Μόλις που προλαβαίνετε να δείτε στο ErtFlix (πριν το κατεβάσουν!) ένα ιδιαίτερο πολιτικό ντοκιμαντέρ, γυρισμένο από ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό Γερμανό δημιουργό, τον Βέρνερ Χέρτσογκ με θέμα μια έναν ηγέτη που σημάδεψε την ιστορία του 20ού αιώνα, τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.
Το ντοκιμαντέρ έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ακριβώς επειδή δημιουργός του είναι ο Χέρτσογκ, όχι απλώς μια εξέχουσα προσωπικότητα του γερμανικού και κατ επέκταση του ευρωπαϊκού κινηματογράφου αλλά ένας από τους ακτιβιστές για την επανένωση της Γερμανίας που έγινε ειρηνικά, χωρίς να χυθεί αίμα, χάρις στον Γκορμπατσόφ.
Έχει μια αξία να βλέπεις και να ακούς απόμαχους της πολιτικής που με τη δράση τους σημάδεψαν την εποχή τους και δεν πρέπει να ενοχλεί ουδόλως ότι συνήθως μιλάνε για να καταγραφεί η δική τους «εκδοχή στην ιστορία». Άλλωστε δεν υπάρχει μια ιστορία αλλά πολλές αναγνώσεις των γεγονότων και έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε τι επιλέγει να σχολιάσει ο άνθρωπος που έβαλε την υπογραφή του στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και πως βλέπει τα πράγματα σήμερα.
Στα 88 του (το ντοκιμαντέρ κυκλοφόρησε το 2019) ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μιλώντας κάτω από ένα γελαστό πορτρέτο της πολυαγαπημένης του Ραΐσας, δείχνει ακριβώς όπως περιγράφει ο ίδιος τον εαυτό του νέο: ένας άνθρωπος από το χωριό που κοιμόταν μέσα στο στάβλο παρέα με τα ζώα κάπου στα βάθη της αχανούς χώρας του, ιδιαίτερα ευφυής και πολύ μορφωμένος, στωικός και ψύχραιμος απέναντι στο γεγονός ότι σε εκείνον έλαχε ο βαρύς κλήρος να αλλάξει τον κόσμο.
Το ντοκιμαντέρ ξεκινάει μάλλον αμήχανα με την επιμονή του Χέρτσογκ ο συνομιλητής του να τον αντιμετωπίσει ως Γερμανό, ως πρώην εχθρό και η πεισματική άρνηση του γέροντα Γκορμπατσόφ να συναινέσει σε αυτό ανακεφαλαιώνει τη στάση του απέναντι στο παρελθόν αλλά κυρίως την απόλυτη αντίληψη που είχε για την πραγματική φύση της πολιτικής.
Στη συνομιλία τους όλη η αλληλουχία των γεγονότων που οδηγεί στην Πτώση του Τείχους του Βερολίνου και στη συνέχεια στην κατάρρευση ολόκληρης της Σοβιετικής Ένωσης, έχει κορμό την κατάργηση των πυρηνικών όπλων. Δηλαδή, ο Γκορμπατσόφ μας λέει ότι είχε αντιληφθεί ότι ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είναι τρόπος για να κάνεις πολιτική και τα πυρηνικά όπλα μια κατάρα από την οποία η ανθρωπότητα έπρεπε να απαλλαγεί πάση θυσία κι εκείνος επέλεξε να κάνει αυτή τη θυσία.
Με έκπληξη είδαμε ότι η συζήτηση δεν επικεντρώθηκε στον βαθμό που θα περιμέναμε στην περίφημη Περεστρόικα δηλαδή στο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που ο Γκορμπατσόφ ήθελε να κάνει για να βγάλει την ΕΣΣΔ από την παρακμή που έγινε σε όλους φανερή με το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ. Μάλιστα, το πόσο ουτοπική ήταν η ιδέα ότι ένα κομμουνιστικό καθεστώς μπορεί ποτέ να μεταρρυθμιστεί το δηλώνει με ένα σύντομο και πολύ συγκινητικό πέρασμα από το ντοκιμαντέρ του έτερου θρύλου, του Λεχ Βαλέσα ο οποίος εμφανίζεται για να δηλώσει πως «όλοι ξέραμε ότι ο κομμουνισμός δε μεταρρυθμίζεται».
Ο Γκορμπατσόφ δηλώνει ότι ίσως τελικά η διάλυση της ΕΣΣΔ να μην ήταν η καταλληλότερη λύση, ίσως να έπρεπε να είχε παλέψει να δοθούν μεγαλύτερες ελευθερίες στις σοβιετικές δημοκρατίες αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι είδε ότι από ένα σημείο και μετά «το ποτάμι δε γυρίζει πίσω».
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στο γεγονός ότι ο Γκορμπατσόφ απέκλεισε αμέσως και κατηγορηματικά οποιαδήποτε ιδέα καταστολής των γεγονότων του Βερολίνου ή της Ουγγαρίας και αργότερα των σοβιετικών δημοκρατιών που μία μετά την άλλη απαιτούσαν την ανεξαρτησία τους.
Πολέμιος των πυρηνικών όπλων, θιασώτης της δημοκρατίας και αρνητής κάθε ιδέας επιβολής της ισχύος δια της βίας: έτσι θέλει να τον θυμόμαστε.
Ο συμπαθητικός αυτός γέροντας δακρύζει όταν αναφέρεται στην πεθαμένη σύζυγό του, κομμάτι κι αυτή ενός κόσμου που βρίσκεται πίσω του. Ο Χέρτσογκ δεν τον πιέζει να του πει πως κρίνει το γεγονός ότι αρκετοί συμπατριώτες του τον θεωρούν σήμερα προδότη. Ο Γκορμπατσόφ δείχνει να το ξέρει και να το έχει αποδεχτεί. Δείχνει να ξέρει επίσης ότι δεν έχει βγει ακόμα η ετυμηγορία στην ερώτηση αν θα μείνει στην ιστορία ως ιδρυτής ενός νέου, μετακομμουνιστικού κόσμου ή ως κάποιος που απέτυχε να διατηρήσει ακέραια τη χώρα της οποίας ηγούνταν.
Γι αυτό και όταν ο συνομιλητής του τον ρωτάει τι θα ήθελε να γράψουν στον τάφο του απαντά ακαριαία αλλά με μια ελαφριά μελαγχολία: «Προσπαθήσαμε».
Εξαιρετικό ντοκιμαντέρ με ωραίο αρχειακό υλικό, χωρίς φλυαρία και με μια δηλωμένη επιθυμία από τον δημιουργό του να πει με αυτό ένα μεγάλο ευχαριστώ στον άνθρωπο που ενώ μπορούσε επέλεξε να μην αιματοκυλήσει την πατρίδα του. Να το δείτε οπωσδήποτε. Οι λάτρεις της διεθνούς πολιτικής θα το λατρέψετε.
