Του Μανούσου Μαραγκουδάκη
Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση ότι η εκλογική και ηθική κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ σηματοδοτεί ένα «τέλος εποχής». Ότι η επερχόμενη ήττα του αποτελεί απόδειξη ότι η αριστερά έχει ηττηθεί και μαζί με αυτήν οι ιδέες της. Και ότι, η ήττα αυτή σημαίνει, αυτομάτως, νίκη του εχθρού της: νίκη του φιλελευθερισμού.
Όμως η εικασία αυτή είναι προβληματική. Ταυτίζει το κόμμα με τις ιδέες που πρεσβεύει, και πιο γενικά ταυτίζει την πολιτική με την ιδεολογία. Όμως τα δύο τους δεν ταυτίζονται παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις (πχ. ο ναζισμός με το Τρίτο Ράιχ).
Στις περισσότερες περιπτώσεις το κόμμα μπορεί να ηττηθεί, αλλά οι ιδέες που πρεσβεύει να παραμείνουν έγκυρες. «Αυτό δεν είναι αριστερά» είναι μία επαναλαμβανόμενη δικαιολογία των αριστερών που τους επιτρέπει να παραμείνουν πιστοί στην ιδεολογία τους παρ' όλες τις καταστροφές που έχουν επιφέρει αριστερά κόμματα στην εξουσία.
Μία ιδεολογική ήττα της αριστεράς θα σηματοδοτούνταν όχι από την εκλογική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά από μία ιδεολογική νίκη του φιλελευθερισμού. Σε τι θα έγκειτο μία τέτοια νίκη; Στην αντικατάσταση αυτού που θεωρείται «φυσιολογικός» τρόπος κοινωνικής οργάνωσης. Στην αντικατάσταση της νοοτροπίας του άβουλου πατερναλισμού από τη νοοτροπία της ελεύθερης δράσης αυτόνομων πολιτών.
Μία τέτοια αντικατάσταση δεν συμβαίνει αυτόματα. Θα λάβει χώρα μόνον όταν θα αλλάξει η νοοτροπία. Και η νοοτροπία αλλάζει μόνον όταν αλλάξουν οι συλλογικές αναπαραστάσεις και οι συμβολικές απεικονίσεις του αγαθού, του δίκαιου, και του όμορφου. Οι συλλογικές αναπαραστάσεις, το άγιο δισκοπότηρο της αναζήτησης νέων νοοτροπιών, αποτελούν μία κοινωνική κατασκευή: δημιουργούνται, διαχέονται, επηρεάζουν, και διαμορφώνουν αυτό που θεωρείται «φυσιολογικός» τρόπος κοινωνικής δράσης και κοινωνικής δομής.
Σήμερα, οι κυρίαρχες συλλογικές αναπαραστάσεις είναι λαϊκιστικές και φοβικές: ο ηρωικός λαός που αντιστέκεται στους ξένους, στην παγκοσμιοποίηση, στον «τεχνοφασισμό», στη Νέα Τάξη, κλπ κλπ. που αναπαράγονται καθημερινά από τις γνωστές τηλεπερσόνες και κινητοποιούνται από διάφορες κοινωνικές ομάδες για να νομιμοποιήσουν τις απαιτήσεις τους για ιδιαίτερα προνόμια και παροχές (βλ. «στο όνομα του λαού, απαιτούμε…»).
Η αλλαγή αυτής της κυρίαρχης λαϊκιστικής νοοτροπίας και η μετατροπή της σε φιλελεύθερη, θα συμβεί μόνον όταν δημιουργήσουμε ένα καινούργιο σύνολο δημοσίων τελετών, αφηγημάτων, και συμβόλων που θα έχουν ως σημείο αναφοράς τον ευγενικό, αυτόνομο και υπεύθυνο πολίτη ? συλλογικές αναπαραστάσεις που θα αντικαταστήσουν τις ξεθωριασμένες αλλά ακόμα και σήμερα υπαρκτές συλλογικές αναπαραστάσεις, που τελικά καλλιεργούν την ιδέα ότι δημοκρατία είναι «το δίκιο μου» και καλλιεργούν την αλόγιστη βεβαιότητα ότι συλλογικές επιθυμίες μπορούν αν μετατραπούν σε πολιτική πραγματικότητα αν η επιθυμία είναι αρκετά μαζική και παθιασμένη (βλ. για παράδειγμα τα συγκεκριμένα αφηγήματα και επιτελέσεις της εξέγερσης του Πολυτεχνείου - του Ιδρυτικού Μύθου της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας ).
Η σημερινή απουσία φιλελεύθερων συλλογικών αναπαραστάσεων σημαίνει ότι ο αυριανός πολιτικός θρίαμβος της ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι επισφαλής. Είναι σαν κάποιος να σχεδιάζει να οικοδομήσει έναν ουρανοξύστη πάνω σε ένα σεισμικό ρήγμα ελπίζοντας ότι δεν πρόκειται να συμβεί σεισμός? ότι ο πραγματισμός θα υπερνικήσει τις λαϊκιστικές-φοβικές νοοτροπίες επειδή είναι ορθολογικός, και ότι ο εκσυγχρονισμός της γραφειοκρατίας, της εκπαίδευσης, της υγείας, κλπ θα γίνουν αποδεκτά επειδή είναι αυταπόδεικτα προτιμητέα.
Λάθος. Θα γίνουν αυταπόδεικτα μόνον όταν θα συνδυαστούν με μία φιλελεύθερη νοοτροπία που θα εννοεί τις μεταρρυθμίσεις αυτές ως «φυσιολογικές» και τα αντίθετά τους ως παράλογα και αφύσικα. Η δυσκολία με την οποία η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της Άννας Διαμαντοπούλου εφαρμόσθηκε, και η ευκολία με την οποία ο Γαβρόγλου την διέλυσε με «έναν νόμο και ένα άρθρο» χωρίς να ανοίξει ρουθούνι, αποδεικνύει την δύναμη της σημερινής (λαϊκιστικής) νοοτροπίας.
Μόλις την προηγούμενη Παρασκευή μία απεχθής κυβέρνηση σε αποδρομή κατόρθωσε με συνοπτικές διοικητικές πράξεις να βολέψει τους δικούς της, να νομιμοποίηση την ανομία, και να νομοθετήσει την προστασία της από μελλοντικές πιθανές ποινικές διώξεις χωρίς καμία αντίδραση εκ μέρους του «δημοκρατικού λαού». Το γεγονός ότι ο κόσμος σήμερα καγχάζει τον Αλέξη Τσίπρα όταν μιλάει για «τους πολλούς εναντίον των ελίτ» δεν οφείλεται στο ότι ο ελληνικός λαός έπαψε να συγκινείται από το δίλημμα, αλλά στο ότι θεωρεί τον Τσίπρα ψεύτη – ότι το διακηρύσσει χωρίς να το πιστεύει.
Η επερχόμενη μεγάλη νίκη της ΝΔ δεν θα οφείλεται σε αλλαγή νοοτροπίας, ούτε σε νίκη των αρχών του φιλελευθερισμού, αλλά σε απέχθεια για το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ και την απύθμενη βαρβαρότητα, επιθετικότητα, και διαφθορά που τον χαρακτήρισε? και φυσικά στην αποτυχία του οικονομικού «προγράμματός» του.
Η μακροημέρευση της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη θα εξαρτάται αποκλειστικά από την γρήγορη επιτυχία του οικονομικού της προγράμματος. Οποιαδήποτε δυσκολία εφαρμογής του θα επαναφέρει στο προσκήνιο τις κυρίαρχες λαϊκιστικές-αντιδραστικές συλλογικές αναπαραστάσεις με πολιτικό φορέα κάποιο κόμμα που θα διαμορφωθεί στα αριστερά της, και έναν καινούργιο λαϊκιστή ηγέτη που θα μιμηθεί πειστικά τον Τσίπρα που μιμήθηκε πειστικά τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Και η ιστορία θα επαναληφθεί, με τα εμπνεόμενα από λαϊκιστικές συλλογικές αναπαραστάσεις πάθη να παραμερίζουν τον ανέμπνευστο πραγματισμό. Μόνον η ανάδειξη φιλελεύθερων συλλογικών αναπαραστάσεων θα εμποδίσει αυτήν παλινδρόμηση, και μόνον τότε θα σημάνει το τέλος εποχής του λαϊκισμού.
