Tης Κατερίνας Οικονομάκου
«Πρέπει να αντισταθούμε! Μπορείτε να αντισταθείτε», ακούγεται να φωνάζει, ενώ το σώμα του έχει πια χαθεί από την εικόνα. Λίγα δευτερόλεπτα νωρίτερα, οι άνδρες της Μητροπολιτικής Αστυνομίας του Λονδίνου τον οδηγούσαν κυριολεκτικά σηκωτό έξω από το κτίριο της πρεσβείας του Εκουαδόρ, όπου ο Τζούλιαν Ασάνζ ζούσε τα τελευταία σχεδόν επτά χρόνια. Μέχρι την περασμένη Πέμπτη, ο Αυστραλός ιδρυτής των WikiLeaks ήταν ο πιο διάσημος πολιτικός πρόσφυγας στον κόσμο.
Μέσα από το μικρό κτίριο της πρεσβείας στο αριστοκρατικό Νάιτσμπριτζ, ο Τζούλιαν Ασάνζ τροφοδοτούσε, χρόνια τώρα, τον μύθο που είχε χτίσει γύρω από το πρόσωπό του. Είναι απολύτως βέβαιο ότι αυτό θα συνεχίσει να κάνει, καθώς μόλις άρχισε νέο επεισόδιο σε ένα μακρόχρονο πολιτικό θρίλερ, όπου ο ίδιος παραμένει ο αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής. Με την πυκνή, λευκή γενειάδα και την ταλαιπωρημένη όψη που τον κάνει να δείχνει πολύ μεγαλύτερος από τα 47 του χρόνια, ο Ασάνζ θα απασχολήσει για καιρό τη διεθνή δημοσιότητα. Θα φροντίσουν για αυτό, εκτός από τους δικηγόρους του, η στρατιά από φανατικούς θαυμαστές και φίλους, που στο πρόσωπό του βλέπουν έναν αγωνιστή ενάντια στο σύστημα, το κατεστημένο, τον καπιταλισμό. Και πάνω από όλα, ενάντια στις ΗΠΑ, που ζήτησαν την έκδοσή του, κατηγορώντας τον ότι το 2010 επιχείρησε να βοηθήσει την Τσέλσι Μάνιγκ να σπάσει τους κωδικούς του δικτύου υπολογιστών στο υπουργείο Αμυνας.
Στη διάρκεια του αυτόβουλου επταετούς εγκλεισμού του, όμως, ο Ασάνζ έχει χάσει άλλο ένα πλήθος φίλων, θαυμαστών και συνεργατών. Είναι όλοι εκείνοι που αποστασιοποιήθηκαν από τον Αυστραλό χάκερ, αρνούμενοι να συμμεριστούν το όραμά του για απόλυτη διαφάνεια με οποιοδήποτε τίμημα ή να καταπιούν αδιαμαρτύρητα τα μυστικά ραντεβού με πρόσωπα όπως ο ακροδεξιός Βρετανός πολιτικός Νάιτζελ Φαράζ, τις ενδείξεις της εργαλειοποίησής του από το Κρεμλίνο, αλλά ακόμη και τον διαβόητα δυσάρεστο χαρακτήρα του.
Είναι μια υπόθεση ελευθερίας του Τύπου;
Το πιο ενδιαφέρον ερώτημα που ανακύπτει μετά τη σύλληψη του Ασάνζ είναι κατά πόσο πλήττεται στο πρόσωπό του η ελευθερία του Τύπου. Η κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα δεν είχε επιχειρήσει ποτέ να ασκήσει δίωξη στον Ασάνζ, με το σκεπτικό ότι αυτό θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως παραβίαση της 1ης τροπολογίας του αμερικανικού συντάγματος για την ελευθερία του Τύπου. Άλλωστε ο Ασάνζ το 2010-11 είχε απλώς παραλάβει προϊόν χακαρίσματος, όπως και οι «ΝΥΤ», το οποίο δημοσίευσε. Τον νόμο είχε παραβιάσει ο χάκερ, όχι οι παραλήπτες των πληροφοριών.
Τις κατηγορίες κατά του Ασάνζ τις διατύπωσαν εισαγγελείς στο Τμήμα Εθνικής Ασφάλειας του υπουργείου Δικαιοσύνης, στη Βιρτζίνια, πριν από μερικούς μήνες. Και η κατηγορία κατά του Ασάνζ είναι πολύ προσεκτικά διατυπωμένη, ώστε να αποφεύγει τον σκόπελο της 1ης τροπολογίας: Ο Αυστραλός χάκερ δεν κατηγορείται για δημοσίευση πληροφοριών. Κατηγορείται για συνωμοσία να σπάσει κωδικούς του συστήματος ασφαλείας του υπουργείου Αμυνας. Η ελευθερία του Τύπου δεν περιλαμβάνει την ελευθερία του δημοσιογράφου να χακάρει δίκτυα ή να συνεργάζεται σε παράνομες πράξεις, όσο ιερός και αν είναι ο σκοπός.
Ωστόσο, εύλογη ανησυχία θα προκύψει εάν το κατηγορητήριο διευρυνθεί και οι Αμερικανοί εισαγγελείς επιχειρήσουν τη δίωξη του Ασάνζ για παραβίαση του νόμου περί κατασκοπείας. Πρόκειται για νόμο που χρονολογείται από τον Α'' Παγκόσμιο Πόλεμο και απαγορεύει την αποκάλυψη πληροφοριών που μπορεί να αποβούν επικίνδυνες για την εθνική ασφάλεια σε κάποιον ο οποίος δεν έχει την άδεια να τις γνωρίζει. Τα τελευταία χρόνια έχουν έτσι ασκηθεί διώξεις σε Αμερικανούς αξιωματούχους, αλλά ποτέ στους δημοσιογράφους που παρέλαβαν και δημοσίευσαν πληροφορίες. Επιπλέον, η παραβίαση του νόμου περί κατασκοπείας μπορεί να επισύρει ακόμη και την ποινή του θανάτου. Και η Βρετανία έχει επισήμως δεσμευτεί ότι δεν θα εκδώσει τον Ασάνζ για να δικαστεί για αδίκημα που μπορεί να επισύρει την θανατική ποινή.
Εφόσον, λοιπόν, το κατηγορητήριο δεν διευρυνθεί και παραμείνει ως έχει, δεν προκύπτει ανησυχία για την ελευθερία του Τύπου. Ο νόμος προβλέπει ότι μπορεί να δικαστεί μόνο για το αδίκημα εξαιτίας του οποίου ζητήθηκε η έκδοσή του. Για να αλλάξει αυτό, πρέπει να αποδειχτεί ότι μετά το αίτημα για την έκδοσή του ήρθαν στο φως νέα στοιχεία εις βάρος του. Αλλά αν απαγγελθούν επιπλέον κατηγορίες, αυτό πρέπει να γίνει πριν από την έκδοσή του στις ΗΠΑ και με τη συναίνεση της Βρετανίας. Γι'' αυτό και θεωρείται μάλλον απίθανο να κατηγορηθεί ξαφνικά και για κατασκοπεία.
Το σίγουρο είναι πως ο Τζούλιαν Ασάνζ δεν είναι ένας ήρωας για την ελευθερία του Τύπου, όπως επιχειρεί να παρουσιάσει τον εαυτό του. Διότι σε αντίθεση με τους δημοσιογράφους που αξιολογούν τις πληροφορίες και τις εντάσσουν σε ένα πλαίσιο, ο ιδρυτής των Wikileaks, χρόνια τώρα, απελευθερώνει άκριτα τεράστιους όγκους στοιχείων στο διαδίκτυο. Και πρόκειται για στοιχεία που δεν αξιολογεί (πολλά, άλλωστε, είναι σε γλώσσες που δεν γνωρίζει) και στα οποία έχουν πρόσβαση οι πάντες, δηλαδή και οι εκπρόσωποι των αυταρχικών εξουσιών, τους οποίους θεωρητικά μάχεται.
Επιπλέον, έχει αποδειχτεί ότι η ηλεκτρονική αλληλογραφία της καμπάνιας των Δημοκρατικών, που τα WikiLeaks δημοσίευσαν τον Ιούλιο του 2016, υπεκλάπη από Ρώσους χάκερ. Και κάπως έφτασε στα χέρια του Ασάνζ, ο οποίος την αξιοποίησε για να πλήξει τη Χίλαρι Κλίντον, βοηθώντας τον Ντόναλντ Τραμπ. Πώς μπορεί να εμφανίζεται ως ανεξάρτητος αγωνιστής υπέρ της διαφάνειας κάποιος που μοιάζει να εξυπηρετεί το Κρεμλίνο;
Τι τον περιμένει;
Η κυβέρνηση του Εκουαδόρ έχει πάρει την επίσημη, έγγραφη διαβεβαίωση της βρετανικής κυβέρνησης ότι ο μέχρι πρότινος φιλοξενούμενός της δεν θα εκδοθεί σε χώρα όπου κινδυνεύει να υποστεί βασανιστήρια ή να δικαστεί για αδικήματα που επισύρουν την ποινή του θανάτου. Η αυστηρότερη ποινή που επισύρει το αδίκημα για το οποίο κατηγορείται ο Τζούλιαν Ασάνζ είναι φυλάκιση πέντε ετών.
Αλλά, έτσι κι αλλιώς, τίποτε δεν έχει κριθεί ακόμη. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα εκδοθεί τελικά στις ΗΠΑ, εφόσον δικαιούται να πολεμήσει στα βρετανικά δικαστήρια για την ανατροπή της απόφασης. Λίγη ώρα μετά τη σύλληψή του, την περασμένη Πέμπτη, ο Ασάνζ εμφανίστηκε στο δικαστήριο, όπου αρνήθηκε ότι τον Αύγουστο του 2012 είχε παραβιάσει τους όρους με τους οποίους είχε αφεθεί προσωρινά ελεύθερος. Oπως αναμενόταν κρίθηκε ένοχος και οδηγήθηκε στη φυλακή, όπου μάλλον θα παραμείνει για έναν χρόνο. Στο μεταξύ, έχει το δικαίωμα να προσφύγει στη Δικαιοσύνη για να αποτρέψει την έκδοσή του στις ΗΠΑ. Πρόκειται για μια διαδικασία που αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστον έναν χρόνο. Η ομάδα των δικηγόρων του ήδη εργάζεται προς αυτήν την κατεύθυνση, ενώ στο πλευρό του θα έχει πλήθος από διασημότητες, πολιτικούς και ακτιβιστές. Το σίριαλ που μόλις ξεκίνησε αναμένεται να μας φέρει αντιμέτωπους με ενδιαφέροντα ερωτήματα.
Η κληρονομιά των WikiLeaks
Εάν κάτι οφείλει κανείς να αναγνωρίσει σε αυτόν τον εμμονικό χάκερ από την Αυστραλία, είναι ότι τα WikiLeaks έδωσαν χώρο και ενθάρρυναν whistleblowers, επαγγελματίες σε διάφορους χώρους που είχαν εσωτερική πληροφόρηση και ήταν πρόθυμοι να αποκαλύψουν παρανομίες σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος, από ένα οικολογικό έγκλημα στην Ακτή του Ελεφαντοστού έως τη δολοφονία αμάχων στο Ιράκ. Σε αυτό, έδωσαν ένα καίριο μάθημα στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, που αποδείχτηκαν πολύ δυσκίνητα και με αδικαιολόγητα αργά αντανακλαστικά.
Χάρη στην πλατφόρμα των WikiLeaks, το 2010 και το 2011 είδαν το φως της δημοσιότητας τα λεγόμενα «Ημερολόγια του πολέμου», μια σειρά από εγκλήματα των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, αλλά και αμέτρητες υποθέσεις πολιτικής και οικονομικής διαφθοράς που τεκμηριώνονται μέσα σε εκατοντάδες χιλιάδες διαβαθμισμένα αμερικανικά διπλωματικά έγγραφα. Ο Ασάνζ είχε τότε συνεργαστεί με επαγγελματίες δημοσιογράφους, οι οποίοι είχαν επιμεληθεί το υλικό που δημοσιεύτηκε.
Η γραμμή του Τζούλιαν Ασάνζ και των WikiLeaks, όμως, ήταν άλλη: Όλα ανεβαίνουν στο διαδίκτυο, όλες οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες στους πάντες ελεύθερα, όποιο και αν είναι το περιεχόμενό τους. Μετά το 2011, εφάρμοσε απαρέγκλιτα πια αυτή τη γραμμή, με αποτέλεσμα να προκαλέσει έντονες διαμαρτυρίες και να κάνει εχθρούς, ακόμη και μεταξύ των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα απόρρητα έγγραφα του υπουργείου Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, που τα WikiLeaks ανέβασαν στο διαδίκτυο στην πληρότητά τους. Εκεί μέσα, όμως, περιλαμβάνονταν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα εκατοντάδων πολιτών, μεταξύ των οποίων και ένα πλήθος από ιατρικούς φακέλους βαριά άρρωστων παιδιών. Αυτές ήταν κάποιες μόνο από τις παράπλευρες απώλειες, στον βωμό της απόλυτης διαφάνειας.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 15 Απριλίου
