Του Επαμεινώνδα Κορώνη*
Ο φόβος είναι ένα περίεργο πράγμα, λειτουργεί ενίοτε μεθυστικά και εθιστικά αναφέρει ο Niklas Luhmann στο βιβλίο του περί «Ρίσκου». Από την ηρωική λογοτεχνία του μεσοπολέμου και τον ισπανικό εμφύλιο μέχρι την Γιουγκοσλαβία του Τίτο, ανακαλύπτουμε ότι η δημιουργία «τρομερών αδιεξόδων» ή «προφανών μονόδρομων» δεν αρέσει καθόλου στα κράτη-έθνη αλλά ούτε και στους πολίτες τους. Αρκετοί Κύπριοι αντέδρασαν αρνητικά και αντανακλαστικά στο δίλημμα του 2004 «Σχέδιο Ανάν ή διχοτόμηση». Ο φόβος παράγει πολιτική αλλά παράγει και αντί-πολιτική ισχυρίζεται ο David Gardner στο βιβλίο του «The Politics of Fear”. Δηλαδή όταν τρομάζεις ένα κοινωνικό σύνολο για να το στρέψεις προς μια κατεύθυνση, ενίοτε ορθολογική και πραγματιστική, καταλήγεις στο αντίθετο αποτέλεσμα.
Κατά την άποψή μου το Brexit είναι ένα τεράστιο λάθος. Με αφορμή όμως την δημοσίευση του Operation Yellowhammer, που περιγράφει την μετά-Brexit Βρετανία, μας δημιουργούνται εύλογες απορίες για το αν η ταύτιση του Brexit με την Αποκάλυψη παράγει χρήσιμους συνειρμούς. Το project Yellowhammer που έφεραν στην δημοσιότητα οι Times περιλαμβάνει μια σειρά από υπερβολές αλλά και ανησυχητικές επισημάνσεις. Είναι όμως και ένα σχέδιο του «παραλόγου» όπου περιγράφονται με ψυχρή και γραφειοκρατική ματιά ελλείψεις σε τρόφιμα, ουρές στα σύνορα και προβλήματα στην τροφοδοσία καυσίμων.
Φαίνεται ότι οι ορθολογικοί οπαδοί της παραμονής στην Ε.Ε. δεν έμαθαν τίποτα από τα εμφανή λάθη τους στην καμπάνια του 2016. Σενάρια καταστροφής και εκφοβισμοί δύσκολα λειτουργούν αποτρεπτικά στις αστικές δημοκρατίες όπου οι ψηφοφόροι δεν θέλουν να αισθάνονται ότι περπατούν σε μονόδρομους. Η δημοσίευση του σχεδίου καταστροφής αντιμετωπίζεται ήδη στα social media ως επιστροφή στον τρόμο και οι ίδιες οι προβλέψεις αναχρονιστικές και ξεπερασμένες. Ακόμα και οι οπαδοί της παραμονής στην Ε.Ε. δεν αποδέχονται ότι την 1η Νοεμβρίου θα ζούνε σε μια κοινωνία χωρίς φάρμακα. Αλλά και αν ισχύουν αυτά τα σενάρια, “so be it” που θα έλεγε και ο μέσος Άγγλος. Δεν εκβιαζόμαστε.
Ας θυμηθούμε τις ορθές αλλά και εκφοβιστικές αναλύσεις (μας) περί Grexit τις οποίες αγνόησαν οι συμπολίτες μας. Ας δούμε πως αντέδρασαν οι ψηφοφόροι των Η.Π.Α. απέναντι στον δημόσιο κίνδυνο και «καταστροφικό» Τραμπ που δεν θα μπορούσε να ελέγξει τον Λευκό Οίκο. Μπορεί να μην συμφωνούμε με ορισμένες επιλογές αλλά η διόγκωση των συνεπειών και η συχνά στείρα ακαδημαϊκή και με το δάχτυλο ψηλά ανάλυση οδηγεί στα αντίθετα αποτελέσματα. Ακόμα και αν ισχύουν οι καταστροφικές προβλέψεις δεν αποτελούν εργαλείο πολιτικής ανάσχεσης.
Οι απογοητευμένοι ψηφοφόροι άλλωστε φαίνεται συχνά να γνωρίζουν τις αρνητικές συνέπειες της δημοψηφισματικής ή εκλογικής αυτοχειρίας τους. Μια δημοσκόπηση στην Ουγγαρία δείχνει ότι οι ίδιοι πολίτες που ψηφίζουν τον Ορμπαν, τον θεωρούν αυταρχικό και «προβληματικό». Στην Ελλάδα ψηφίσαμε ενάντια στα μνημονιακά μέτρα της Ε.Ε. αλλά δύο στους τρεις θεωρούσε αναγκαία την παραμονή μας στον ευρωπαϊκή οικογένεια (!). Ο ίδιος ο Nigel Farage είχε αποδεχθεί πριν το δημοψήφισμα ότι «φυσικά και θα έχουμε στα χέρια μας μια μικρότερη οικονομία, αλλά θα είναι η δική μας οικονομία» (Question Time, 12.5.2016). Πρέπει να είναι κάποιος παθολογικά αισιόδοξος ή οικονομικά ανίδεος για να πιστέψει ότι οι βεβιασμένες και μεμονωμένες διμερείς συμφωνίες εμπορικών συναλλαγών θα ωφελήσουν την εκτός Ε.Ε. Βρετανία. Ε και;
Σημαίνει αυτό ότι οι πολίτες των δυτικών κοινωνιών είναι ατρόμητοι ή αγνοούν τους προφανείς κινδύνους; Ναι. Είναι πλέον κατανοητό ότι ο φόβος δεν αποτρέπει τις αποκλίνουσες πολιτικές συμπεριφορές και επιλογές; Σίγουρα. Οι ανά τον κόσμο αναλύσεις Yellowhammer επιφέρουν τελικά το αντίθετο αποτέλεσμα σε κοινωνίες οι οποίες δεν θέλουν να εκβιάζονται από τις συνέπειες των επιλογών τους και προτιμούν να αυτοθυσιάζονται για να τις υπηρετήσουν. Ο πραγματικός δρόμος ενάντια στο άναρχο Brexit δεν είναι η ανάλυση της καταστροφής αλλά η λογική αντιστροφή του ερωτήματος: μην ρωτάς τι θα χάσεις αλλά τι έχεις να κερδίσεις από το Brexit θα ήταν η σωστή ερώτηση. Και ας αφήσουμε τον Μπόρις να την απαντήσει.
*Ο Επαμεινώνδας Κορώνης είναι Reader στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και Διευθυντής του Institute of Leadership Development.
