Συμπληρώνονται πέντε χρόνια από την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήταν 31 Ιανουαρίου του 2020, όταν η Μεγάλη Βρετανία ανακοίνωσε το «Brexit», διακόπτοντας τους πολιτικούς δεσμούς που διατηρούσε επί 47 χρόνια, αλλά παρέμεινε εντός της ενιαίας αγοράς και της τελωνειακής ένωσης της ΕΕ για άλλους 11 μήνες, ώστε να μην διαταραχθεί η ροή του εμπορίου.
Το Brexit προκάλεσε έντονο διχασμό τόσο σε πολιτικό όσο και κοινωνικό επίπεδο και συνεπώς κυριάρχησε στις πολιτικές συζυτήσεις με τις διαφωνίες σχετικά με τις επιπτώσεις να μαίνονται για χρόνια.
Πέντε χρόνια μετά την ημέρα της επίσημης αποχώρησης της Βρετανίας από την ΕΕ, το BBC εξέτασε πέντε σημαντικές επιπτώσεις με τις οποίες το Brexit επηρέασε τη Βρετανία.
1. Εμπόριο
Οι οικονομολόγοι και οι αναλυτές εκτιμούν γενικά ότι ο αντίκτυπος της εξόδου από την ενιαία αγορά και την τελωνειακή ένωση της ΕΕ την 1η Ιανουαρίου 2021 στο εμπόριο αγαθών του Ηνωμένου Βασιλείου θα είναι αρνητικός.
Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι το Ηνωμένο Βασίλειο διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την ΕΕ και απέφυγε την επιβολή δασμών - ή φόρων - στις εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών.
Ο αρνητικός αντίκτυπος προέρχεται από τα λεγόμενα «μη δασμολογικά εμπόδια»- τη χρονοβόρα και ενίοτε περίπλοκη νέα γραφειοκρατία που πρέπει να συμπληρώνουν οι επιχειρήσεις όταν εισάγουν και εξάγουν στην ΕΕ.
Πάντως, υπάρχει διαφωνία σχετικά με το πόσο αρνητικός ήταν ο συγκεκριμένος αντίκτυπος του Brexit.
Ορισμένες πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι οι εξαγωγές αγαθών του Ηνωμένου Βασιλείου είναι κατά 30% χαμηλότερες από ό,τι θα ήταν αν δεν είχαν εγκαταλείψει την ενιαία αγορά και την τελωνειακή ένωση.
Άλλες, υποδεικνύουν μείωση μόνο κατά 6%.
Όπως τονίζει το BBC, δεν είναι σίγουροι διότι τα αποτελέσματα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη μέθοδο που επιλέγουν οι ερευνητές για τη μέτρηση του «αντιπαραδείγματος», δηλαδή τι θα συνέβαινε στις εξαγωγές του Ηνωμένου Βασιλείου αν η χώρα παρέμενε στην ΕΕ.
Ωστόσο, το Office for Budget Responsibility (OBR), ο ανεξάρτητος επίσημος προβλεπτικός φορέας της κυβέρνησης, επιμένει ότι το Brexit μακροπρόθεσμα θα μειώσει τις εξαγωγές και τις εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών κατά 15% σε σχέση με το αντίθετο. Και διατηρεί αυτή την άποψη από το 2016.
Και η άλλη υπόθεση του OBR είναι ότι η μείωση του εμπορίου θα μειώσει μακροπρόθεσμα το μέγεθος της βρετανικής οικονομίας κατά περίπου 4%, που ισοδυναμεί με περίπου 100 δισ. λίρες σε σημερινά χρήματα.
Το OBR λέει ότι θα μπορούσε να αναθεωρήσει και τις δύο αυτές υποθέσεις με βάση νέα στοιχεία και μελέτες.
Ο εκτιμώμενος αρνητικός οικονομικός αντίκτυπος θα μπορούσε να μειωθεί εάν ο εμπορικός αντίκτυπος κριθεί λιγότερο σοβαρός. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία, μέχρι στιγμής, που να υποδηλώνουν ότι θα μετατραπεί σε θετικό αντίκτυπο.
Μετά το Brexit, το Ηνωμένο Βασίλειο μπόρεσε να συνάψει τις δικές του εμπορικές συμφωνίες με άλλες χώρες. Υπήρξαν νέες εμπορικές συμφωνίες με την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία και η κυβέρνηση επιδιώκει νέες συμφωνίες με τις ΗΠΑ και την Ινδία.
2. Μετανάστευση
Η μετανάστευση αποτέλεσε βασικό θέμα στην εκστρατεία του δημοψηφίσματος του 2016, με επίκεντρο την ελεύθερη κυκλοφορία εντός της ΕΕ, βάσει της οποίας οι πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ μπορούσαν να μετακινούνται ελεύθερα για να επισκέπτονται, να σπουδάζουν, να εργάζονται και να ζουν.
Υπήρξε μεγάλη πτώση της μετανάστευσης από την ΕΕ και της καθαρής μετανάστευσης από την ΕΕ μετά το δημοψήφισμα και αυτό επιταχύνθηκε μετά το 2020 λόγω του τέλους της ελεύθερης κυκλοφορίας.
Ωστόσο, στη Βρετανία υπήρξε μεγάλη αύξηση της καθαρής μετανάστευσης από τον υπόλοιπο κόσμο μετά το 2020.
Το μετα-Brexit μεταναστευτικό σύστημα τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2021.
Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, τόσο οι πολίτες της ΕΕ όσο και οι πολίτες τρίτων χωρών χρειάζονται βίζα εργασίας για να εργαστούν στο Ηνωμένο Βασίλειο (εκτός από τους Ιρλανδούς πολίτες, οι οποίοι εξακολουθούν να μπορούν να ζουν και να εργάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο χωρίς βίζα).
Οι δύο κύριοι παράγοντες της αύξησης της μετανάστευσης από τρίτες χώρες από το 2020 είναι οι βίζες εργασίας (ιδίως στον τομέα της υγείας και της περίθαλψης) και οι διεθνείς φοιτητές και τα εξαρτώμενα μέλη τους.
Τα πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου άρχισαν να προσλαμβάνουν περισσότερους υπερπόντιους φοιτητές εκτός ΕΕ καθώς επιδεινώθηκε η οικονομική τους κατάσταση.
Η επαναφορά του δικαιώματος των υπερπόντιων φοιτητών να παραμένουν και να εργάζονται στη Βρετανία μετά την αποφοίτησή τους από την κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον έκανε επίσης το Ηνωμένο Βασίλειο πιο ελκυστικό για τους διεθνείς φοιτητές.
3. Ταξίδια
Η ελεύθερη κυκλοφορία έληξε με το Brexit, επηρεάζοντας επίσης τους τουρίστες αλλά και τους επαγγελματίες ταξιδιώτες.
Οι κάτοχοι βρετανικών διαβατηρίων δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιούν τις λωρίδες "EU/EEA/CH" στα σημεία διέλευσης των συνόρων της ΕΕ. Οι άνθρωποι μπορούν ακόμη να επισκέπτονται την ΕΕ ως τουρίστες για 90 ημέρες σε οποιαδήποτε περίοδο 180 ημερών χωρίς να απαιτείται θεώρηση, υπό την προϋπόθεση ότι έχουν τουλάχιστον τρεις μήνες υπόλοιπο στο διαβατήριό τους κατά την επιστροφή τους.
Αυτό ισχύει τόσο για τους πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου που πηγαίνουν στην ΕΕ όσο και για το αντίστροφο. Ωστόσο, μια μεγαλύτερη αλλαγή όσον αφορά τα ταξίδια βρίσκεται στον ορίζοντα.
Το 2025, η ΕΕ σχεδιάζει να εισαγάγει ένα νέο ηλεκτρονικό σύστημα εισόδου-εξόδου (EES) - ένα αυτοματοποιημένο σύστημα πληροφορικής για την καταγραφή των ταξιδιωτών από χώρες εκτός ΕΕ.
Αυτό θα καταγράφει το όνομα του ατόμου, τον τύπο του ταξιδιωτικού εγγράφου, βιομετρικά δεδομένα (δακτυλικά αποτυπώματα και αποτυπωμένες εικόνες προσώπου) και την ημερομηνία και τον τόπο εισόδου και εξόδου. Θα αντικαταστήσει επίσης τη χειροκίνητη σφράγιση των διαβατηρίων. Ο αντίκτυπος αυτού είναι ασαφής, αλλά από τον ταξιδιωτικό τομέα έχουν εκφράσει φόβους ότι αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να αυξήσει τις ουρές στα σύνορα όταν οι άνθρωποι θα φεύγουν από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Το EES επρόκειτο να εισαχθεί τον Νοέμβριο του 2024, αλλά αναβλήθηκε για το 2025, χωρίς να έχει οριστεί ακόμη νέα ημερομηνία εφαρμογής. Και έξι μήνες μετά την εισαγωγή του EES, η ΕΕ λέει ότι θα εισαγάγει ένα νέο Ευρωπαϊκό Σύστημα Ταξιδιωτικών Πληροφοριών και Αδειών (ETIAS).
Αυτό προβλέπει πως οι πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου θα πρέπει να λαμβάνουν άδεια ETIAS για ταξίδια σε 30 ευρωπαϊκές χώρες. Η άδεια ETIAS θα κοστίζει 7 ευρώ και θα ισχύει έως και τρία χρόνια ή έως ότου λήξει το διαβατήριο κάποιου, όποιο από τα δύο συμβεί πρώτα.
Εάν οι άνθρωποι αποκτήσουν νέο διαβατήριο, θα πρέπει να πάρουν νέα ταξιδιωτική άδεια ETIAS. Εν τω μεταξύ, το Ηνωμένο Βασίλειο εισάγει το αντίστοιχο του ETIAS για τους πολίτες της ΕΕ από τις 2 Απριλίου 2025 (αν και οι Ιρλανδοί πολίτες θα εξαιρεθούν).
Αντίστοιχα, η βρετανική άδεια -που θα ονομάζεται ηλεκτρονική ταξιδιωτική άδεια (ETA)- θα κοστίζει 16 λίρες Αγγλίας.
4. Νόμοι
Η νομική κυριαρχία, δηλαδή η δυνατότητα του Ηνωμένου Βασιλείου να φτιάχνει τους δικούς του νόμους και να μην χρειάζεται να ακολουθεί τους νόμους της ΕΕ, ήταν μια άλλη εξέχουσα υπόσχεση της εκστρατείας του δημοψηφίσματος υπέρ του Brexit.
Για να ελαχιστοποιηθεί η αναστάτωση αμέσως μετά το Brexit το 2020, το Ηνωμένο Βασίλειο ενσωμάτωσε χιλιάδες νόμους της ΕΕ στο βρετανικό δίκαιο, οι οποίοι έγιναν γνωστοί ως «διατηρηθέντες νόμοι της ΕΕ».
Σύμφωνα με την τελευταία κυβερνητική καταμέτρηση, υπήρχαν 6.901 επιμέρους διατηρηθέντες νόμοι της ΕΕ που κάλυπταν πράγματα όπως ο χρόνος εργασίας, η ίση αμοιβή, η επισήμανση των τροφίμων και τα περιβαλλοντικά πρότυπα.
Η προηγούμενη συντηρητική κυβέρνηση έθεσε αρχικά ως προθεσμία το τέλος του 2023 για την κατάργηση αυτών των νόμων της ΕΕ. Όμως, με τόση πολλή νομοθεσία προς εξέταση, υπήρχε ανησυχία ότι δεν υπήρχε αρκετός χρόνος για να επανεξεταστούν σωστά όλοι οι νόμοι.
Τον Μάιο του 2023 η Kemi Badenoch - η τότε υπουργός Εμπορίου - ανακοίνωσε ότι μόνο 600 νόμοι της ΕΕ θα καταργηθούν μέχρι το τέλος του 2023, ενώ άλλοι 500 νόμοι για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες θα εξαφανιστούν αργότερα.
Οι περισσότεροι ήταν σχετικά ασαφείς κανονισμοί και πολλοί από αυτούς είχαν αντικατασταθεί ή είχαν καταστεί άσχετοι. Όλη η υπόλοιπη νομοθεσία της ΕΕ διατηρήθηκε, αν και οι υπουργοί επιφυλάχθηκαν να τους αλλάξουν στο μέλλον.
Και το Ηνωμένο Βασίλειο άλλαξε ορισμένους νόμους της ΕΕ. Για παράδειγμα, απαγόρευσε την εξαγωγή ζώων από τη Μεγάλη Βρετανία για σφαγή και πάχυνση και άλλαξε τη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με τις καλλιέργειες γονιδιακής επεξεργασίας.
Το Brexit έδωσε επίσης στο Ηνωμένο Βασίλειο μεγαλύτερη ελευθερία σε ορισμένους τομείς της φορολογικής νομοθεσίας.
Τα κράτη μέλη της ΕΕ απαγορεύεται να επιβάλλουν ΦΠΑ στην εκπαίδευση βάσει οδηγίας της ΕΕ. Παράλληλα, η αποχώρηση από την ΕΕ επέτρεψε στους Εργατικούς να επιβάλουν ΦΠΑ στα δίδακτρα των ιδιωτικών σχολείων.
Παράλληλα, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου εισήγαγε μηδενικό συντελεστή ΦΠΑ στα ταμπόν και σε άλλα προϊόντα υγιεινής το 2021. Αυτό δεν θα ήταν εφικτό στην ΕΕ, καθώς η τότε οδηγία της ΕΕ για τον ΦΠΑ επέβαλε ελάχιστο φόρο 5% σε όλα τα προϊόντα υγιεινής.
Ωστόσο, τον Απρίλιο του 2022 οι κανόνες της ΕΕ άλλαξαν, οπότε το μπλοκ επιτρέπει πλέον και μηδενικό συντελεστή στα προϊόντα υγιεινής.
5. Χρήματα/Οικονομία
Τα χρήματα που έστελνε το Ηνωμένο Βασίλειο στην ΕΕ ήταν ένα αμφιλεγόμενο θέμα στο δημοψήφισμα του 2016, ιδίως ο ισχυρισμός της εκστρατείας υπέρ του Brexit ότι το Ηνωμένο Βασίλειο έστελνε 350 εκατ. λίρες κάθε εβδομάδα στις Βρυξέλλες.
Η ακαθάριστη συνεισφορά του δημόσιου τομέα του Ηνωμένου Βασιλείου στον προϋπολογισμό της ΕΕ το 2019-20, το τελευταίο οικονομικό έτος πριν από το Brexit, ήταν 18,3 δισ. λίρες, που αντιστοιχεί σε περίπου 352 εκατ. λίρες την εβδομάδα, σύμφωνα με το υπουργείο Οικονομικών.
Το Ηνωμένο Βασίλειο συνέχισε να καταβάλλει στον προϋπολογισμό της ΕΕ κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, αλλά από τις 31 Δεκεμβρίου 2020 δεν καταβάλλει αυτές τις εισφορές.
Ωστόσο, αυτές οι εισφορές στον προϋπολογισμό της ΕΕ ανακυκλώνονταν πάντα εν μέρει στο Ηνωμένο Βασίλειο μέσω πληρωμών προς τους Βρετανούς αγρότες στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΓΠ) της ΕΕ και της «διαρθρωτικής χρηματοδότησης». Πρόκειται για αναπτυξιακές επιχορηγήσεις για τη στήριξη των δεξιοτήτων, της απασχόλησης και της κατάρτισης σε ορισμένες οικονομικά μειονεκτούσες περιοχές του έθνους. Αυτά ανήλθαν σε 5 δισ. στερλίνες το 2019-20.
Από το τέλος της μεταβατικής περιόδου οι κυβερνήσεις του Ηνωμένου Βασιλείου αντικατέστησαν τις πληρωμές της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής απευθείας με κεφάλαια των φορολογουμένων. Οι υπουργοί αντικατέστησαν επίσης τις επιχορηγήσεις της διαρθρωτικής χρηματοδότησης της ΕΕ, με την προηγούμενη κυβέρνηση να τις μετονομάζει σε «ταμείο κοινής ευημερίας του Ηνωμένου Βασιλείου».
Το Ηνωμένο Βασίλειο λάμβανε επίσης μια διαπραγματευόμενη «έκπτωση» επί των συνεισφορών του στον προϋπολογισμό της ΕΕ ύψους περίπου 4 δισεκατομμυρίων λιρών ετησίως - χρήματα που στην πραγματικότητα δεν έφυγαν ποτέ από τη χώρα.
Έτσι, το καθαρό δημοσιονομικό όφελος για το Ηνωμένο Βασίλειο από τη μη πληρωμή στον προϋπολογισμό της ΕΕ προσεγγίζει τα 9 δισεκατομμύρια λίρες ετησίως, αν και το ποσό αυτό είναι εγγενώς αβέβαιο, επειδή δεν γνωρίζουν ποια θα ήταν διαφορετικά η συνεισφορά του Ηνωμένου Βασιλείου στον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Το Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθεί επίσης να πληρώνει στην ΕΕ στο πλαίσιο της επίσημης συμφωνίας αποχώρησης από το Brexit και του δημοσιονομικού διακανονισμού της. Το υπουργείο Οικονομικών αναφέρει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο κατέβαλε καθαρό ποσό 14,9 δισ. λιρών μεταξύ 2021 και 2023 και εκτιμά ότι από το 2024 και μετά θα πρέπει να καταβάλει άλλα 6,4 δισ. λίρες, αν και κατανεμημένα σε πολλά χρόνια. Οι μελλοντικές πληρωμές στο πλαίσιο του διακανονισμού αποχώρησης είναι επίσης αβέβαιες εν μέρει λόγω των διακυμάνσεων των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι τρόποι με τους οποίους τα οικονομικά του Ηνωμένου Βασιλείου παρέμειναν συνδεδεμένα με την ΕΕ, ανεξάρτητα από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και τη συμφωνία αποχώρησης.
