Είκοσι δύο χρόνια πριν, ο πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Goldman Sachs Τζιμ Ο’ Νιλ επινόησε χάριν συντομίας το ακρωνύμιο BRIC για να αποτυπώσει τις δυναμικές που διέβλεπε για τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα στην παγκόσμια οικονομία. Το κουαρτέτο, το… σκέφτηκε και δεν βρήκε καθόλου κακή ιδέα να ενώσει δυνάμεις σε αναζήτηση επιρροής. Το πρώτο επίσημο «ραντεβού» ήλθε το 2019 και ένα χρόνο αργότερα στο ακρωνύμιο προστέθηκε το γράμμα «S» καθώς στο σχήμα εντάχθηκε η Νότια Αφρική, η οποία και φιλοξενεί αυτή την εβδομάδα την 15η Σύνοδο Κορυφής των κορυφαίων αναδυόμενων αγορών.
Ο στόχος της επέκτασης της παγκόσμιας οικονομικής και πολιτικής επιρροής που ένωσε εξ αρχής την ομάδα BRICS έχει καταστεί σήμερα πιο επιτακτικός από ποτέ για αμφότερες την Κίνα και τη Ρωσία, με την μεν να επιδιώκει επιθετικά σε όλα τα μέτωπα να αποτελέσει τον εναλλακτικό πόλο στην ηγεμονία των ΗΠΑ, και τη δε να χρειάζεται ακόμη περισσότερο σήμερα τους εταίρους των BRICS και την ισχυροποίηση του σχήματος προς απόκρουση της διεθνούς απομόνωσης στην οποία έχει περιέλθει εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία και της «απάλυνσης» των δυτικών κυρώσεων εις βάρος της.
Ο δρόμος προς το διακηρυγμένο στόχο της «επανεξισορρόπησης της παγκόσμιας τάξης» πέρνα μέσα από τη δρομολογούμενη διεύρυνση των BRICS και κινητήριος δύναμη προς αυτή την κατεύθυνση είναι το καθεστώς του Σι Τζινπίνγκ που επιζητά ισχυρότερη γεωπολιτική επιρροή σε στιγμή κατά την οποία οι σινο-αμερικανικές σχέσεις βρίσκονται στο ναδίρ και ο ανταγωνισμός των δύο υπερδυνάμεων στο ζενίθ. Η Ρωσία βλέπει εξίσου προς το συμφέρον της το «άνοιγμα» των BRICS σε νέα μέλη. Όμως το εγχείρημα έχει ήδη από τα περασμένα χρόνια αποδειχθεί δύσκολο. Και παραμένει.
Η διεύρυνση βρίσκεται στην επίσημη ατζέντα της συνόδου κορυφής που θα διεξαχθεί από τις 22 έως τις 24 Αυγούστου στο Γιοχάνεσμπουργκ. Είναι το πλέον σημαντικό ζήτημα που θα τεθεί επί τάπητος, αλλά τα αποκλίνοντα συμφέροντα μεταξύ των σημερινών μελών, η αυξανόμενη ένταση μεταξύ Κίνας και Ινδίας που πλέον δεν κρύβεται, καθώς και οι διαφωνίες για τις κατευθυντήριες αρχές και τα κριτήρια εισδοχής δείχνουν να αποκλείουν εκ προοιμίου σημαντικές ανακοινώσεις.
Το «μήνυμα» πάντως σε κάθε περίπτωση θα σταλεί καθώς προσκλήσεις έχουν λάβει συνολικά 67 αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων σε Αφρική, Λατινική Αμερική, Ασία και Καραΐβική για τη διευρυμένη διάσκεψη των «Φίλων των BRICS» με την οποία θα πέσει η αυλαία της συνόδου, ενώ στο Γιοχάνεσμπουργκ θα βρίσκεται και ο επιχειρηματικός κόσμος.
Είναι η πρώτη διά ζώσης Σύνοδος Κορυφής των BRICS μετά το ξέσπασμα της πανδημίας της Covid-19 κατά την οποία ο προεδρεύων της ομάδας την τρέχουσα περίοδο Νοτιοκορεάτης πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόζα θα υποδεχθεί τους ομολόγους του της Κίνας και της Βραζιλίας, Σι Τζινπίνγκ και Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα αντίστοιχα, καθώς και τον Ινδό πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι.
Ο κατηγορούμενος για εγκλήματα πολέμου Βλαντιμίρ Πούτιν δεν θα είναι εκεί, διότι εάν ήταν η Νότια Αφρική θα όφειλε να τον συλλάβει εκτελώντας το ένταλμα σύλληψης που έχει εκδοθεί εις βάρος το καθώς είναι συνυπογράφουσα του Καταστατικού της Ρώμης και υπάγεται στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC). Το γεγονός ότι το Κρεμλίνο άφηνε υπόνοιες περί πιθανής παρουσίας του Πούτιν είχε εξελιχθεί σε διπλωματικό εφιάλτη για τη νοτιοαφρικανική κυβέρνηση όπως αναγνώριζαν ανωνύμως αξιωματούχοι της που εξέταζαν ακόμη και τη μεταφορά της συνόδου σε άλλη χώρα. Τελικά, ο Πούτιν θα συνδεθεί διαδικτυακά και θα τον εκπροσωπήσει στο Γιοχάνεσμπουργκ ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ.
Είκοσι τρεις χώρες έχουν υποβάλει επίσημα αίτημα για να περάσουν το κατώφλι των BRICS, συμπεριλαμβανομένων Σαουδικής Αραβίας, Ιράν, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Αργεντινής, Αιγύπτου και Αιθιοπίας. Η ομάδα που αντιπροσωπεύει περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 26% της παγκόσμιας οικονομίας (πάνω από 23 τρισ. δολάρια) φιλοδοξεί σταθερά να αποτελέσει το «αντίπαλο δέος» στις ΗΠΑ, την G7 και… ιδανικά και το δολάριο. Η συζήτηση περί έκδοσης κοινού νομίσματος έχει «ζεσταθεί» εν μέσω του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία, αλλά τελικά δεν θα βρίσκεται στην ατζέντα της επικείμενης συνόδου κορυφής, όπως έχουν δηλώσει υψηλόβαθμοι Νοτιοκορεάτες διπλωμάτες.
Παραμονές της συνόδου, ο «νονός» των BRIC που έγιναν BRICS ήταν αρκετά ξεκάθαρος ως προς τα περί δημιουργίας κοινού νομίσματος που έβαλε πρώτη στο «τραπέζι» η Βραζιλία προς τερματισμό της κυριαρχίας του δολαρίου ως κορυφαίο αποθεματικό νόμισμα στον κόσμο. «Απλά είναι γελοίο» δήλωσε ο Τζιμ Ο’ Νιλ στους Financial Times, τονίζοντας ότι στην πραγματικότητα «δεν έχουν ποτέ επιτύχει τίποτα αφότου άρχισαν να συναντώνται», οκτώ χρόνια μετά τον όρο που ο ίδιος επινόησε.
«Τι θα κάνουν; Θα δημιουργήσουν μία Κεντρική Τράπεζα BRICS; Πώς γίνεται αυτό; Σχεδόν είναι ντροπιαστικό», είπε ο Τζιμ Ο' Νιλ «δείχνοντας» στην αντιπαλότητα Κίνας και Ινδίας ως έναν από τους βασικούς λόγους που ένα κοινό νόμισμα είναι τόσο απίθανο. «Είναι καλό για τη Δύση που η Κίνα και η Ινδία δεν συμφωνούν ποτέ σε τίποτα, γιατί αν συμφωνούσαν η κυριαρχία του δολαρίου θα ήταν πολύ πιο ευάλωτη» ανέφερε για να συμπληρώσει: «Λέω συχνά στους Κινέζους υπευθύνους χάραξης πολιτικής... 'ξεχάστε τις ατελείωτες ιστορικές μάχες σας και προσπαθήστε να προσκαλέσετε την Ινδία να μοιραστεί την ηγεσία σε κάποια μεγάλα ζητήματα, γιατί τότε ο κόσμος μπορεί να σας πάρει λίγο πιο σοβαρά'».
Ως προς το πιο σημαντικό και πιο αμφιλεγόμενο ζήτημα που θα συζητηθεί στο Γιοχάνεσμπουργκ, αυτό της διεύρυνσης, η Ινδία είναι αντίθετη αλλά κατά τους αναλυτές εμφανίζεται να συμφιλιώνεται προοδευτικά περισσότερο με την ιδέα. Είναι η Βραζιλία που κόβει την… φόρα Ρωσίας και Κίνας φοβούμενη ότι το ήδη δυσκίνητο «όχημα» των BRICS θα μπορούσε αντίθετα να δει το κύρος του να ζημιώνεται.
Επί τάπητος θα τεθούν επίσης τρόποι βελτίωσης της συνεργασίας ανάμεσα σε πέντε οικονομίες των προφίλ των οποίων διαφέρει, γεγονός που μαζί με τα ετερόκλητα συμφέροντά τους εμποδίζουν το «όραμα» της μετεξέλιξης των BRICS σε υπολογίσιμη γεωπολιτική δύναμη που θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί στην κυριαρχία της Δύσης. Θα εξεταστούν ακόμη εμπορικές και επενδυτικές ευκαιρίες σε τομείς από την ενεργειακή συνεργασία και την ανάπτυξη υποδομών έως την ψηφιακή οικονομία και την αγορά εργασίας.
Όσον αφορά τη σύνοδο των «Φίλων των BRICS», η Γαλλία είχε εκφράσει ενδιαφέρον για ενδεχόμενη παρουσία του προέδρου της, όμως ο Βλαντιμίρ Πούτιν έκλεισε συνοπτικά τη συζήτηση και ο Εμανουέλ Μακρόν, που στηρίζει την εμπόλεμη Ουκρανία, δεν προσκλήθηκε.
