Ούτε χρόνος δεν έχει περάσει από τότε που ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τζαμί, και η κακομεταχείριση του περικαλλούς μνημείου είναι εμφανέστατη. Τούρκοι πολίτες ανήρτησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φωτογραφίες, που μαρτυρούν πως η Αγία Σοφία έχει παραδοθεί στη βρωμιά και στην εγκατάλειψη.
«Αν δείτε τη σημερινή κατάσταση της Αγίας Σοφίας, θα σπάσει η καρδιά σας» σημειώνεται στο προφίλ Çirkin İstanbul (Ασχημη Κωνσταντινούπολη) στο twitter και στο Instagram. «Στις φωτογραφίες που δημοσιεύουμε φαίνεται πως είναι παραμελημένη και εγκαταλελειμμένη. Ακόμα και τα μικρότερα τζαμιά, σε κάθε γειτονιά, προστατεύονται και συντηρούνται καλύτερα. Εδώ, έχουμε ένα ιστορικό κτίριο, που βασανίζεται».
Οι φωτογραφίες αποτελούν αψευδείς μάρτυρες και παρουσιάζουν την εικόνα της παντελούς απουσίας κάθε προστασίας. Σε μία φαίνεται πως έχει γεμίσει σκόνη και βρωμιά το επάνω μέρος των ντουλαπιών όπου οι πιστοί αφήνουν τα παπούτσια τους.
Σε άλλη διακρίνουμε σπασμένο το πόμολο της κεντρικής θύρας, 1500 ετών - από αυτή την πύλη έμπαινε ο αυτοκράτορας. Αλλού κρέμονται καλώδια, ενώ πινακίδες με χαρτιά Α4 οδηγούν τους επισκέπτες σημειώνοντας πού επιτρέπεται και πού απαγορεύεται να πατήσουν.
Στον γυναικωνίτη, επιτρέπονται μόνο γυναίκες, ενώ αλλόθρησκες επισκέπτριες πρέπει να έχουν καλυμμένο το κεφάλι, όπως συμβαίνει στα τζαμιά. Ακόμα και έτσι όμως, είναι αμφίβολο αν μπορούν να ανέβουν στον γυναικωνίτη, όπου υπάρχουν τα ωραιότερα ψηφιδωτά. Τέλος, ο μετρητής θερμοκρασίας και υγρασίας, κοντεύει να μείνει από μπαταρία και δεν λειτουργεί.
Πολύ σοβαρό πρόβλημα, καθώς η Αγία Σοφία έχει ανερχόμενα ύδατα και όσο ήταν μουσείο, η υγρασία ελεγχόταν συστηματικά. Πλαστικά σκαμνιά κατακλύζουν τον χώρο, ενώ ένα βαρύ όχημα είναι σταθμευμένο στην αυλή.
«Αυτό καταλαβαίνουν οι ισλαμιστές από τον Πολιτισμό και την Ιστορία» είναι ένα από τα πολλά σχόλια Τούρκων πολιτών που έχουν γραφτεί κάτω από τις αναρτήσεις. «Είμαι πολύ λυπημένος» σημειώνει άλλος, «πρόκειται για προδοσία της ιστορίας, της κληρονομιάς της ανθρωπότητας».
Ήταν 10 Ιουλίου του 2020 όταν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν «καλωσόριζε» το προεδρικό διάταγμα, βάσει του οποίου η Αγία Σοφία περνούσε στα χέρια της προεδρίας και ειδικότερα της Αρχής Θρησκευτικών Υποθέσεων και μετατρεπόταν σε τζαμί. Ακολούθησε, δύο εβδομάδες μετά, η πρώτη μουσουλμανική προσευχή παρουσία του ιδίου. Δεν δίστασε να μετατρέψει την τελετή σε φιέστα.
Άπαντες, έκαναν λόγο για νέα σελίδα στην ιστορία, ενώ οι υποσχέσεις τους έδιναν και έπαιρναν. Ένα χρόνο μετά, τα γεγονότα τους διαψεύδουν. Παρόλα ταύτα, ο Ερντογάν δεν δίστασε χθες στα εγκαίνια τζαμιού στην πλατεία Ταξίμ, να μιλήσει για την περηφάνεια που αισθάνεται επειδή μετέτρεψε την Αγία Σοφία και πάλι σε τζαμί, από μουσείο που ήταν επί δεκαετίες.
Η Αγία Σοφία ανήκει, μαζί με άλλα μνημεία του Ιστορικού Κέντρου της Κωνσταντινούπολης, στα μνημεία παγκόσμιου πολιτισμού της UNESCO. Ωστόσο, ο διεθνής οργανισμός μέχρι στιγμής δεν έχει κάνει και πολλά για να επαναφέρει την Τουρκία στην τάξη.
Είναι αλήθεια πως η Οντρέ Αζουλέ, η γενική διευθύντρια, έκανε μια καταδικαστική δήλωση τον περασμένο Ιούλιο, εκφράοζντας τη βαθιά της απογοήτευση για την απόφαση των τουρκικών αρχών που ελήφθη χωρίς προηγούμενη συζήτηση, να τροποποιήσει το καθεστώς της Αγίας Σοφίας.
«Η Αγία Σοφία είναι ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα και μια μοναδική μαρτυρία των αλληλεπιδράσεων μεταξύ Ευρώπης και Ασίας ανά τους αιώνες. Το καθεστώς της ως μουσείο αντανακλά την καθολική φύση της κληρονομιάς του και το καθιστά ισχυρό σύμβολο του διαλόγου», είπε.
Η ΟΥΝΕΣΚΟ κάλεσε τις τουρκικές αρχές «να ξεκινήσουν διάλογο χωρίς καθυστέρηση ώστε να αποτρέψουν οποιαδήποτε καταστροφική συνέπεια στην καθολική αξία αυτής της εξαιρετικής κληρονομιάς, το καθεστώς διατήρησης της οποίας θα εξεταστεί από την Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς στην επόμενη συνεδρίασή της».
«Είναι σημαντικό να αποφεύγεται η εφαρμογή μέτρων που θα επηρεάσουν την φυσική πρόσβαση στο μνημείο, την κατασκευή των κτιρίων, τα κινητά αγαθά ή τη διαχείριση του μνημείου, χωρίς προηγούμενη διαβούλευση με την ΟΥΝΕΣΚΟ» τόνισε ο Ernesto Ottone, αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας για τον Πολιτισμό. «Τέτοια μέτρα θα μπορούσαν να αποτελέσουν παραβίαση των κανόνων που απορρέουν από τη Συνθήκη για την Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά του 1972.»
Υστερα από τις καταδικαστικές δηλώσεις, η UNESCO έστειλε αντιπροσωπεία της τον περασμένο Οκτώβριο, ώστε να εξετάσουν την κατάσταση στην Αγία Σοφία και στη Μονή της Χώρας, την οποία ο Τούρκος πρόεδρος έχει ανακοινώσει ότι θα μετατρέψει επίσης σε τζαμί. Δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα η αναφορά τους, παρότι έχει περάσει τόσος καιρός έκτοτε.
Υποτίθεται πως τα αποτελέσματα της αποστολής και οι σχετικές κριτικές και καταγγελίες που έχουν γίνει θα συζητηθούν από την Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς στην επόμενη σύνοδό της, η οποία έχει προγραμματιστεί για τον φετινό Ιούνιο / Ιούλιο. Η αναμονή, ωστόσο, βλάπτει και αυτή με τη σειρά της το μνημείο, καθώς συναντάται με την αδιαφορία των τουρκικών αρχών και την έλλειψη κάθε προστασίας.
