Αρνητική, είναι η ετήσια έκθεση προόδου της Κομισιόν για την Τουρκία, καθώς καταγράφεται απομάκρυνση της από τις αξίες και τις προτεραιότητες της ΕΕ. Όπως αναφέρει, η γείτονα χώρα συνεχίζει σε πορεία «δημοκρατικής οπισθοδρόμησης», με «σοβαρές ελλείψεις στη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών της», ενώ γίνονται σημαντικές αναφορές για τις σχέσεις Τουρκίας-Κύπρου, τις προκλήσεις, και τα δυο κράτη.
Αναλυτικότερα, στην έκθεση αναφέρεται ότι η Τουρκία παραμένει σε πρώιμο στάδιο εφαρμογής του κεκτημένου της ΕΕ και των ευρωπαϊκών προτύπων στον τομέα του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ενώ «τα ανθρώπινα και θεμελιώδη δικαιώματα συνέχισαν να επιδεινώνονται και δεν σημειώθηκε πρόοδος στις συστάσεις του περασμένου έτους», τονίζει η έκθεση της Επιτροπής, στην οποία υπογραμμίζεται ιδιαίτερα η οπισθοδρόμηση στον τομέα της ελευθερίας της έκφρασης.
«Η προεκλογική εκστρατεία του Μαΐου 2023 υπέστη περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης, τόσο τα ιδιωτικά όσο και τα δημόσια μέσα ενημέρωσης δεν εξασφάλισαν τη συντακτική ανεξαρτησία και την αμεροληψία στην κάλυψη της εκστρατείας, μειώνοντας την ικανότητα των ψηφοφόρων να κάνουν συνειδητές επιλογές», αναφέρεται, μεταξύ άλλων.
Επισημαίνεται, επίσης, ότι οι εξουσίες διατηρούνται στο επίπεδο της Προεδρίας και δεν διασφαλίζεται ένας υγιής και αποτελεσματικός διαχωρισμός των εξουσιών μεταξύ της εκτελεστικής, της νομοθετικής και της δικαστικής εξουσίας. «Ο αναποτελεσματικός μηχανισμός ελέγχου και ισορροπίας σημαίνει ότι η εκτελεστική εξουσία είναι δημοκρατικά υπόλογη μόνο μέσω εκλογών», τονίζει η έκθεση, ενώ προσθέτει ότι «ο πολιτικός πλουραλισμός συνέχισε να υπονομεύεται από τη στόχευση κομμάτων της αντιπολίτευσης και μεμονωμένων βουλευτών».
Κατά την Επιτροπή, η σοβαρή οπισθοδρόμηση της 'Αγκυρας συνεχίστηκε και στον τομέα της δικαιοσύνης παρά τα διάφορα πακέτα δικαστικών μεταρρυθμίσεων τα τελευταία χρόνια και οι διαρθρωτικές ελλείψεις στο δικαστικό σύστημα παρέμειναν ανεπίλυτες. Η συνεχιζόμενη άρνηση εφαρμογής ορισμένων αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία.
Όσον αφορά την πολιτική μετανάστευσης και ασύλου, η Επιτροπή εκτιμά ότι η Τουρκία σημείωσε κάποια πρόοδο. «Η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας παρέμεινε το κύριο πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας. Η Επιτροπή αναμένει από την Τουρκία να τηρήσει τις δεσμεύσεις της βάσει της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Οκτωβρίου 2021, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης της παράτυπης μετανάστευσης από χερσαίες και θαλάσσιες οδούς και την επανάληψη των επιστροφών. Η επιστροφή των παράτυπων μεταναστών από τα ελληνικά νησιά βάσει της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας παρέμεινε σε αναστολή. Εκκρεμεί η πλήρης και αποτελεσματική εφαρμογή της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας προς όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ», τονίζει η έκθεση.
Σημειώνεται ότι συνολικά ο αριθμός των παράνομων διελεύσεων των συνόρων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας παρέμεινε σημαντικά χαμηλότερος από ό,τι πριν από την έγκριση της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας. Το 2022, ο αριθμός των παράτυπων μεταναστών που έφτασαν αυξήθηκε στα περισσότερα δρομολόγια σε σύγκριση με το 2021. Το πρώτο εξάμηνο του 2023, ο αριθμός των παράτυπων αφίξεων από την Τουρκία στην ΕΕ ήταν χαμηλότερος από ό,τι την ίδια περίοδο του 2022. Οι αφίξεις στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 62%, ενώ η θαλάσσια διαδρομή προς την Ιταλία σημείωσε σημαντική μείωση κατά 52% και ο αριθμός των αφίξεων στην Κύπρο μέσω της Πράσινης Γραμμής μειώθηκε σημαντικά κατά 42%.
Επισημαίνεται ακόμη ότι η Τουρκία συνέχισε να καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για να φιλοξενήσει και να καλύψει τις ανάγκες μιας από τις μεγαλύτερες προσφυγικές κοινότητες στον κόσμο. Από τα σχεδόν 10 δισεκατομμύρια ευρώ της στήριξης της ΕΕ στους πρόσφυγες που χορηγήθηκαν από το 2011, περίπου 7 δισεκατομμύρια ευρώ είχαν εκταμιευθεί έως τον Σεπτέμβριο του 2023.
Σημειώνεται ότι ο επόμενος διάλογος υψηλού επιπέδου ΕΕ-Τουρκίας για τη μετανάστευση έχει προγραμματιστεί να διεξαχθεί στις 23 Νοεμβρίου 2023.
Εξωτερική πολιτική
Στην έκθεση τονίζεται ότι «η Τουρκία είναι ένας ενεργός και σημαντικός παράγοντας στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, ο οποίος αποτελεί σημαντικό στοιχείο στο πλαίσιο της σχέσης ΕΕ-Τουρκίας». Ωστόσο η μονομερής εξωτερική πολιτική της Τουρκίας παρέμεινε σε αντίθεση με τις προτεραιότητες της ΕΕ στο πλαίσιο της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). Ειδική αναφορά γίνεται στη ρητορική της Τουρκίας για υποστήριξη στη Χαμάς μετά τις επιθέσεις της εναντίον του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 - ρητορική η οποία «διαφωνεί πλήρως με την προσέγγιση της ΕΕ».
Όσον αφορά τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η Επιτροπή σημειώνει ότι η Τουρκία καταδίκασε τη ρωσική στρατιωτική επίθεση και ασχολήθηκε πολιτικά και διπλωματικά, διευκολύνοντας την εξαγωγή ουκρανικών σιτηρών και την ανταλλαγή αιχμαλώτων και προσπαθώντας να διευκολύνει τις συνομιλίες μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας και να εργαστεί για την αποκλιμάκωση και την επίτευξη κατάπαυσης του πυρός. Ωστόσο, «η Τουρκία απέφυγε να ευθυγραμμιστεί με τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ κατά της Ρωσίας», τονίζει η Επιτροπή και «συνολικά η Τουρκία ενίσχυσε σημαντικά τους εμπορικούς και οικονομικούς της δεσμούς με τη Ρωσία».
Η Επιτροπή σημειώνει επίσης ότι το Μάρτιο του 2023 η Τουρκική Εθνοσυνέλευση ενέκρινε την ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ και ότι ο Τούρκος Πρόεδρος υπέβαλε το πρωτόκολλο ένταξης της Σουηδίας στο τουρκικό κοινοβούλιο για επικύρωση στις 23 Οκτωβρίου 2023.
Σχέσεις γειτονίας
Για τις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, η έκθεση της Επιτροπής αναφέρει ότι «επιδεινώθηκαν μέχρι τις αρχές του 2023, αλλά μετά τους καταστροφικούς σεισμούς στην Τουρκία τον Φεβρουάριο του 2023, υπήρξε αξιοσημείωτη βελτίωση». Σημειώνεται ότι «η Ελλάδα παρείχε γρήγορα ανθρωπιστική βοήθεια και υποστήριξη στην Τουρκία, γεγονός που βοήθησε στην αποκλιμάκωση των εντάσεων και της ρητορικής. Ακολούθησαν αρκετά τηλεφωνήματα και συναντήσεις υψηλού επιπέδου».
Επιπλέον, η έκθεση κάνει λεπτομερή αναφορά στο θετικό κλίμα των συναντήσεων που ακολούθησαν μεταξύ των ηγετών και των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας. Σημειώνεται, επίσης, ότι «από τον Φεβρουάριο του 2023, οι παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου μειώθηκαν δραστικά και δεν αναφέρθηκαν πτήσεις πάνω από ελληνικές κατοικημένες περιοχές».
Η έκθεση υπογραμμίζει, επίσης, ότι «η συνέχιση του διαλόγου καλή τη πίστει και η αποχή από μονομερείς ενέργειες, που αντιβαίνουν στα συμφέροντα της ΕΕ και παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών μελών της ΕΕ, αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διασφάλιση σταθερού και ασφαλούς περιβάλλοντος στην Ανατολική Μεσόγειο και την ανάπτυξη ενός συνεταιρισμού και μιας αμοιβαίας επωφελούς σχέσης μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας».
Σε ό,τι αφορά την Κύπρο, σημειώνεται ότι «η Τουρκία συνέχισε να αρνείται να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία και υποστήριξε επανειλημμένα μια λύση δύο κρατών στην Κύπρο, σε αντίθεση με τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ», ενώ επισημαίνεται ότι «η ΕΕ παραμένει πλήρως προσηλωμένη σε μια συνολική διευθέτηση του Κυπριακού εντός του πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του ΣΑΗΕ, σύμφωνα με τις αρχές στις οποίες βασίζεται η ΕΕ και το κεκτημένο». Σημειώνεται επίσης ότι δεν υπήρξαν μη εξουσιοδοτημένες δραστηριότητες γεώτρησης από την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο κατά την περίοδο αναφοράς.
Ειδική αναφορά γίνεται στην κλιμάκωση της έντασης, στην οποία οδήγησε η Τουρκία, στην Πύλα τον Αύγουστο του 2023, η οποία περιλάμβανε την επίθεση εναντίον των ειρηνευτικών δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο (UNFICYP). Τον Οκτώβριο του 2023, τα Ηνωμένα Εθνη μεσολάβησαν σε μια συνεννόηση μεταξύ των δύο πλευρών στο δρόμο προς τα εμπρός σχετικά με την περιοχή Πύλα, η οποία χαιρετίστηκε από την Τουρκία και την ΕΕ. «Ωστόσο, αυτές οι εξελίξεις συνέχισαν να υπονομεύουν την προοπτική επανέναρξης των διαπραγματεύσεων και επίτευξης συνολικής διευθέτησης του Κυπριακού», τονίζει η Επιτροπή.
