Η ανταρσία της Wagner του Ιουνίου 2023 ήταν από μόνη της μια εξέλιξη που θα άλλαζε τη μοίρα του πολέμου στην Ουκρανία. Οφείλει λοιπόν να εξετάζεται ως ένα σημείο εκκίνησης εξελίξεων και όχι ως ένα τέλος μιας εσωτερικής εκτόνωσης στη Ρωσία η οποία προσπαθεί να ελέγξει το εσωτερικό, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία απεδείχθη ότι δεν είναι «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» με κάθε τρόπο. Στο Βίλνιους το ΝΑΤΟ αλλάζει σελίδα και η Ρωσία έχει να αντιμετωπίσει όχι μόνο το θέμα «πολιτική συνοχή» αλλά και κάποιες άλλες σημαντικές εξελίξεις οι οποίες την οδηγούν σε επιθετικότητα. Ο μήνας Ιούλιος είναι ο κρισιμότερος μήνας μέχρι τον επόμενο για τον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας, για τις όποιες σχέσεις Δύσης - Ρωσίας και τελικά, για την ισορροπία ολόκληρου του κόσμου.
Η Ρωσία έχει αρχίσει να υφίσταται πολλαπλώς το κόστος των συνεπειών των αποφάσεών της. Το ρούβλι κατρακυλά, η τιμή των υδρογονανθράκων δεν είναι όσο υψηλή θα ήθελε, και η ανταρσία της Wagner ήρθε να φέρει το ρούβλι σε ακόμη πιο δύσκολη θέση. Το «ταμείο πολέμου» που ο Πούτιν γέμιζε επιμελώς από το 2014 και μετά (λόγω κυρώσεων της Δύσης για την προσάρτηση της Κριμαίας) δεν επιτρέπει στη Ρωσία να σκέφτεται μακροπρόθεσμα για τον ρωσοουκρανικό πόλεμο.
Η ανταρσία της Wagner δεν επηρέασε μόνο την κατρακύλα του ρουβλίου και την συνοχή του Κρεμλίνου το οποίο βρίσκεται σε αναζήτηση των εχθρών του εντός της χώρας, αλλά επίσης και το ηθικό των Ρώσων στρατιωτών στην Ουκρανία και το ότι η πιθανή ανακατάληψη του Μπαχμούτ από την Ουκρανία, ίσως συνδέσει σε πολλούς τη Ρωσία αρκετές σκέψεις που θα γίνουν κακοί συνειρμοί για περαιτέρω ήττες τις οποίες ο Πούτιν δεν έχει την πολυτέλεια να υποστεί.
Στο Βίλνιους, το ΝΑΤΟ μπαίνει σε μια άλλη εποχή. Έτσι κι αλλιώς, εδώ και αρκετούς μήνες η Φινλανδία και η Σουηδία είναι de facto μέλη του ΝΑΤΟ. Ο Πούτιν βλέπει μια γεωπολιτική καταστροφή να συμβαίνει στα βόρειοδυτικά σύνορα της Ρωσίας. Αρκεί να σκεφτούμε τις ρωσικές απειλές προς Φινλανδία και Σουηδία πολύ πριν το ξέσπασμα του ρωσοουκρανικού πολέμου για να αντιληφθούμε το πόσο σημαντική ήταν η μη είσοδος στο ΝΑΤΟ της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ για τη Ρωσία, η οποία βλέπει πλέον ολόκληρη τη Σκανδιναβική Χερσόνησο, τη Δανία και τις Βαλτικές χώρες να δημιουργούν μια ασπίδα. Ιδιαίτερα το νησί Γκότλαντ της Σουηδίας είναι πολύ σημαντικό. Με όρους Μεσογείου, θα λέγαμε ότι είναι η Κρήτη ή η Κύπρος της περιοχής. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία φαίνεται να εγκαθιστά τακτικά πυρηνικά στη Λευκορωσία, η οποία φιλοξένησε και φιλοξενεί στρατιώτες της Wagner μετά την ανταρσία.
Με τη δυτική πλευρά της Ουκρανίας να συνιστά διάδρομο της δυτικής βοήθειας προς το Κίεβο και με τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, (που πλέον κοιτά τον κάθετο άξονα από τις Σκανδιναβικές και Βαλτικές χώρες, την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα ως τη νέα ασπίδα όπου Βαλτική, Βόρεια, Μαύρη και Μεσόγειος Θάλασσα «νατοϊκοποιούνται») η Ρωσία στερείται πληθώρας επιλογών. Είτε θα κλιμακώσει, είτε θα ανοίξει τη συζήτηση για κάποιον διάλογο με την Ουκρανία. Το δεύτερο σενάριο, δε φαίνεται στον ορίζοντα, ειδικά από τη στιγμή που ο Πούτιν μετά τις 25 Ιουνίου 2023, δε νιώθει ήσυχος στο Κρεμλίνο. Στη Ρωσία υπάρχουν τρεις «φατρίες εξουσίας» και αυτή που ασπάζεται τον υπερεθνικισμό, έχει άλλες απόψεις για την πυγμή με την οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί το ουκρανικό θέμα.
Η Λευκορωσία δε θέλει να εμπλακεί περαιτέρω στον πόλεμο, ωστόσο ο Λουκασένκο μοιάζει να είναι πιο πολύ δήμαρχος του Πούτιν, παρά ένας απολυταρχικός ηγέτης ενός κυρίαρχου κράτους. Η παρουσία της Wagner εκεί, ίσως προβληματίσει περισσότερο όχι τόσο την Ουκρανία, όσο το περιβόητο Suwalki Gap. Πρόκειται για ένα σημείο στο οποίο συνορεύουν ταυτόχρονα η Λιθουανία με τη Ρωσία (Καλίνινγκραντ) την Πολωνία και τη Λευκορωσία. Ωστόσο, η Αχίλλειος Πτέρνα του ΝΑΤΟ, είναι πως αυτή η συνοριογραμμή ενώνει τη Λευκορωσία με το Καλίνινγκραντ στο οποίο βρίσκεται, μεταξύ άλλων βαρέων όπλων της Ρωσίας, και ο ρωσικός στόλος της Βαλτικής.
Πηγή χάρτη: Euractiv.com
Από την πλευρά της Ρωσίας, θα ήταν μια ευκαιρία να εκτονώσει τόσο την πίεση που δέχεται στην Ουκρανία, όσο και τα ρήγματα που ξεκίνησαν να φαίνονται στο Κρεμλίνο και που αφορούν το μέλλον του Πούτιν. Αν η αποφασιστικότητα του Πούτιν να αντιδράσει άμεσα στην «προδοσία» (όπως την ονόμασε ο ίδιος την ανταρσία του Πριγκόζιν) δεν έπεισε για τη δύναμή του, κάποια κλιμάκωση, έστω και ελεγχόμενη με το ΝΑΤΟ, ίσως του δώσει την πολυπόθητη γι’αυτόν «συσπείρωση γύρω από τη σημαία».
Το ΝΑΤΟ έχει κάνει ασκήσεις τις προηγούμενες βδομάδες στα βορειοανατολικά του σύνορα και οι Βαλτικές χώρες μαζί με την Πολωνία βρίσκονται σε ετοιμότητα, ειδικά μετά την άφιξη στρατευμάτων της Wagner στη Λευκορωσία.
Η Ρωσία μοιάζει πολύ πιεσμένη και αν δεν αντιδράσει ο Πούτιν με κάποιον τρόπο σε όλες αυτές τις αρνητικές εξελίξεις, (ραγδαία πτώση της αξίας του ρουβλίου, φθορά στην Ουκρανία, αμφισβητήσεις στο εσωτερικό, νατοϊκή διεύρυνση και ανασυγκρότηση) θα είναι έκπληξη.
Επιπρόσθετα, αν η Ρωσία νομίζει οτι μπορεί να κερδίσει κάτι από όλα αυτά, θα το κάνει υπολογίζοντας οτι η φθορά της αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο κάθε μήνα. Μια «τελική λύση» στο θέμα της Ουκρανίας και στα αδιέξοδα των σχέσεων Δύσης-Ρωσίας, είναι απευκταία και απαγορευτική μόνο και να τη σκεφτόμαστε, όμως μιλάμε για μια σύγκρουση στην οποία λαμβάνουν μέρος μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις και δεν μπορεί ποτέ να αποκλειστεί καμία πιθανότητα. Το μόνο βέβαιο είναι οτι ο πόλεμος αυτός, δεν έχει φτάσει ακόμη σε εκείνο το στάδιο της κλιμάκωσης που να καταστήσει σαφές οτι είναι αναγκαία η αποκλιμάκωση. Παρόλα αυτά, η κάθε πλευρά είναι πολύ δύσκολο να υποχωρήσει για την ώρα.
Το ζήτημα που αφορά όμως την ασφάλεια εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, είναι το πώς θα αντιδράσει ένας επικίνδυνα αποδυναμωμένος Πούτιν, όπως τον χαρακτήρισε ο Μπορέλ μετά την ανταρσία της Wagner.
*Αλέξανδρος Δρίβας, Διδάκτωρ Παντείου.
