Το πρόβλημα με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ότι κάθε χρόνο από το 2000 και μετά, η κυβέρνηση ξοδεύει περισσότερα από όσα εισπράττει. Για το οικονομικό έτος 2024, η κυβέρνηση εισέπραξε 4,92 τρισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα και είχε 6,75 τρισεκατομμύρια δολάρια σε δαπάνες. Δηλαδή δαπάνησε 37% περισσότερα χρήματα από ό,τι εισέπραξε.
Έσοδα: Στην πλευρά των εσόδων, τα έσοδα προέρχονται από: 49% από φόρους εισοδήματος φυσικών προσώπων, 35% από φόρους κοινωνικής ασφάλισης, 11% από εταιρικούς φόρους, 5% από μικρότερα ποσοστά που προέρχονται από δασμούς, ειδικούς φόρους κατανάλωσης, φόρους κληρονομιάς και δώρα, καθώς και άλλες πηγές.
Δαπάνες : Στην πλευρά των δαπανών, η κατανομή είναι η εξής: 22% για την κοινωνική ασφάλιση, 14% για την υγεία, 13% για την εξυπηρέτηση τόκων του χρέους, 29% για το Medicare, 13% για την άμυνα, 8% για την ασφάλεια εισοδήματος, 1% μικρότερα ποσά για παροχές σε βετεράνους, εκπαίδευση, περιφερειακή ανάπτυξη και άλλες δαπάνες.
Το δημοσιονομικό πρόβλημα του ελλείμματος: Το σημαντικό στοιχείο εδώ είναι ότι επειδή η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών ξοδεύει συστηματικά περισσότερα από όσα κερδίζει κάθε χρόνο, δημιουργείται ένα έλλειμμα. Αυτό το έλλειμμα καλύπτεται με δανεισμό από την κυβέρνηση που πουλάει ομόλογα.
Η συσσώρευση ελλειμμάτων έχει οδηγήσει το δημόσιο χρέος των Ηνωμένων Πολιτειών σε πρωτοφανή επίπεδα. Από 23,2 τρισ. δολάρια το 2020 έχει φθάσει στο 36,1 τρισ. δολάρια που αντιστοιχεί στο 1.3 του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η τεράστια αυτή αύξηση του χρέους τα τελευταία χρόνια κατά 55%, παρόλο, δεν δημιούργησε ανάπτυξη και οδήγησε σε χαοτικά οικονομικά προβλήματα. Το χρέος, είναι πολύ μικρό όταν συγκριθεί με την αξία των περιουσιακών στοιχείων που οι ΗΠΑ κατέχουν. Ωστόσο, το χρέος απαιτεί την πληρωμή μονίμως ετήσιων τόκων.
Το πρόβλημα με τους τόκους: Το πρόβλημα όμως είναι ότι τα δάνεια μέσω ομολόγων απαιτούν από την κυβέρνηση να πληρώνει τόκους. Όσο αυξάνεται το συνολικό χρέος, τόσο αυξάνονται οι τόκοι, γεγονός που επιδεινώνει περαιτέρω το έλλειμμα. Επιπλέον, το πρόβλημα επιδεινώνεται από το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή τα επιτόκια βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα και λόγω των κινδύνων, οι έχοντες χρήματα απαιτούν μεγαλύτερες αποδόσεις στα ομόλογα για να τα αγοράσουν.
Όταν έρχεται η ώρα να αποπληρώσει τα χρέη της, η κυβέρνηση δανείζεται νέα χρήματα για να καλύψει τα παλαιότερα χρέη. Το πρόβλημα με αυτή τη διαδικασία είναι ότι έχουν ληφθεί πολλά από τα δάνεια, με επιτόκιο με περίπου 1%, και τώρα χρειάζεται να τα αναχρηματοδοτήσουν με επιτόκιο 5%, οπότε το κόστος των τόκων τετραπλασιάζεται. Έτσι το κόστος εξυπηρέτησης των τόκων αυξάνεται συνεχώς για το ίδιο ποσό χρέους (ακόμα και εάν δεν αυξηθεί το χρέος) λόγω των υψηλότερων επιτοκίων και θα ανέβει πολύ περισσότερο από το σημερινό 13% των εξόδων του κράτους.
Αυτός ο φαύλος κύκλος δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα για τη δημοσιονομική υγεία των Ηνωμένων Πολιτειών και αποτελεί έναν από τους βασικούς λόγους για τους οποίους η διαχείριση του ελλείμματος είναι τόσο κρίσιμη.
Ο Τραμπ για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, πρέπει να αναζητήσει λύσεις όπως η αύξηση των εσόδων μέσω φορολογικών μεταρρυθμίσεων, η μείωση των δαπανών ή ένας συνδυασμός των δύο. Ο στόχος είναι να επιτευχθεί δημοσιονομική ισορροπία που θα διασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της οικονομίας. Φαίνεται ότι θα ακολουθήσει ένα συνδυασμό και των δύο πολιτικών, αλλά περισσότερο θα εστιάσει σε μια τρίτη πολιτική να αυξήσει το ΑΕΠ των ΗΠΑ, ώστε το κράτος να εισπράττει από τους φόρους που θα προέλθουν από το νέο ΑΕΠ.
Για τη μείωση των δαπανών: Την έχει αναθέσει στον Ίλον Μασκ όπου θα προσπαθήσει με ένα μνημόνιο μείωσης δαπανών και με την εισαγωγή νεών τεχνολογιών στο δημόσιο να εξορθολογήσει και να αυξήσει την παραγωγικότητα του και παράλληλα να μειώσει το κόστος λειτουργείας του δημοσίου. Οι ΗΠΑ θα ζητήσουν από όλα τα έθνη του ΝΑΤΟ να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες στο 5% του ΑΕΠ για να καλύψουν το κόστος αποτροπής περαιτέρω εισβολών από χώρες που έχουν φιλοδοξίες αναβίωσης των χαμένων αυτοκρατοριών τους ή από ηγέτες που επιθυμούν να τους γράψει η ιστορία για τις πολεμικές τους κατακτήσεις. Οπότε θα εξοικονομήσει δαπάνες από την μείωση των αμυντικών δαπανών. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη θα πρέπει να ετοιμαστεί να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες πράγμα που είναι αναγκασμένη να κάνει κάτω από την απειλή της ρωσικής και τουρκικής επιθετικότητας.
Για την αύξηση των εσόδων: Ουσιαστικά δεν προβλέπεται αύξηση των εσόδων από τις υπάρχουσες επενδύσεις. Η επικέντρωση θα γίνει στην ανάπτυξη της οικονομίας για νέα έσοδα από τις νέες επενδύσεις. Έσοδα θα προέλθουν από τους δασμούς.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μια πολύ πιο δυναμική οικονομία, η ανάπτυξή τους ξεπερνά τις άλλες μεγάλες αγορές της Ευρώπης και της Κίνας κλπ., ελέγχουν περισσότερο το μέλλον τους και δεν είναι τόσο ευάλωτες, όπως η Ευρώπη, σε ενεργειακά ζητήματα ή, όπως οι αναδυόμενες αγορές, σε νομισματικές διακυμάνσεις.
Ένας από τους στόχους είναι επενδύσεις στις νέες τεχνολογίες που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα της οικονομίας ώστε να δημιουργηθεί το νέο ΑΕΠ από όπου θα αντλήσει έσοδα το κράτος. Επειδή το κράτος είναι υπερχρεωμένο και δεν μπορεί να δανειστεί τα απαραίτητα κεφάλαια, θα τα επενδύσουν οι μεγάλοι επιχειρηματίες των ΗΠΑ και ξένοι επενδυτές που οι ΗΠΑ προσκαλούν, με αντάλλαγμα την χαμηλή φορολογία και την μείωση της γραφειοκρατίας, επιταχύνοντας τις αδειοδοτήσεις εγκατάστασης επιχειρήσεων. Η αισιοδοξία των μικρών επιχειρήσεων εκτοξεύτηκε κατά 41 μονάδες τον τελευταίο μήνα. Αυτό είναι το υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ.
Η Oracle, η SoftBank και η OpenAI ανακοίνωσαν επένδυση 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις υποδομές Τεχνητής Νοημοσύνης. Άλλες εταιρείες έχουν επίσης ανακοινώσει επενδύσεις πολλών δισεκατομμυρίων. Η Σαουδική Αραβία θα επενδύσει τουλάχιστον 600 δισεκατομμύρια δολάρια στην Αμερική.
Όλοι επενδύουν στους τομείς ανάπτυξης του μέλλοντος, στην Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), τις βιοεπιστήμες, την άμυνα την υγεία, κβαντική υπολογιστική κλπ.. Η πλειοψηφία αυτών των επενδύσεων πραγματοποιείται στις ΗΠΑ, επειδή ηγούνται από μια χούφτα μεγάλων αμερικανικών εταιρειών. Θα προσφέρει πολύ γρήγορες εγκρίσεις, στα σχέδια για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) για να γίνει τόσο μεγάλη, που να μπορεί να είναι πολύ ανταγωνιστική με την Κίνα και άλλες χώρες. Αυτή η προοπτική ανεβάζει τις χρηματιστηριακές αποδόσεις. Ο στόχος είναι οι ΗΠΑ να είναι το καλύτερο μέρος στη Γη για να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, να χτιστούν εργοστάσια ή να αναπτυχθεί μια επιχείρηση.
Ένας άλλος στόχος είναι να κάνει τις ΗΠΑ παγκόσμιο κέντρο για κάθε είδους ψηφιακή αγορά, όπως κατά τα πρότυπα των χρηματιστηριακών αγορών και των αγορών των εμπορευμάτων. Θα εισάγει νέες τεχνολογίες για να επενδύει η γενιά των «TikTok ή reels» που δεν θέλει να σηκωθεί από τον καναπέ της για να πάει σε μια τοπική τράπεζα και να αγοράσει ένα επενδυτικό προϊόν, ή μια ράβδο ή ένα νόμισμα χρυσού και θέλουν μια άμεση, εύκολη και ψηφιακή λύση. Όπως εύκολα σήμερα αγοράζονται τα κρυπτονομίσματα θα αγοράζονται και ψηφιακά δολάρια, ψηφιακός χρυσός και πολλά άλλα ψηφιακά προϊόντα που έρχονται.
Για να αποδώσουν τα παραπάνω χρειάζονται πολλών ειδών αλλαγές σε σημαντικούς τομείς και πόρους που θα πρέπει να εξασφαλίσουν οι ΗΠΑ ότι διαθέτουν. Οι παρακάτω τομείς θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στα κέρδη, στην οικονομία και στη συμπεριφορά της αγοράς:
1. Ενέργεια
Οι ΗΠΑ έχουν τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, και μπορούν να τα εξορύξουν με αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους έναντι άλλων χωρών που ρυπαίνουν με τις μεθόδους εξόρυξης. Αυτό όχι μόνο θα μειώσει το κόστος σχεδόν όλων των αγαθών και υπηρεσιών, αλλά θα καταστήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες μια υπερδύναμη στη βιομηχανία.
Οι επενδύσεις στις νέες τεχνολογίες και στις νέες επιχειρήσεις θα χρειαστούν πολύ περισσότερη ενέργεια, ίσως και πάνω από το 80% της σημερινής κατανάλωσης. Για αυτό θα διασφαλίσουν ότι τα εργοστάσια θα έχουν τις δικές τους ηλεκτροπαραγωγικές εγκαταστάσεις δίπλα στις κύριες μονάδες παραγωγής τους, οι οποίες θα λάβουν την έγκριση μέσω κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Δεν θα χρειάζεται οι νέες επιχειρήσεις να συνδεθούν στο δίκτυο ενέργειας, τα οποία είναι παλιά και μπορεί να έχουν προβλήματα αστάθειας και συχνών διακοπών. Οι ΗΠΑ τους υπόσχονται ότι μπορεί να έχουν ακόμα και καθαρό άνθρακα ως εφεδρική πηγή ενέργειας – για προσωρινή χρήση καθώς τίποτα δεν μπορεί να τον καταστρέψει, ούτε ο καιρός, ούτε μια βόμβα, άρα παραμένει σημαντικός ως εφεδρική πηγή ενέργειας για λόγους ασφαλείας.
Οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι εάν οι τιμές της ενέργειας μειωνόταν, η Ρωσία δεν θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει την εισβολή στην Ουκρανία και θα μπορούσε να σταματήσει ο πόλεμος. Με τη μείωση των τιμών της ενέργειας, θα μπορούν να μειωθούν οι τιμές σε πολλά αγαθά και να καταπολεμηθεί ο πληθωρισμός.
Οπότε θα μπορούν να μειωθούν τα επιτόκια ώστε να τονωθεί η ανάπτυξη. Περαιτέρω αυτό θα βοηθήσει να μειωθούν τα επιτόκια και στις άλλες χώρες και κυρίως σε αυτές που θα κάνουν εγκαίρως τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις.
2. Εργατικά χέρια
Κρίσιμη είναι η πολιτική μετανάστευσης, καθώς επηρεάζει την αγορά εργασίας. Σε ποιο βαθμό θα γίνει επαναπατρισμός παράνομων μεταναστών και πώς αυτό θα επηρεάσει την αγορά εργασίας έχει μεγάλη σημασία καθώς οι παραπάνω επενδύσεις θα χρειαστούν αμέτρητα εργατικά χέρια. Επίσης, χρειάζονται πολιτικές προσέλκυσης ταλέντων από όλο τον κόσμο.
Σίγουρα τα ανθρωποειδή ρομπότ με Τεχνητή Νοημοσύνη και οι πράκτορες Τεχνητής Νοημοσύνης, που είναι έτοιμα να κυκλοφορήσουν θα καλύψουν ένα μικρό μέρος σε δουλειές ρουτίνας. Αυτό ίσως δεν ικανοποιήσει ένα μέρος των ψηφοφόρων του Τραμπ, κυρίως τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα, που έχουν ξοδέψει τις αποταμιεύσεις που αποκόμισαν κατά την πανδημία, έχουν υπερφορτώσει τις πιστωτικές κάρτες και βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής ανασφάλειας.
3. Το διεθνές εμπόριο
Είναι ακόμα νωρίς για συμπεράσματα γιατί είμαστε ακόμα στην αρχή. Πρέπει να δούμε τι θα γίνει με τους δασμούς στην Κίνα και στην Ευρώπη. Οι ΗΠΑ έχουν τεράστια εμπορικά ελλείμματα κυρίως με την Κίνα, που συνολικά έφτασαν σε έλλειμμα 1,1 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Το έλλειμμα είναι τεράστιο, και με πολλές άλλες ασιατικές χώρες και την Ευρώπη. Έχει μεγάλη σημασία τι θα σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση σε ό,τι αφορά τους μη οικονομικούς ή μη χρηματικούς δασμούς (γραφειοκρατικούς), που καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη την εισαγωγή των προϊόντων των ΗΠΑ στην Ευρώπη.
Τεράστιο είναι και το εμπορικό έλλειμμα με τον Καναδά, και αυτό δεν θα συνεχιστεί. Στην παγκόσμια οικονομία οι ΗΠΑ πρωτοστατούν, αλλά η Κίνα, και η Ευρώπη παραμένουν πίσω και κυρίως η Ευρώπη στις νέες τεχνολογίες. Σε αυτές τις τρεις μεγάλες οικονομίες υπάρχει τεράστια απόκλιση μεταξύ τους. Οι ΗΠΑ ξεπερνούν τις άλλες δύο.
Το ΔΝΤ αναθεώρησε την πρόβλεψή του για την παγκόσμια οικονομία το 2025, αυξάνοντας την ανάπτυξη των ΗΠΑ κατά μισή ποσοστιαία μονάδα, κάτι που είναι τεράστιο για μια μεγάλη οικονομία, ενώ ταυτόχρονα μείωσε τις προβλέψεις για τη Γερμανία και τη Γαλλία. Εάν οι άλλες οικονομίες δεν μεταρρυθμιστούν τάχιστα, ώστε να περάσουν σε σημαντική ανάπτυξη προς τις νέες τεχνολογίες και την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, θα δεχθούν σημαντική μεταβλητότητα και πιέσεις υποτίμησης των νομισμάτων τους.
4. Η απορρύθμιση για την μείωση της γραφειοκρατίας και ώθηση της οικονομίας
Οι ΗΠΑ έχουν ξεκινήσει τη μεγαλύτερη εκστρατεία απορρύθμισης στην ιστορία τους. Επιθυμούν να εξαλείψουν το επιπλέον ρυθμιστικού κόστους των 50.000 δολαρίων που ισχυρίζονται ότι επέβαλε η κυβέρνηση Μπάιντεν σε κάθε αμερικανικό νοικοκυριό τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Υπόσχονται να καταργούν 10 παλιούς κανονισμούς για κάθε νέο κανονισμό, κάτι που σύντομα θα εξοικονομήσει πολλές χιλιάδες δολάρια στις αμερικανικές οικογένειες. Πρόκειται να περάσουν τη μεγαλύτερη φορολογική περικοπή στην αμερικανική ιστορία, συμπεριλαμβανομένων τεράστιων φορολογικών περικοπών για εργαζόμενους και οικογένειες και μεγάλων φορολογικών ελαφρύνσεων για τους εγχώριους παραγωγούς και κατασκευαστές.
Τον συντελεστή φορολογίας από 21% που είναι σήμερα, θα μειωθεί ακόμα περισσότερο, στο 15%, με μια βασική προϋπόθεση – εάν κατασκευάζετε το προϊόν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δημιουργούν έναν από τους χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές στον κόσμο. Το 21% είναι ήδη χαμηλό παγκοσμίως, αλλά το 15% είναι σχεδόν το χαμηλότερο που μπορεί να υπάρξει. Αυτές οι πολιτικές όμως δεν συνάδουν με την μείωση του δημοσιονομικού ελλείματος εκτός εάν η μείωση των φόρων φέρει τόσα πολλά έσοδα από φόρους στο νέο ΑΕΠ που υπερκαλύπτουν την απώλεια εσόδων από την μείωση των φόρων.
5. Σπάνιες γαίες και κρίσιμα υλικά
Η Τεχνητή Νοημοσύνη, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν μπορεί να αναπτυχθούν χωρίς οι ΗΠΑ να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα αποθέματα τα οποία ελέγχει η Κίνα κατά 85%. Οπότε θα αναπτυχθούν συμμαχίες με τέτοιες χώρες διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Θα διευκολύνει τις εξορύξεις και θα άρει τις απαγορεύσεις χρηματοδοτήσεων για νέες εξορύξεις, αλλιώς δεν μπορούν εξορυχθούν τα κρίσιμα υλικά που χρειάζονται για την πράσινη ανάπτυξη και τις νέες τεχνολογίες.
Πολλές από αυτές τις πολιτικές για να επιτευχθούν οι στόχοι, δεν συνάδουν με τις συμμαχικές αντιλήψεις. Οι Κινέζοι βλέπουν τον Ντόναλντ Τραμπ περισσότερο ως απειλή για τη συνοχή των συμμαχιών παρά για την ίδια την Κίνα και ότι είναι ο ιδανικός υποψήφιος για να διαλύσει και τη συνοχή στο εσωτερικό των ΗΠΑ.
Εάν όμως όλα αυτά υλοποιηθούν με επιτυχία κρατώντας την εσωτερική συνοχή και διαχέοντας δίκαια των πλούτο στους κατοίκους, βελτιώνοντας τις σχέσεις με τους συμμάχους, οι ΗΠΑ θα αλλάξουν ριζικά και θα αποτελέσουν παράδειγμα αλλαγών και για άλλες χώρες. Το βασικό ζήτημα είναι ότι η Ευρώπη πρέπει να προχωρήσει στις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να επιτύχει ταχύτερη ανάπτυξη και να μειώσει την πίεση που δέχεται από την ενίσχυση του δολάριου.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
