Η προσωρινή, με τη μεσολάβηση της ΕΕ συμφωνία της Σερβίας με το Κόσοβο με σκοπό την εξομάλυνση των μεταξύ τους σχέσεων, συνιστά σιωπηλή νίκη για τη Δύση, που επιδιώκει να αυξήσει την επιρροή της στο Βελιγράδι έναντι της Ρωσίας.
Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία πριν από ένα χρόνο, το φιλο-ρωσικό αίσθημα είναι διάχυτο στους δρόμους του Βελιγραδίου. Μπλουζάκια με το γράμμα Ζ, σύμβολο της εκστρατείας της Ρωσίας, πωλούνται ως αναμνηστικά, ενώ ακροδεξιές ομάδες διατυμπανίζουν την υποστήριξή τους στη Ρωσία.
Ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο οποίος προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ των βαθιών πολιτιστικών και θρησκευτικών δεσμών της Σερβίας με τη Ρωσία από τη μία πλευρά και των φιλοδοξιών για προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενίσχυση της εταιρικής σχέσης με το ΝΑΤΟ από την άλλη, δεν έχει κάνει πολλά για να αντιμετωπίσει την κρίση με το Κόσοβο, από φόβο μήπως χάσει τη λαϊκή υποστήριξη.
Παρά από τον φιλορωσικό «θόρυβο» όμως, η Δύση κάνει σιωπηλά βήματα για την επέκταση των εμπορικών δεσμών με τη Σερβία, τη μείωση της εξάρτησής της από τη ρωσική ενέργεια και την αποκλιμάκωση των εντάσεων με το Κόσοβο.
Σύμμαχος το Κρεμλίνο
Για περισσότερες από δύο δεκαετίες, το Κρεμλίνο υπήρξε ο μεγάλος σύμμαχος της Σερβίας στην αντιπαράθεση με το Κόσοβο πριν και μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας του το 2008.
Ο τερματισμός της αντιπαράθεσης μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου, αποτελεί προϋπόθεση για την πιθανή ένταξη και των δύο κρατών στην ΕΕ και θα περιόριζε σε μεγάλο βαθμό την επιρροή της Μόσχας στο Βελιγράδι.
«Οι συνολικές ενέργειες και ο στόχος της Ρωσίας στις σχέσεις της με τη Σερβία είναι να την κρατήσει εκτός ΝΑΤΟ και ΕΕ», τονίζει ο Μαξίμ Σαμορούκοφ, συνεργάτης του Carnegie Endowment for International Peace.
Αποχή από τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας
Το Βελιγράδι καταδίκασε την εισβολή της Ρωσίας στα Ηνωμένα Έθνη και σε άλλα διεθνή φόρουμ, αναγνώρισε τα προπολεμικά σύνορα της Ουκρανίας, έστειλε ανθρωπιστική βοήθεια και βοήθεια για ενίσχυση των υποδομών στο Κίεβο και καλωσόρισε τους πρόσφυγες της σύγκρουσης, Ουκρανούς και Ρώσους.
Ωστόσο, η αποτυχία του Βελιγραδίου να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας έχει προκαλέσει επικρίσεις. Τον περασμένο μήνα, η πρωθυπουργός Άνα Μπρνάμπιτς δήλωσε ότι, ενώ η Σερβία είχε σημειώσει πρόοδο στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, οι Βρυξέλλες απαιτούν περισσότερα.
«Φαίνεται ... ότι το επίπεδο ευθυγράμμισης με τις κοινές εξωτερικές και αμυντικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρα και η επιβολή κυρώσεων κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας, είναι όρος πάνω από όλους τους όρους», δήλωσε στους δημοσιογράφους.
Σχεδόν το 80% των Σέρβων αντιτίθεται στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2022 της Demostat με έδρα το Βελιγράδι, κυρίως λόγω των κυρώσεων και της απομόνωσης που επιβλήθηκαν τη δεκαετία του 1990 στο Βελιγράδι λόγω του ρόλου του στους πολέμους για τη διάσπαση της ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας.
Σε ξεχωριστή δημοσκόπηση της CRTA διαπιστώθηκε ότι το 61% των ερωτηθέντων θεωρούν ότι το Βελιγράδι πρέπει να διατηρήσει καλές σχέσεις με τη Μόσχα, ακόμη και με κόστος τους δεσμούς με την ΕΕ. Άλλη, χρηματοδοτούμενη από την κυβέρνηση δημοσκόπηση έδειξε ότι το 43% των Σέρβων θα ψήφιζε υπέρ της ένταξης στην ΕΕ και το 32% κατά.
Δεδομένης αυτής της διχασμένης κοινής γνώμης, η στρατηγική του Βούτσιτς είναι να αποφύγει να προσβάλει τη Μόσχα και να επιβεβαιώσει τις καλές σχέσεις «κάνοντας παράλληλα σταδιακά βήματα για την αποδέσμευση της Σερβίας από τη Ρωσία σε διάφορες πτυχές, από την οικονομία έως τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας», επισημαίνει ο Σαμορούκοφ.
Οικονομική αποδέσμευση
Δεν είναι μόνο πολιτικό ζήτημα. Η Σερβία βασίζεται εδώ και καιρό σχεδόν εξ ολοκλήρου στο φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο, ενώ ο κύριος παραγωγός πετρελαίου της NIS ανήκει στις ρωσικές Gazprom και Gazpromneft.
Ωστόσο και σε αυτό το πεδίο, μια αθόρυβη αλλαγή βρίσκεται σε εξέλιξη.
Η Σερβία σταμάτησε πέρυσι να εισάγει ρωσικό αργό πετρέλαιο σύμφωνα με τις κυρώσεις της ΕΕ, στρεφόμενη κυρίως σε ιρακινές προμήθειες, και συνεργάζεται με τη Βουλγαρία για την κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου που θα μεταφέρει φυσικό και υγροποιημένο αέριο από την Ελλάδα και την Τουρκία.
Το Βελιγράδι θα εξακολουθήσει να χρειάζεται ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά είναι απίθανο η Μόσχα να διακόψει τις προμήθειες, σύμφωνα με τον Σάσα Τζόγκοβιτς, αναλυτή του Ινστιτούτου Έρευνας Αγοράς.
«(Η Μόσχα) δεν θα διακινδυνεύσει ένα τόσο δραστικό βήμα, καθώς θα μπορούσε τότε να χάσει την επιρροή της στη Σερβία», δήλωσε ο Τζόγκοβιτς στο Reuters.
Ενώ η Ρωσία παραμένει ο τέταρτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Σερβίας - πίσω από τη Γερμανία, την Ουγγαρία και την Κίνα, αντιπροσωπεύοντας το 4,1% των συνολικών εξωτερικών εξαγωγών της Σερβίας και το 7,5% των συνολικών εισαγωγών της το 2022, συνολικά η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος επενδυτής και ευεργέτης της.
Η Σερβία εξάγει κυρίως γεωργικά και καταναλωτικά προϊόντα στη Ρωσία, καθώς και ξυλεία και ελαστικά, αλλά «δεν θα υποφέρει πολύ» αν ενταχθεί στις κυρώσεις κατά της Μόσχας, δήλωσε ο Τζόγκοβιτς, καθώς θα βρει εύκολα εναλλακτικές αγορές για τα προϊόντα της.
Στρατιωτικοί δεσμοί
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η συνεργασία της Σερβίας με το ΝΑΤΟ, λίγο πριν από την ένταξη, φθείρουν επίσης τους παραδοσιακούς στρατιωτικούς δεσμούς του Βελιγραδίου με τη Μόσχα.
Οι κυρώσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ σημαίνουν ότι η Σερβία δεν μπορεί πλέον να στέλνει τα μαχητικά αεροσκάφη ή τα ελικόπτερά της, που βασίζονται σε πρώην σοβιετική τεχνολογία, στη Ρωσία για επισκευή, ούτε να αγοράζει νέα όπλα από τη Ρωσία.
Αφού προμηθεύτηκε ελικόπτερα της Airbus και πυραύλους εδάφους-αέρος από τη γαλλική Mistral, το Βελιγράδι επιδιώκει επίσης να αγοράσει γαλλικά αεροσκάφη Rafale και πρόκειται να αγοράσει ένα είδος μη επανδρωμένου αεροσκάφους από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Ο στρατός της Σερβίας έχει πλέον διαμορφωθεί σύμφωνα με τα πρότυπα του ΝΑΤΟ και συμμετέχει στο πρόγραμμα «Εταιρική Σχέση για την Ειρήνη» της δυτικής συμμαχίας.
Στρατηγικός στόχος η ένταξη στην ΕΕ
Ο Βούτσιτς έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι η ένταξη στην ΕΕ αποτελεί στρατηγικό στόχο της Σερβίας και ότι οι δεσμοί με τη Δύση θα αποφέρουν οφέλη, όπως περισσότερες θέσεις εργασίας, επενδύσεις και καλύτερο βιοτικό επίπεδο.
Ωστόσο, παρά τη μετατόπιση του Βελιγραδίου προς τα δυτικά, το φιλορωσικό συναίσθημα παραμένει έντονο στην πολιτική και στον δρόμο.
Δεκάδες σερβικά υπερεθνικιστικά κόμματα και άλλες ομάδες υποστηρίζουν ανοιχτά τη Ρωσία και από το 2014 δεκάδες Σέρβοι έχουν πολεμήσει στην ανατολική Ουκρανία στο πλευρό των αυτονομιστικών δυνάμεων που υποστηρίζονται από τη Μόσχα.
Ο Τσέντομιρ Στόικοβιτς, δικηγόρος και ακτιβιστής με έδρα το Βελιγράδι, του οποίου η ομάδα October Group δημοσιεύει καταλόγους επιφανών Σέρβων, οι οποίοι είναι ξεκάθαροι υποστηρικτές της Ρωσίας, δήλωσε ότι η Σερβία βρίσκεται υπό «υβριδική κατοχή».
Ο Στόικοβιτς έχει υποβάλει καταγγελίες κατά του Ρώσου πρεσβευτή και του επικεφαλής της κρατικής υπηρεσίας ασφαλείας της Σερβίας σχετικά με την επιρροή της ρωσικής μισθοφορικής ομάδας Wagner στη βαλκανική χώρα.
Η επιρροή αυτή επεκτείνεται μέσω των μέσων ενημέρωσης, με τα ειδησεογραφικά πρακτορεία Russia Today και Sputnik να επιτρέπεται να λειτουργούν στη Σερβία, παρά το ότι έχουν απαγορευτεί αλλού στην Ευρώπη, και με τουλάχιστον τρεις ημερήσιες εφημερίδες να υποστηρίζουν ανοιχτά το Κρεμλίνο.
