Το παρακάτω άρθρο αποτελεί μια σύντομη ανάλυση γεγονότων που εξελίσσονται στη Μέση Ανατολή. Ο «Ακήρυχτος Πόλεμος» στη Μέση Ανατολή, θα μπορούσε να αποτελεί τίτλο μιας πιο ουσιαστικής πραγματιστικής μελέτης για τα γεγονότα και δεδομένα ασφάλειας. Για αυτό και τα παρακάτω αποτελούν μια σύντομη ανάλυση δεδομένων ασφαλείας και στρατηγικής.
Τα γεωστρατηγικά δεδομένα έχουν καταστεί ανατρεπτικά: Το υφιστάμενο στρατηγικό περιβάλλον αλλάζει, μαζί και οι Συμμαχίες. Και το γεγονός αυτό μας οδηγεί, δυστυχώς, σε προγενέστερα άρθρα, στα οποία είχαμε αναφέρει πως και το 2024, όπως και το 2023, θα είναι ζοφερό. Είχαμε πει ότι θα υπάρξουν πολλές νέες ανακατατάξεις και νέες συμμαχίες. Κι αυτό, γιατί τα συμφέροντα φέρνουν ένα νέο πολυπολικό πλαίσιο το οποία αποκαλώ «υβριδικές συμμαχίες ή συνεργασίες». Ο δρόμος προς την εξουσία γίνεται με τον πλέον πιο αιματηρό τρόπο, για τον έλεγχο περιοχών ιστορικών αλλά και εμπορικών. Περιοχών πλούσιων σε φυσικούς πόρους, αλλά και με πληθυσμό έτοιμο να συμβάλει σε μεγαλύτερα πλάνα για όσους μπορούν να τους ελέγξουν λόγω του νεαρού της ηλικίας τους.
Το αποτέλεσμα των συγκρούσεων αυτών στη Μέση Ανατολή, αν έρθει σύντομα, θα φέρει νέες ανακατατάξεις σε επίπεδο επιρροής και τρόπου διοίκησης. Δημιουργεί και προτρέπει δυνάμεις για πόλωση και ευκαιρία για περισσότερη εξουσία περιφερειακά. Ταυτόχρονα, όποιος ελέγξει τη Μέση Ανατολή, αναβαθμίζεται διεθνώς! Είναι ιστορικά αλλά και εξελισσόμενα τα δεδομένα επί του εδάφους και επί της στρατηγικής πολιτικής: Το κάθε κράτος τα βλέπει από τη δική του εθνική οπτική και περιφέρεια. Το ίδιο συμβαίνει και με τις τρομοκρατικές ομάδες, οι οποίες επιδιώκουν το δικό τους έλεγχο, κράτος και ιδεολογία. Ο ακήρυχτος πόλεμος στη Μέση Ανατολή εξελίσσεται…
Καίρια ερωτήματα
Τα γεωστρατηγικά και πολιτικά δεδομένα αλλάζουν μέρα με τη μέρα. Σήμερα βρισκόμαστε σε μια περίοδο, κατά την οποία όλες οι αναλύσεις μπορεί να είναι ανατρεπτικές ή να ανατρέπονται από τις ραγδαίες εξελίξεις. Τις τελευταίες δεν τις αντιλαμβανόμαστε ακόμα και μέσω της αρθρογραφίας, ή μιας οπτικής ή ακόμη και γραπτής περιγραφής. Αυτό συμβαίνει, επειδή τα δεδομένα είναι πολύ διαφορετικά επί του πεδίου και πολλά από αυτά είναι. Πολλά δεδομένα δεν καλύπτονται, γιατί εκείνο που αφορά τους περισσότερους.
Μέσω του άρθρου επιδιώκουμε να απαντήσουμε πολύ συγκεκριμένα θέματα τα οποία μας αφορούν, μας επηρεάζουν έμμεσα και άμεσα. Αλλά όντως αποτελούν μέρος της γενικότερης εικόνας.
Είναι υποχρέωσή μας να αναφέρουμε κάποια από αυτά με απλά λόγια. Όσο το δυνατό είναι αυτό εφικτό. Με κάποιες ερωτήσεις και απαντήσεις. Να αποδώσουμε μια πιο καθαρή εικόνα σχετικά με το τι γίνεται και πώς θα εξελιχθούν τα γεγονότα αυτά στο εγγύς μέλλον.
Υπάρχουν πολλά ερωτήματα για το μέλλον μας. Θα είναι ειρηνικό ή πολεμικό; Να το πω με πιο απλά λόγια: Θα είναι το μέλλον μας ακόμη πιο πολεμικό; Και τι κάνουμε από εδώ και στο εξής;
Μήπως τελικά βρισκόμαστε στα πρόθυρα ενός μεγαλύτερου πολέμου, όχι μόνο στη Μέση Ανατολή; Στη Μέση Ανατολή ο πόλεμος αυτός, με εισαγωγικά και χωρίς εισαγωγικά, κρατάει δεκαετίες.
Ο ακήρυχτος πόλεμος συμφερόντων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο βρίσκει, ωστόσο, και «Συμμάχους». Γιατί καμία μάχη ή πόλεμος δεν κερδίζεται χωρίς Συμμάχους, οι οποίοι από τν δική τους την πλευρά βλέπουν και ορίζουν τα δικά τους συμφέροντα και θέματα και αναλόγως των εξελίξεων εμπλέκονται ή ξεκαθαρίζουν.
Το δύσκολο και πολυσύνθετο 2024
Το μέλλον για το υπόλοιπο του 2024 είναι ζοφερό. Το είχαμε αναφέρει επανειλημμένα στις αρχές του χρόνου. Οι συρράξεις, όταν αρχίσουν, δεν αποτρέπονται και σίγουρα δεν ολοκληρώνονται έτσι απλά, και ούτε με αναλύσεις, αλλά με ισχυρές πρωτοβουλίες.
Πέραν των διαλόγων και των νέων αναγειρόμενων συμφερόντων δεν είδαμε κάτι ουσιαστικό. Αλλά το γνωρίζαμε. Γιατί δεν γίνεται να κάνεις διαπραγματεύσεις σε χώρες ή περιοχές με πραγματικό συμφέρον υπέρ του ενός ή του άλλου. Η επίλυση συγκρούσεων δεν γίνεται έτσι και δεν φέρνει αποτελέσματα με αυτό τον τρόπο. Υποτίθεται, ότι ο ΟΗΕ έχει το ύπατο ρόλο. Με αυτή τη νοοτροπία της διεθνούς κοινότητας στο σύνολο των κρατών του ΟΗΕ δεν θα έχουμε αποτέλεσμα. Και ο γραφών δεν είναι πεσιμιστής. Είναι άκρως ρεαλιστής και πραγματιστής.
Τι άλλαξε μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου
Το τρομοκρατικό έγκλημα της 7ης Οκτωβρίου δημιούργησε νέα δεδομένα και ενίσχυσε το περιβάλλον ανασφάλειας, σε ένα ακήρυχτο πόλεμο για εξουσία στη Μέση Ανατολή. Αυτό, ωστόσο, θα μείνει στην ιστορία ως κομβικό λάθος της Χαμάς και των συμμάχων της κατά του Ισραήλ. Γιατί υπήρχε δίαυλος επικοινωνίας. Υπήρχε καλύτερη επιλογή. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ και τα γεγονότα εναντίον των Χούθι από το 2015 έφεραν πολλά νέα δεδομένα για την Ερυθρά Θάλασσα, τον Αραβικό Κόλπο και τη Μέση Ανατολή. Θα μπορούσε να φέρει και σταθερότητα ή ακόμα και λύσεις; Ακόμα και στη Κεντρική Ασία; Γιατί όχι και στον Καύκασο που επηρεάζεται λόγω εμπορικών νέων διαύλων επικοινωνίας;
Η Σαουδική Αραβία θα πρωτοστατούσε στη λύση των δύο κρατών και την αναγνώριση του Ισραήλ στα τέλη Οκτωβρίου 2023. Το Ιράν δεν το ήθελε. Και πώς όχι, όταν στηρίζει τους Χούθι. Αλλά και γιατί όχι και το Κατάρ που στηρίζει πολλά τα έτη εξτρεμιστικές ομάδες, ή τρομοκρατικές όπως είναι η Χαμάς και η ηγεσία της. Και ήθελε ο διαπραγματευτικός του ρόλος να συνεχιστεί και μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και την παράδοσή του στους Ταλιμπάν το 2020. Και γιατί όχι και η Τουρκία; Ας μην ξεχνάμε ότι η Άγκυρα επιθυμεί ρόλο στην Ανατολική Αφρική και να ενισχύσει την παρουσία της στον Αραβικό Κόλπο και στο Κατάρ. Αν αυτό ήταν το δόγμα Ομπάμα, τελικά ίσως να μην είναι και το πλέον ουσιαστικό. Ας μην ξεχνάμε πως έρχονται και προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ το Νοέμβριο του 2024. Ίσως αυτό από μόνο του απαντά στο ερώτημα, γιατί κάποια κράτη επιθυμούν οποιονδήποτε άλλον εκτός από τον Τζο Μπάιντεν ως τον επόμενο Πρόεδρο των ΗΠΑ.
Το ολέθριο σφάλμα του Ιράν
Ήταν κομβικό στρατηγικό λάθος του Ιράν οι επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023. Είχε ως αποτέλεσμα την ανασφάλεια για ακόμα μια φορά αλλά με πολλούς νεκρούς των δικών της πολιτών πρωτίστως. Αλλά ήταν και ο τρόπος που αναμετέδιδαν τις δολοφονίες που το έκανε πιο άσχημο και συνάμα πιο εύκολο να ληφθούν ακραίες αποφάσεις. Είναι οι εικόνες αυτές που έρχονται στο μυαλό των Ισραηλινών κάθε φορά που επιδιώκεται να υπάρξει οποιαδήποτε φωνή για το τέλος των συρράξεων στην Γάζα. Είναι ένα γεγονός ασφάλειας, το οποίο ανέτρεψε όλα τα δεδομένα για το ίδιο το Ισραήλ.
Η καταστροφή της Γάζας είναι αποτέλεσμα των πράξεων της Χαμάς. Αλλά με πάνω από 37.000 απλούς πολίτες να σκοτώνονται και εκατομμύρια ακόμα να εκτοπίζονται, οι πράξεις αυτές δεν δικαιολογούνται. Και η κατάσταση συνεχίζει ως έχει: Γιατί η Χαμάς ούτε παραδίδει τους 108 ομήρους, αλλά ούτε παραδίδεται η ίδια. Ας φανταστούμε το σενάριο να ανακοινώσουν πως οι 108 όμηροι είναι νεκροί; Τι θα γίνει;
Το Ιράν, η Χαμάς, η Χεζμπολάχ και τα παρακλάδια τους, ήθελαν να ανατραπεί το γενικότερο στρατηγικό και πολιτικό σκηνικό στη Μέση Ανατολή με τις τρομοκρατικές ενέργειες στις 7 Οκτωβρίου 2023. Και πλέον αυτό είναι κάτι που το «εκμεταλλεύεται» το Ισραήλ, γιατί απλά το πλαίσιο ασφάλειας και στρατηγικής για ένα ασφαλές περιβάλλον δεν υφίσταται πλέον. Και πως να μην το κάνει, όταν γίνεται επίθεση στην κουλτούρα και το πολιτιστικό στοιχείο του Ισραήλ που έχει ανά τους αιώνες το στοιχείο της πληροφορίας και ασφάλειας. Από τις νομάδες των Εβραίων από χώρα σε χώρα, από τον πρώτο εκτοπισμό από την Ισπανία το 1492 και μετέπειτα ανά την Υφήλιο. Το Ισραήλ σήμερα, με το κράτος αυτό και την παρούσα ηγεσία, δεν ξεχνά.
Η περίπτωση της Γάζας
Η Γάζα και τα γεγονότα στην Παλαιστίνη δεν είναι νέα: Κρατούν έναν αιώνα σχεδόν. Ωστόσο το απεχθές έγκλημα του περασμένου Οκτωβρίου εναντίον του Ισραήλ έδειξε μια νέα πραγματικότητα: Η προσπάθεια να ανακηρυχθεί η Χαμάς ως απελευθερωτικό κινήματος παρά ως τρομοκρατική ομάδα απέτυχε. Μόνο η Τουρκία και το Κατάρ την αναγνωρίζει, αλλά γνωρίζουμε πολύ καλά και αρκετά πράγματα για αυτή την Συμμαχία.
Από τη δημιουργία του Ισραήλ μέχρι σήμερα το ζήτημα της Παλαιστίνης υφίσταται. Το σιωνιστικό ζήτημα, όπως αναφέρουν οι Παλαιστίνιοι. Ωστόσο δεν είναι μόνον αυτό: Είναι η εξακολουθούμενη ανικανότητα των Παλαιστινίων να μιλήσουν με μια φωνή. Δεν είναι τυχαίες οι κινήσεις του Αμπάς τους τελευταίους μήνες. Αλλά οι πράξεις της ηγεσίας της Παλαιστινιακής Αρχής άλλα λένε.
Και εδώ τίθενται τα εξής ερωτήματα: Η προσπάθεια αποκλιμάκωσης θα τελεσφορήσει τελικά; Θα μπορέσουμε να έχουμε κάποιες διαπραγματεύσεις επί της ουσίας; Η Παλαιστίνη χρειάζεται ηγεσία και μετά ασφάλεια, άρα και τερματισμό των συρράξεων. Αυτό συνεπάγεται μια Παλαιστίνη χωρίς εξτρεμισμό και κυρίως χωρίς τη Χαμάς. Εξάλλου, απαιτείται πολιτική αναγνώριση όσων θέλουν να κάτσουν στο τραπέζι να διαπραγματευτούν μια Παλαιστίνη κράτος.
Από το 2005 η Χαμάς ελέγχει τη Γάζα. Από το 2001 είχε μάχες με την Αίγυπτο μέσω των περίφημων τούνελ και αργότερα εναντίον του Ισραήλ, το οποίο όμως αποσύρθηκε το 2004. Το Ισραήλ ή μέρος των πολιτικών δυνάμεων του Ισραήλ ανέφεραν πως το πολιτικό πλαίσιο ανασύνταξης της Γάζας, και κατά συνέπεια λύσης της Παλαιστίνης με τη Γάζα μέσα, δεν θα ήταν εύκολο. Η Χαμάς εξελίχθηκε από το 2001. Βρήκε πρόσφορο έδαφος με νέους. Την περίοδο 2005-2006 κατορθώνει να πάρει τον έλεγχο. Η Φατάχ με τον Αμπάς ως Πρόεδρο είχε χάσει τις εκλογές. Έκτοτε, η Γάζα και η Δυτική Όχθη διαφέρουν, αλλά συνομιλούν χωρίς ουσία.
Ο περιφερειακός χάρτης αναδημιουργείται και χαράσσεται εκ νέου
Και αυτό ήδη έχει αρχίσει με τη Μέση Ανατολή. Φαίνεται ιστορικά πως τα γεγονότα του ‘90 στα Βαλκάνια ήταν μόνο η αρχή. Το βλέπουμε και στομ Καύκασο, αλλά και την Αφρική. Ο δυτικός κόσμος το υπονομεύει ως γεγονός ακόμα, γιατί τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν όπως ήθελαν όλοι. Ο Ασάντ είναι ακόμα στη Συρία. Το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) κατατροπώθηκε αρχικά, αλλά οργανώθηκε και πάλι. Η Ανατολή ανασυντάσσεται. Και χώρες όπως η Τουρκία, με σύμμαχο το Ιράν θέλουν να έχουν τον έλεγχό της. Ταυτόχρονα όλες οι μεγάλες δυνάμεις προσπάθησαν να κρατήσουν τον πόλεμο σε μικρά περιφερειακά επίπεδα. Φαίνεται πως τώρα έχει αρχίσει πλέον να εξελίσσεται η αναβάθμιση της κρίσης προς τη Χεσμπολάχ και τον Λίβανο, σε μέρη της Συρίας, του Ιράκ αλλά και του Ιράν. Ο «κύκλος εργασιών» επεκτείνεται, όπως επίσης η αστάθεια και ο φόβος.
Υπάρχει, όμως, αντίκτυπος και για την ίδια την Ευρώπη: Τα αποτελέσματα των συρράξεων αυτών θα είναι οι αυξημένες μεταναστευτικές ροές, όπως και η καταστροφή του περιβάλλοντος αλλά και η καταστροφή στο τομέα της Υγείας, δεδομένων όλων των οπλικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται και τα εναέρια χημικά που αιωρούνται και στον αέρα που αναπνέουμε. Όπως έγινε και στο Κόσοβο και στο Ιράκ.. Άρα αν θέλουμε να μιλήσουμε για το περιβάλλον, πέραν της καθολικής προστασίας του, ας τερματίσουμε και τους πολέμους ταυτόχρονα.
Τι φανερώνει η κλιμάκωση της έντασης ανάμεσα στο Ισραήλ και το Ιράν
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα χτυπήματα μεταξύ Ιράν και Ισραήλ γίνονται για λόγους γοήτρου και κύρους. Οι Ιρανοί ήταν εκείνοι που έπληξαν το Ισραήλ. Ανακοίνωσαν πως θέτουν εαυτούς ως «παίκτες» στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο εκτέθηκαν, γιατί το εσωτερικό πολιτικό τους παρασκήνιο κατέδειξε πως είναι ευάλωτοι.
Δείχνουν επίσης ότι φταίνε κατά πολύ για όσα γίνονται στο Ιράκ και τη Συρία, καθώς δεν μπορούν να ελέγξουν τον εναέριο χώρο τους οι αντίστοιχες κυβερνήσεις των χωρών αυτών. Έδειξαν επίσης ότι ο τεχνολογικός τους εξοπλισμός είναι βασικός και ταυτόχρονα πιθανώς να έχουν και ένα όπλο ουσίας: Τα πυρηνικά.
Αλλά το Ισραήλ θα πράξει όλες τις κινήσεις του χωρίς ανακοινώσεις. Δεν θα το διαβάζουμε ή βλέπουμε σε ανακοινώσεις. Όταν θα γίνεται αναφορά, θα έχει λήξει η επιχείρηση ή εν πολλοίς θα είναι ήδη σε εξέλιξη. Το χτύπημα της περασμένης Παρασκευής ήταν μια αναφορά στο τι μπορεί να κάνει μόνο του το Ισραήλ.
Ένα σενάριο για το Ισραήλ
Το σενάριο αυτό αναφέρει πως το Ισραήλ θα συνεχίζει να επιτίθεται και να επεκτείνεται. Το έκανε με το χτύπημα στο Ιράν. Απλά από εδώ και στο εξής η επικοινωνιακή πολιτική του προς το κόσμο θα αλλάξει, επειδή τρέμουν οι παγκόσμιες αγορές.
Ωστόσο, εκείνο που ακολουθεί είναι ένα σοβαρό πλήγμα στη Χεσμπολάχ. Μέχρι τώρα είναι απλές «απαντήσεις». Και θα το κάνει με το πέρας ή κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα, αναλόγως των εξελίξεων και στο ανθρωπιστικό. Γιατί αυτό έχει και προσωπικό πολιτικό κόστος για τον Νετανιάχου αλλά και στη μετέπειτα εξέλιξη της χώρας.
Το Ισραήλ πιστεύεται πως θα χτυπήσει από όλες τις πλευρές την Χεσμπολάχ σε επιχειρησιακό επίπεδο, από αέρος, εδάφους και θαλάσσης. Αυτό θα είναι το «φαντασμαγορικό χτύπημα του Ισραήλ: Θα χτυπήσει τη Συρία που ούτως ή άλλως δεν σταμάτησε. Όπως και στο Ιράν. Αλλά πλέον θα στηρίξει και συμμαχίες περιφερειακές όπως ανέφερε, ακόμη κι αν αυτές δεν υπάρχουν. Θα τις δημιουργήσει, όμως.
Οι συνέπειες για το Ιράν
Παράλληλα, το Ισραήλ θα πλήξει και το Ιράν. Επιπλέον θα διαλύσει το εμπορικό και τεχνολογικό ηθικό της Τεχεράνης, πλήττοντας τις υλικοτεχνικές υποδομές της χώρας. Θα χρησιμοποιήσει τα τεχνολογικά μέσα, και όπου θα διακόπτονται αυτά από το Ιράν αυτό θα είναι εις βάρος του Ιράν.
Κι αυτό γιατί το Ιράν θα εξαναγκάζεται να αναπτύξει μια πολιτική σκέψη που προσιδιάζει σε εκείνη της Βόρειας Κορέας. Με βάση αυτό, οι σύμμαχοί της θα είναι οι εξής:
- Η Κίνα που έχει κάθε λόγο να μην στηρίζει παρά μόνον τα συμφέροντά της.
- Η Τουρκία που έχει κάθε λόγο να επιθυμεί έναν πόλεμο Ισραήλ – Ιράν, για να προχωρεί σε «ειρηνευτικές» και «ειδικές επιχειρήσεις» στο Ιράκ και τη Συρία αλλά και για να διαδραματίζει ρόλο στη Παλαιστίνη όπως και στις αθέμιτες μεταναστευτικές ροές των Παλαιστινίων που επίκεινται. Και φυσικά, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως το βλέμμα της Άγκυρας παραμένει προσηλωμένο στα Κατεχόμενα της Κύπρου.
- Και η Ρωσία, που σε μια τέτοια περίπτωση θα είναι ο μεγάλος κερδισμένος. Γιατί όσο πλαισιώνουμε τα δεδομένα αυτά, η Ρωσία κερδίζει στην Ουκρανία και ταυτόχρονα «βλέπει» Οδησσό και εποφθαλμιά περιοχές όπως η Μολδαβία και η Υπερδνειστερία, η Νότια Οσσετία και Αμπχαζία στη Γεωργία.
Η μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα και την Κύπρο
Είναι και αποτελεί ευκαιρία για την Ελλάδα ίσως και για την Κυπριακή Δημοκρατία ο ρόλος του διαμελοβητή για όλους. Καθώς μας σέβονται όλοι. Μπορεί να μη συμφωνούν απαραίτητα, αλλά σέβονται πως στο κέντρο της Δημοκρατίας, ίσως υπάρχει μια ευκαιρία για διάλογο. Αυτό ως πρόταση για το βάθος της εξωτερικής και αμυντικής μας πολιτικής συνοπτικά.
Όλα τα παραπάνω συμβαίνουν σε μια περίοδο εκλογών πέραν των 60+ εκλογικών αναμετρήσεων παγκοσμίως. Με μια Ευρώπη που αντιδρά μετά γεγονότων και δεν ξέρει το αποτέλεσμα των εκλογών της 9ης Ιουνίο. Και μια Αμερική που επιζητά ηγεσία και ρόλο σε μια οικονομία δύσκαμπτη και μια κοινωνική αναρρύθμιση που δεν θα έπρεπε να παίζει ρόλο στην εξωτερική και αμυντική πολιτική, αλλά δυστυχώς παίζει.
Κάθε πλευρά επιθυμεί να δείξει δύναμη, κύρος και ασφάλεια. Αλλά μας λείπει κάτι. Ο ζήλος για ειρήνη και συνεργασία.
* Ο Δρ. Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Στρατηγικής και Ασφάλειας, Πρόεδρος Τμήματος Ιστορίας, Πολιτικών και Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις της Πάφου και Πρόεδρος του Strategy International (SI) Ltd.
