Στην «αρένα» της Συρίας, με εξαίρεση τη Ρωσία και το Ιράν που στηρίζουν αναφανδόν το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Δαμασκό, όλοι είναι εναντίον όλων και όλοι έχουν αλληλένδετα μεταξύ τους συμφέροντα. Και ο όρος «όλοι» περιλαμβάνει ουκ ολίγους περιφερειακούς και παγκόσμιους δρώντες: Ιράν, Ρωσία, ΗΠΑ, Κούρδοι, Τουρκία, Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, Κατάρ, Εμιράτα, Χεζμπολάχ, Συριακός Εθνικός Στρατός, άπειρες τζιχαντιστικές ομάδες και η λίστα μακραίνει. Στο πολυσύνθετο σκηνικό της Συρίας η Τουρκία επιδιώκει να αναδειχθεί ισχυρός παίκτης σε ένα παιχνίδι υψηλού ρίσκου.
Το Ιντλίμπ χαρακτηρίζεται η «σφηκοφωλιά» των τζιχαντιστών, οι οποίοι είχαν βρει καταφύγιο σε αυτόν τον θύλακα της βορειοδυτικής Συρίας, μετά την επικράτηση των κυβερνητικών δυνάμεων στον εμφύλιο πόλεμο, με τη στήριξη της Ρωσίας και του Ιράν, το 2016. Η αιφνιδιαστική κατάληψη του Χαλεπίου και η γρήγορη προέλαση στη Χάμα, τη Χομς και προς τη Δαμασκό από τους -«ξεχασμένους» τα τελευταία χρόνια- σκληροπυρηνικούς τζιχαντιστές, μέλη οι περισσότεροι στο παρελθόν της Αλ Κάιντα και της διάδοχής της στη Συρία οργάνωσης Αλ Νούσρα, περιέπλεξε περαιτέρω το ήδη δαιδαλώδες πεδίο του συριακού εμφυλίου.
Το Ιντλίμπ μετατράπηκε σε ένα ανοικτό στρατόπεδο για τους τζιχαντιστές έπειτα από τη συμφωνία στο Σότσι της Ρωσίας, τον Μάιο του 2017, μεταξύ των προέδρων της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν. Ακολούθησε η συμφωνία της Αστάνα, με τη συμμετοχή επιπλέον του Ιράν και της Δαμασκού, που έβαλε ουσιαστικά στον «πάγο» τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. Γύρω από το Ιντλίμπ δημιουργήθηκε μία αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, πλάτους 15-20 χιλιομέτρων, που χώριζε τις ένοπλες ομάδες της αντιπολίτευσης από τις κυβερνητικές δυνάμεις. Η Τουρκία τοποθέτησε φυλάκια περιμετρικά και ρωσικά μαχητικά ήλεγχαν τον εναέριο χώρο. Το Ιντλίμπ έχει στα δυτικά του κοινά σύνορα με την επαρχία της Αλεξανδρέττας της Τουρκίας, στα βόρεια με την επαρχία Αφρίν της Συρίας, που βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή, και ανατολικά και νότια με περιοχές που ελέγχονταν μέχρι πρότινος από τον συριακό στρατό.
Κυρίαρχη στην περιοχή αναδείχθηκε μετά το 2019 η οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS), απαρτιζόμενη από τζιχαντιστές προερχόμενους από την Αλ Κάιντα. Η νέα οργάνωση διακήρυττε ότι η δράση της περιορίζεται στη Συρία και αυτό ήταν το βασικό στοιχείο διαφοροποίησής της από την Αλ Κάιντα, η οποία διεξήγαγε παγκόσμιο «Ιερό Πόλεμο». Στην πρώτη του συνέντευξη μετά την έναρξη των επιχειρήσεων, ο ηγέτης της οργάνωσης Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι δήλωσε ότι ο στόχος της επανάστασης παραμένει η ανατροπή του καθεστώτος. «Οι σπόροι της ήττας του καθεστώτος ήταν πάντα μέσα του... οι Ιρανοί προσπάθησαν να αναστήσουν το καθεστώς, κερδίζοντας του χρόνο, και αργότερα οι Ρώσοι προσπάθησαν επίσης να το στηρίξουν. Αλλά η αλήθεια παραμένει: αυτό το καθεστώς είναι νεκρό» δήλωσε στο CNN.
Παράλληλα με την HTS, στο Ιντλίμπ υπάρχουν τουλάχιστον άλλες οκτώ τζιχαντιστικές ομάδες, σύμμαχες όλες μεταξύ τους, με ενόπλους που προέρχονται από διάφορες χώρες, ακόμη και από την Κεντρική Ασία, και πολλές εκ των οποίων φέρεται να έχουν επαφές με την Τουρκία.
Η Άγκυρα, από την πλευρά της, εκπαιδεύει και εξοπλίζει τον Συριακό Εθνικό Στρατό (SNA) της αντιπολίτευσης, που βρίσκεται στη βόρεια ζώνη της χώρας κατά μήκος των συνόρων της, από την επαρχία Αφρίν στα δυτικά μέχρι τον Ευφράτη στα ανατολικά. Στην περιοχή η Τουρκία έχει κάνει δύο μεγάλες στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των Κούρδων και διατηρεί ισχυρή στρατιωτική παρουσία από κοινού με τον SNA. Έχει επίσης διεξάγει και μία τρίτη στρατιωτική επιχείρηση στα ανατολικά του Ευρφράτη, όπου οι Κούρδοι έχουν εγκαθιδρύσει de facto αυτονομία.
Δεν κρύβει τη σύμπραξή της με τον SNA η Τουρκία. Εξάλλου, η πολιτική ηγεσία της αντιπολίτευσης φιλοξενείται στην Κωνσταντινούπολη, από όπου παραχωρεί συνεντεύξεις, ενώ τα τουρκικά μέσα μεταδίδουν εικόνες δυνάμεων της αντιπολίτευσης να φέρουν τουρκικές σημαίες, να κάνουν τον εθνικιστικό χαιρετισμό των Γκρίζων Λύκων και να εισέρχονται προ ημερών στην Ταλ Ριφάατ συνοδεία οθωμανικών εμβατηρίων. Στον θάλαμο επιχειρήσεων του αρχηγείου του SNA κυριαρχεί η τουρκική σημαία, πολλές από τις μονάδες του φέρουν το όνομα Οθωμανών σουλτάνων και Τουρκομάνοι της Συρίας κατέχουν ηγετικές θέσεις στην ιεραρχία του. Τουρκικές σημαίες εμφανίστηκαν και κατά την είσοδο των τζιχαντιστών στο Χαλέπι.
Η φθίνουσα ιρανική επιρροή ανοίγει χώρο στην Τουρκία
Η Τουρκία φαίνεται να εκμεταλλεύεται το κενό που αφήνει η φθίνουσα ιρανική επιρροή στην περιοχή, μετά τις ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις που περιόρισαν τις δυνατότητες στρατιωτικής δράσης της Τεχεράνης και αποδυνάμωσαν τη Χεζμπολάχ, τον βασικό βραχίονα μεταξύ των πληρεξουσίων της δυνάμεων.
Έτσι για την Άγκυρα ανοίγει χώρος να διεκδικήσει διπλωματικά και στρατιωτικά πλεονεκτήματα, με βασικό στόχο την αποδυνάμωση των κουρδικών επιδιώξεων αυτονομίας στη βορειοανατολική Συρία, την οποία αντιμετωπίζει ως υπαρξιακό κίνδυνο για τη δική της εδαφική ακεραιότητα.
Η εκστρατεία εξάλλου της HTS και των συμμάχων της από το Ιντλίμπ προς το Χαλέπι και στη συνέχεια η ταχεία κάθοδός της προς τη Χάμα με τελικό στόχο τη Δαμασκό, δεν θα μπορούσε να είχε προετοιμαστεί εν αγνοία της Άγκυρας, εάν ληφθεί υπ’ όψη η γεωγραφική θέση του θύλακα, και η ισχυρή παρουσία της Τουρκίας στη Συρία, κυρίως στις περιοχές κοντά στα σύνορά της.
Αναπάντητο ερώτημα παραμένει το πώς οι τζιχαντιστές απέκτησαν την ολοκαίνουργια στρατιωτική εξάρτυση που φαίνεται να φέρουν στις εικόνες που καταφθάνουν από τη Συρία (διαθέτουν μέχρι και κράνη με διόπτρες νυχτερινής όρασης και επιγονατίδες), τον οπλισμό τους και τα οχήματά τους, ενώ η συμπεριφορά τους «προδίδει» την στρατιωτική εκπαίδευση που έλαβαν.
Η Ρωσία
Στο πρώτο ωστικό κύμα που προκάλεσε η πτώση του Χαλεπίου, ταρακουνήθηκαν μαζί με το καθεστώς του Άσαντ, το Ιράν και η Ρωσία.
Τα drones-καμικάζι ήταν κατά τη Μόσχα η εκδίκηση της Ουκρανίας στη Συρία. Όπως και η καταγγελλόμενη παρουσία Ουκρανών πρακτόρων και στρατιωτικών συμβούλων. Αυτό υποστήριξε η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, Μαρία Ζαχάροβα, όταν «έδειξε» το Κίεβο πίσω από την επίθεση.
Η Ρωσία είχε περιορίσει το τελευταίο διάστημα τη στρατιωτική της παρουσία στη Συρία, εξαιτίας της κλιμάκωσης του πολέμου στην Ουκρανία. Για να αποτρέψει τώρα τον κίνδυνο έξωσής της από τη Συρία, δηλαδή από τις βάσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο, θα πρέπει να αυξήσει την ικανότητα αεροπορικών επιθέσεων και θα μπορούσε και να μεταφέρει τις ασύμμετρες δυνάμεις μισθοφόρων της από την Αφρική. Μέχρι να αναλάβει ο Ντόναλντ Τραμπ την προεδρία στις ΗΠΑ, στις 20 Ιανουαρίου, πρέπει να στρέψει την ουκρανική εξίσωση υπέρ της όσο το δυνατόν περισσότερο και να αποφύγει μια ήττα στη Συρία που θα δημιουργήσει για την ίδια κακό προηγούμενο.
Το Ιράν
Το Ιράν έχει υποστεί βαρύ πλήγμα από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Συρία, όπως και με την αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Ευρισκόμενο ήδη σε άμυνα, πιστεύει ότι μία περαιτέρω ή πλήρης υποχώρησή στη Συρία θα φέρει τον πόλεμο πιο κοντά στα εδάφη του και θα πάψει να είναι περιφερειακός παίκτης.
Τα σχέδια της Τεχεράνης να μεταφέρει περισσότερους στρατιωτικούς συμβούλους των Φρουρών της Επανάστασης στη Συρία, καθώς και δυνάμεις της Χασντ αλ Σαμπί από το Ιράκ, βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Εάν ο Άσαντ δώσει έγκριση, τακτικές στρατιωτικές δυνάμεις θα μπορούσαν επίσης να αναπτυχθούν απευθείας στη γραμμή του μετώπου.
Όλα αυτά βρέθηκαν στο τραπέζι της τριμερούς συνάντησης μεταξύ των εταίρων της διαδικασίας της Αστάνα στη Ντόχα, όπου Ιράν και Ρωσία φαίνεται να δηλώνουν ότι στηρίζουν τη Δαμασκό και καλούν σε διαβουλεύσεις με τη «νόμιμη αντιπολίτευση» χωρίς να διευκρινίζουν όμως ποια είναι αυτή. Αντιθέτως, η Τουρκία απέφυγε να τοποθετηθεί δημοσίως, γεγονός που ερμηνεύεται ότι η διάσταση απόψεων είναι εμφανής.
Οι Κούρδοι και οι ΗΠΑ
Ένας άλλος χαμένος του πρώτου κύματος της επίθεσης των τζιχαντιστών φαίνεται μέχρι στιγμής να είναι οι Κούρδοι, που αναγκάζονται να αποσυρθούν από τα εδάφη δυτικά του Ευφράτη.
Η Άγκυρα ταυτίζει την κουρδική παράταξη PYD και την υπό την ηγεσία της πολιτοφυλακή των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων στη βόρεια Συρία με την τρομοκρατία και την οργάνωση ΡΚΚ, που επί 40 και πλέον χρόνια διεξάγει ένοπλη δράση κατά της Τουρκίας, και ζητά από τις Ηνωμένες Πολιτείες να διακόψουν την υποστήριξή τους. Οι ΗΠΑ διατηρούν μία δύναμη στην περιοχή που εκτιμάται ότι φτάνει τους 1.000 στρατιώτες.
Στο πλευρό των Κούρδων και το Ισραήλ. Στην πρώτη του ομιλία αφότου ανέλαβε καθήκοντα ο υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ, Γκιντεόν Σαάρ, μίλησε για «φυσική συμμαχία» στην περιοχή με τους υπό καταπίεση Κούρδους, στοχεύοντας στην «αχίλλειο πτέρνα» της Τουρκίας. Στο τρίγωνο ΗΠΑ-Ισραήλ-Κούρδοι η Τουρκία προσωποποιεί τον μεγαλύτερο εχθρό της.
Την αιφνίδια άλωση του Χαλεπίου από την HTS, ακολούθησε η επιχείρηση «Αυγή της Ελευθερίας» του SNA κατά του κουρδικού θύλακα Ταλ Ριφαάτ, μεταξύ της ζώνης ελέγχου των Τούρκων και του Χαλεπίου στη βορειοδυτική Συρία.
Η αποχώρηση ωστόσο από τις κουρδικές γειτονιές στο Χαλέπι και από τον θύλακα του Ταλ Ριφαάτ έγινε αναίμακτα, δίχως μάχες, μέσω ασφαλών διαδρόμων, υπό την προστασία μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις ανδρών της HTS έναντι του κινδύνου επιθέσεων από φιλοτουρκικές ομάδες. Η υποχώρηση έδειχνε να είναι συντεταγμένη και προσυμφωνημένη.
Ο Νουραντίν αλ Μπάμπα, μέλος της Διοίκησης Στρατιωτικών Επιχειρήσεων του HTS, είχε δηλώσει προ ημερών στο κουρδικό Rudaw, με έδρα το αυτόνομο Κουρδιστάν του Βορείου Ιράκ, ότι οι διαπραγματεύσεις με τους Κούρδους για την ασφαλή αποχώρησή τους συνεχίζονται, λέγοντας πως «αυτό θα απελευθερώσει ένα μεγάλο μέρος της επαρχίας του Χαλεπίου, ίσως και ολόκληρη, δεν θέλουμε αιματοχυσία». Η εκτίμηση ότι η HTS δεν θέλει να εξαντλήσει τις δυνάμεις της σε έναν πόλεμο με τους Κούρδους στον Βορρά και να προκαλέσει την αντίδραση των ΗΠΑ, δίνοντας χρόνο στον συριακό στρατό να ανακάμψει, μπορεί να θεωρηθεί μία ασφαλής απάντηση στα εύλογα ερωτήματα που προκύπτουν. Ο Αμπού Μαχάμεντ αλ Τζολάνι, ηγέτης της HTS, άφησε την αναμέτρηση αυτή για αργότερα και επικεντρώθηκε στην κατάληψη της Χάμα.
Το ενδιαφέρον σε σχέση με τους Κούρδους στρέφεται τα επόμενα εικοσιτετράωρα στο Μαμπίτς, τον τελευταίο θύλακά τους στα δυτικά του Ευφράτη, και την πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή του Ντέιριζορ. Η Τουρκία καταγγέλλει ΗΠΑ και Ρωσία ότι δεν τήρησαν τις υποσχέσεις τους το 2019 να αποσυρθούν οι SDG ανατολικά του ποταμού και επιχειρεί τώρα να το επιτύχει με τον Συριακό Εθνικό Στρατό, με τη σύμπραξη αραβικών φυλών που η ίδια εξοπλίζει και πιθανώς δυνάμεων του HTS.
Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους φαίνεται να μην επιθυμούν έναν πόλεμο στο Μαμπίτς με δικά τους όπλα επί της ουσίας. Άλλωστε είχαν υποσχεθεί στην Τουρκία να αποσύρουν από εκεί τις SDG και το PYD. Εάν η HTS δυτικά του Ευφράτη και οι SDF από την ανατολική όχθη ενεργήσουν σύμφωνα με τις αμερικανικές προτιμήσεις, η επιχείρηση θα έχει ολοκληρωθεί για την Ουάσινγκτον.
Δεν αποκλείεται βεβαίως να «σπρώξει» η Τουρκία τον SNA ανατολικά του Ευφράτη διακινδυνεύοντας αμερικανο-τουρκική κρίση και παραβιάζοντας, πιθανώς, συμφωνηθέντα στο παρασκήνιο. Δεν αποκλείεται, από την άλλη να είναι έστω και μερικώς ικανοποιημένη αν, σε μία μελλοντική διευθέτηση της κατάστασης στη Συρία, επιτύχει να περιοριστεί η κουρδική παρουσία στα ανατολικά του Ευφράτη, υπό ένα ελεγχόμενο καθεστώς και με κάποιες εγγυήσεις ασφαλείας, όπως π.χ. τη στρατιωτική της παρουσία κατά μήκος των συνόρων.
Οι κίνδυνοι
Η επαμφοτερίζουσα στάση της Τουρκίας στη Συρία, ενεργώντας άλλοτε ως σύμμαχος των ΗΠΑ και άλλοτε ως αντίπαλος, άλλοτε ως φίλος της Ρωσίας και του Ιράν και άλλοτε να λειτουργεί εις βάρος των συμφερόντων τους θα μπορούσε να τη φέρει αντιμέτωπη με τη Μόσχα, με την οποία τα συμφέροντά της δεν εξαντλούνται στο πεδίο της Συρίας, είναι κατά πολύ ευρύτερα (ενεργειακά, τουρκογενείς χώρες, διμερές εμπόριο, πυρηνικό πρόγραμμα, Καύκασος)
Η προέλαση των τζιχαντιστών στη Συρία μπορεί προσώρας να εξυπηρετεί συμφέροντα Τουρκίας, ΗΠΑ και Ισραήλ, από διαφορετικό σημείο εκκίνησης για την κάθε μία χώρα, αλλά η πρακτική της δημιουργίας ενός «τζιχαντιστικού τέρατος» προς αντιμετώπιση τρεχουσών απειλών είναι ιστορικά δοκιμασμένη μέθοδος με τραγικά αποτελέσματα -Αλ Κάιντα, Αφγανοί μουτζαχεντίν, Ισλαμικό Κράτος. Έρχεται στιγμή που το «τέρας» δεν ελέγχεται.
Ο κίνδυνος κατάρρευσης του Άσαντ μπορεί να μην αφήσει άλλα περιθώρια στη Ρωσία και το Ιράν πέρα από την ακόμη πιο δυναμική εμπλοκή τους και να οδηγήσει σε σφοδρότερες μάχες στη Συρία. Πάντως το Ιράν έχει δείξει ως τώρα ότι αποφεύγει την άμεση εμπλοκή.
Η ολική κατάρρευση του Άσαντ και του καθεστώτος του τρομάζει επίσης αρκετούς Άραβες ηγέτες, που στο πρόσωπο των τζιχαντιστών της HTS βλέπουν «εξευγενισμένους» σαλαφιστές να απειλούν τη δική τους εξουσία.
