Δεν είναι ημέρα εκλογών αλλά θεατρικού μονόπρακτου η σημερινή στη Λευκορωσία του Αλεξάντερ Λουκασένκο. Πολλάκις και επιτυχώς έχει ανεβάσει το ίδιο έργο ο σύμμαχος-υποτελής του καθεστώτος Πούτιν, μετατρέποντας τη Λευκορωσία σε κράτος-παρία που έχει «πρωτοστατήσει» στην εργαλειοποίηση προσφύγων και μεταναστών στο πλαίσιο υβριδικού πολέμου κατά της Ευρώπης.
Με πάνω από τρεις δεκαετίες στην εξουσία, ο 70χρονος Αλεξάντερ Λουκασένκο έχει τελειοποιήσει την τέχνη της καταστολής, φυλακίζοντας πολιτικούς αντιπάλους ή εξαναγκάζοντάς τους σε εξορία, φιμώνοντας κάθε αντίθετη φωνή και εδραιώνοντας τη Λευκορωσία ως ένα αυταρχικό προπύργιο υπό το άγρυπνο βλέμμα του Βλαντιμίρ Πούτιν, στον οποίο παραμένει υπόχρεος γιατί ήταν εκείνος που διέσωσε το καθεστώς του όταν στις προηγούμενες κάλπες, τεσσεράμισι χρόνια πριν, οι Λευκορώσοι εξεγέρθηκαν καταγγέλλοντας νοθεία.
Στις μαζικές διαδηλώσεις του 2020, το καθεστώς απάντησε με βάναυση καταστολή. Πάνω από 35.000 ήταν οι συλλήψεις και αμέτρητες οι αναφορές για βασανιστήρια σε κέντρα κράτησης. Περισσότεροι από 1.200 άνθρωποι παραμένουν έως σήμερα στη φυλακή, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών προσωπικοτήτων όπως ο Νομπελίστας Αλές Μπιαλιάτσκι. Η ηγέτις της αντιπολίτευσης Τατιάνα Τσιχανόφσκαγια, καταδικασθείσα ερήμην σε 15ετή ποινή κάθειρξης, ζει εξόριστη στη Λιθουανία.
Μιλώντας την περασμένη εβδομάδα από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός η Τατιάνα Τσιχανόφσκαγια κάλεσε τους Λευκορώσους και τη διεθνή κοινότητα να απορρίψουν αυτή τη «φάρσα», λέγοντας πως αυτό που στον δημοκρατικό κόσμο ονομάζεται εκλογές δεν έχει καμία σχέση με αυτή την «τελετουργία» των δικτατόρων που επαναβεβαιώνουν την εξουσία τους. Η αντιπολίτευση θα μποϊκοτάρει μία ψηφοφορία της οποίας η αξιοπιστία είναι διάτρητη και η Τσιχανόφσκαγια έχει καλέσει σε διαδηλώσεις. Όμως με το καθεστώς να έχει σφίξει τόσο τον κλοιό, το 2025 δεν αναμένεται να «δει» τις εικόνες του 2020.
Ο Αλεξάντερ Λουκασένκο έχει λάβει τα μέτρα του. Έχει εντείνει την καταστολή ακόμη και των πιο μικρών εκδηλώσεων διαφωνίας, κατηγορώντας τους επικριτές για εξτρεμισμό και τρομοκρατία για ενέργειες τόσο ασήμαντες όσο το να αφήνουν επικριτικά σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή να ακολουθούν τα λεγόμενα «εξτρεμιστικά» κανάλια στο Telegram. Στον ανεξάρτητο Τύπο έχει περάσει «θηλιά». Δημοσιογράφοι εκφοβίζονται και φυλακίζονται· οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν διαλυθεί.
Στα χαρτιά είναι πέντε οι υποψήφιοι για την προεδρία, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η 26η Ιανουαρίου θα σημάνει την έναρξη της έβδομης συναπτής θητείας Λουκασένκο. Η εκστρατεία του προτάσσει τη σταθερότητα και τη συνέχεια, παρουσιάζοντάς τον εαυτό του ως το προπύργιο ενάντια στη δυτική παρέμβαση και το εσωτερικό χάος. Είναι μία ζοφερή πραγματικότητα για τους πολίτες που ζητούν την αλλαγή, αλλά βρίσκονται αντιμέτωποι με κρατική βαρβαρότητα σε κάθε προσπάθεια αντίστασης.
Ο αυταρχισμός του Λουκασένκο δεν είναι μόνο προϊόν των δικών του φιλοδοξιών· είναι βαθιά συνυφασμένος με την εξάρτησή του από τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Μετασοβιετικά, το καθεστώς Λουκασένκο έκανε κάποιες απόπειρες αυτονόμησής, εξαρτώνταν όμως πολιτικά και κυρίως οικονομικά -χάρη στη φθηνή ενέργεια- από τη Μόσχα. Όταν το 2014 η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία, ο Αλεξάντερ Λουκασένκο απέφυγε να τη στηρίξει ανοιχτά. «Πλήρωσε» την απροθυμία του με αναστολή της συμφωνίας για φθηνό πετρέλαιο από τη Μόσχα, με τη Λευκορωσία να έρχεται στα πρόθυρα οικονομικής κατάρρευσης.
Μετά τη ρωσική παρέμβαση που τον κράτησε «όρθιο» εν μέσω των διαδηλώσεων του 2020, ο Λουκασένκο βρέθηκε ακόμα πιο εξαρτημένος από τη Μόσχα, γεγονός που «εξαργύρωσε» ο Πούτιν όταν η λευκορωσική επικράτεια χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 και τις εκτοξεύσεις πυραύλων. Το μόνο που δεν έκανε το Μινσκ ήταν να εμπλακεί άμεσα με την αποστολή στρατευμάτων στο μέτωπο της Ουκρανίας. Κατά τα άλλα έχει παράσχει κάθε υλικοτεχνική υποστήριξη και συνδρομή -ακόμη και την πρόσκαιρη (έως ότου ξεκαθαρίσει τις υποθέσεις του το Κρεμλίνο) φιλοξενία του Γεβγκένι Πριγκόζιν και δυνάμεων της Wagner μετά την ανταρσία.
Αυτή η συνενοχή στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας έχει βαθύνει περαιτέρω τη διεθνή απομόνωση της Λευκορωσίας και έχει αυξήσει την εξάρτησή της από τη Ρωσία για οικονομική επιβίωση. Οι κυρώσεις που επέβαλαν οι δυτικές χώρες έχουν στραγγαλίσει την οικονομία της Λευκορωσίας έχουν αναγκάσει τον Λουκασένκο να βασίζεται ολοένα και περισσότερο στη ρωσική χρηματοδότηση -και αυτή η εξάρτηση όχι μόνο υπονομεύει την κυριαρχία της χώρας αλλά και τοποθετεί τη Λευκορωσία ως χρήσιμο εργαλείο στη γεωπολιτική στρατηγική του Πούτιν κατά του ΝΑΤΟ και της Δυτικής Ευρώπης.
Οι συνέπειες μιας ακόμη «νίκης» του Λουκασένκο υπερβαίνουν τα σύνορα της Λευκορωσίας. Η σκληρότητα του καθεστώτος του και η συνενοχή του σε περιφερειακές συγκρούσεις αποτελούν σημαντικές απειλές για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Όσο ο Λουκασένκο παραμένει στην εξουσία ενθαρρυμένος από τη στήριξη της Ρωσίας -και κομπάζοντας ότι φιλοξενεί και ρωσικά τακτικά πυρηνικά όπλα-, η Λευκορωσία θα συνεχίσει να λειτουργεί ως φορέας των στρατιωτικών φιλοδοξιών της Ρωσίας, ενώ θα καταπνίγει κάθε ελπίδα για δημοκρατική μεταρρύθμιση στο εσωτερικό.
Ένα καθεστώς που είναι χτισμένο στο φόβο και την καταπίεση, ανεβάζει τώρα άλλη μία «παράσταση» που η Δύση δε θα αναγνωρίσει, όμως εσχάτως με την έναρξη της νέας θητείας Τραμπ και τις προσδοκίες να αυξάνονται πως θα «ανοίξει» διαπραγμάτευση για κάποια διευθέτηση στην Ουκρανία, οι αναλυτές διακρίνουν και κάποιες απόπειρες Λουκασένκο να διερευνήσει εάν και κατά πόσο θα ήταν εφικτό να χαλαρώσουν ή να αρθούν μελλοντικά κυρώσεις που επιβλήθηκαν από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ εξαιτίας της άγριας καταστολής του 2020. Έτσι ερμηνεύεται η σπάνια κίνηση να απονείμει χάρη σε 250 πολιτικούς κρατούμενους και να επιτρέψει την πρόσβαση σε δύο από τις πιο γνωστές μορφές της αντιπολίτευσης, τη Μαρία Καλεσνίκαβα και τον Βίκτορ Μπαμπάρικο, που κρατούσε σε απομόνωση εδώ και δύο χρόνια χωρίς καμία επαφή με τον έξω κόσμο, γράφει ο Pjotr Sauer του Guardian.
Ο υβριδικός πόλεμος κατά της Ευρώπης
Εν όψει των εκλογών, εν τω μεταξύ, η επιθεώρηση Politico παρουσίασε ρεπορτάζ με υποκλαπείσες επικοινωνίες και έγγραφα που περιήλθαν στην κατοχή του και τα οποία αποκαλύπτουν πώς το καθεστώς Λουκασένκο χρησιμοποίησε συστηματικά ως όπλο το μεταναστευτικό για να υπονομεύσει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό το μυστικό πρόγραμμα, που ξεκίνησε την άνοιξη του 2021 μετά τις κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιβλήθηκαν ως απάντηση στην εκλογική νοθεία, είχε ως στόχο να εκμεταλλευτεί την εισροή μεταναστών ως μέσο πολιτικής πίεσης.
Η κυβέρνηση της Λευκορωσίας έδωσε εντολή στους υπαλλήλους της να διευκολύνουν τη διέλευση μεταναστών από χώρες όπως το Ιράκ, προωθώντας ταξιδιωτικά πακέτα που υπόσχονταν εύκολη πρόσβαση στην ΕΕ. Τα πακέτα αυτά, που κόστιζαν μεταξύ 6.000 και 15.000 δολαρίων, περιλάμβαναν βραχυπρόθεσμες θεωρήσεις εισόδου και διαμονή σε κρατικά ξενοδοχεία. Ωστόσο, πολλοί μετανάστες παραπλανήθηκαν πιστεύοντας ότι μπορούσαν να περάσουν στην Ευρώπη χωρίς συνέπειες.
Καθώς κλιμακώνονταν οι εντάσεις μεταξύ της Λευκορωσίας και της ΕΕ, ιδίως μετά τις αμφιλεγόμενες ενέργειες του Λουκασένκο το 2021 -όπως ο εξαναγκασμός του αεροσκάφους της Ryanair που εκτελούσε την πτήση Αθήνα-Βίλνιους να προσγειωθεί στο Μινσκ για να συλληφθεί ο αντιφρονών δημοσιογράφος Ραμάν Προτάσεβιτς- το καθεστώς μετατοπίστηκε από το να επιδεικνύει ανοχή στις διελεύσεις μεταναστών στην ενεργό ενορχήστρωση αυτών. Πληροφορίες έκαναν λόγο ότι οι συνοριοφύλακες της Λευκορωσίας άρχισαν να συνοδεύουν τους μετανάστες στα σημεία διέλευσης, κλείνοντας τα μάτια στις προσπάθειές τους να παραβιάσουν τα σύνορα.
Το σχέδιο είχε ολέθριες συνέπειες, καθώς τουλάχιστον 120 θάνατοι μεταναστών αναφέρθηκαν κατά μήκος των συνόρων της Λευκορωσίας με την Πολωνία, τη Λιθουανία και τη Λετονία. Η κατάσταση ώθησε τις χώρες αυτές να οχυρώσουν περαιτέρω τα σύνορά τους και να απαντήσουν με απώθηση των μεταναστών. Παρά τις αρνήσεις του Λουκασένκο ότι ενορχήστρωσε αυτή την κρίση, τα στοιχεία δείχνουν ότι το καθεστώς χρησιμοποίησε το μεταναστευτικό ως αντίποινα κατά των κυρώσεων της ΕΕ, καταδεικνύοντας μια καλά υπολογισμένη στρατηγική υβριδικού πολέμου με στόχο την Ευρώπη. Καθώς ο Λουκασένκο επιδιώκει την επανεκλογή του για μια άνευ προηγουμένου έβδομη θητεία, το σχέδιο αυτό δεν αποκλείεται να ξαναβγεί ως ένα χρήσιμο εργαλείο από το οπλοστάσιό του ενάντια στις δυτικές πιέσεις.
-- Ο Ραμάν Προτάσεβιτς, πρώην αντιφρονούντας μπλόγκερ, συνελήφθη με δραματικό τρόπο στις 23 Μαΐου 2021, όταν οι αρχές της Λευκορωσίας ανάγκασαν την πτήση της Ryanair που εκτελούσε το δρομολόγιο Αθήνα-Βίλνιους να προσγειωθεί στο Μινσκ επικαλούμενες προφάσεις. Διάσημος για τον ρόλο του στην οργάνωση διαδηλώσεων κατά του Λουκασένκο, η μοίρα του Προτάσεβιτς πήρε σχεδόν κινηματογραφική τροπή αφότου δικάστηκε κάτω από τους διεθνείς προβολείς και καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια φυλάκισης για κατηγορίες που περιλάμβαναν την υποκίνηση ταραχών για να του δοθεί στη συνέχεια χάρη από τον Λουκασένκο. Έκτοτε υιοθέτησε τον ρόλο του μετανοημένου υποστηρικτή, καταγγέλλοντας δημοσίως τους πρώην συμμάχους του και επαινώντας το καθεστώς στο οποίο κάποτε εναντιώθηκε, εγείροντας αναπόφευκτα ερωτήματα σχετικά με τη γνησιότητα της μεταμόρφωσής του και τις συνθήκες που περιβάλλουν τις δηλώσεις τους. Σε αυτές της εκλογές ο Ραμάν Προτάσεβιτς βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της εκστρατείας επικοινωνίας υπέρ του Αλεξάντερ Λουκασένκο.
