Σχεδόν πάντοτε, όταν στην ιστορική διαδρομή διαφαίνονταν το τέλος μιας πολεμικής σύγκρουσης, οι μελετητές του φαινομένου του Πολέμου και του κατά πόσον αυτός αποτελεί βασική συνισταμένη ή εξαίρεση στην ιστορία της Ανθρωπότητας, περιχαρακώνονταν στα «στρατόπεδα» των Οπτιμιστών και των Πεσιμιστών, των αισιόδοξων και των απαισιόδοξων.
Αυτά που επιτρέπουν την κατάταξη κάποιου στους αισιόδοξους ή τους απαισιόδοξους, είναι εδώ και -τουλάχιστον- ενάμιση αιώνα σαφώς καθορισμένα και προσδιορισμένα και αναλύονται α) στο κατά πόσο πιστεύει αυτός ο κάποιος, ότι «αυτός ο πόλεμος ήταν ο τελευταίος» και δεν πρόκειται να επαναληφθεί, ή διαζευκτικά β) βρισκόμαστε εν αναμονή της -αναπόφευκτης(;) - νέας πολεμικής σύγκρουσης.
Εδώ υπεισέρχεται η προσωπική αντίληψη του κάθε μελετητή για το κατά πόσον η Ιστορία κινείται Γραμμικά ή Κυκλικά (ή σπειροειδώς κτλ, κτλ), αν δηλαδή κάτι επαναλαμβάνεται ή όχι στην τέταρτη διάσταση, ήτοι τον Χρόνο.
Ο «Εκκλησιαστής» από τον οποίο προέρχεται -επί μέρους- ο τίτλος του κειμένου αυτού, μας διαβεβαιώνει πως «δεν υπάρχει τίποτε καινούριο ή καινοφανές στην ανθρώπινη Ιστορία» (και πως συνακόλουθα ότι ερμηνεύουμε ως ιστορική «μοναδικότητα» είναι μια θεμελιώδης πλάνη των γενεών οι οποίες διαδέχονται η μία την άλλη).
Όσο δε για το σκέλος του «ουδέν κρυπτόν», προκύπτει εν τέλει ότι η «απόκρυψη» μπορεί να ισχύει για τον ενεστώτα, αλλά όχι και για τον εξακολουθητικό μέλλοντα.
Απομακρυνόμενοι όμως από αυτά, τα εν πολλοίς θεωρητικά και σιβυλλικά ίσως, και προσπαθώντας, δια μέσου των Διεθνών Σχέσεων και της Διεθνούς Πολιτικής, να απεικονίσουμε και προσδιορίσουμε την εικόνα της μετά τον Ουκρανικό Πόλεμο, Ευρασίας (αλλά και του διεθνούς συστήματος, σε πλανητικό επίπεδο), μπορούν να προκύψουν κάποιες βασικές παραδοχές.
Αν συμφωνεί κάποιος στο ότι η βασική, θεμελιώδης επιδίωξη κάθε κράτους (ευρύτερα οργανισμού), είναι η διασφάλιση της Ασφάλειας του και ταυτόχρονα ή επαύξηση της Ισχύος του, περνά ακολούθως στο επίπεδο της εξέτασης των επιμέρους δρώντων.
Πριν γίνει αυτό όμως, ας τονισθεί ότι, ακόμη και οι πλέον φανατικοί θιασώτες του Διεθνούς Δικαίου, και δημοσίως πλέον, αναγνωρίζουν πως το Δ.Δ. και πολλοί διεθνείς Οργανισμοί που το εκφράζουν κι εκπροσωπούν, δε διάγει την πλέον ευτυχή περίοδο της μακρόχρονης ιστορίας του.
Τούτου λεχθέντος, δυο κατηγορίες ερωτημάτων προβάλλουν ως οι πλέον ενδιαφέρουσες στο επίπεδο αξιολόγησης των κύριων δρώντων στην Ουκρανική σύγκρουση.
Η πρώτη, έχει να κάνει με το ποια υπήρξαν τα κέρδη αλλά και αντιθέτως το κόστος για τους εμπλεκομένους, διατηρώντας πάντοτε ως απαραίτητο ερμηνευτικό εργαλείο, το κατά πόσον αυτά θα επηρεάζουν σε βάθος, το μέλλον της αντιπαράθεσης, ή συντομότερα απ’ ότι πιστεύουμε, θα ανατραπούν μερικώς ή και πλήρως.
Ξεκινώντας από τη Ρωσική πλευρά, διαπιστώνονται στην πράξη αλλά σίγουρα όχι εξαντλητικά, στα εξής:
- πρώτον, οι οικονομικές κυρώσεις, δεν επέτυχαν τον στόχο τους που ήταν η οικονομική κατάρρευση,
- δεύτερον, η απόδοση των ρωσικών στρατευμάτων επί του πεδίου, υπήρξε σημαντικά ανακόλουθη των αρχικά τιθέμενών -και πολιτικών- στόχων,
- τρίτον, η υποχώρηση της ρωσικής επιρροής (και ελέγχου) επιτάθηκε με την προς ανατολάς επέκταση του Ν.Α.Τ.Ο., την απώλεια γεωπολιτικής επιρροής στη Μέση Ανατολή (που υπήρξε σε σημαντικό βαθμό, απόρροια των αναγκών του πολέμου στην Ουκρανία),
- τέταρτον, η ρωσική Ομοσπονδία, στη σχέση της με την κατεξοχήν υποψήφια για κατοχή του επίζηλου τίτλου της νέας Υπερδύναμης, υποβαθμίστηκε σε μεγάλο βαθμό, σε ρόλο «ακολούθου» κι όχι μόνο υπό όρους οικονομικών μεγεθών.
Από την άλλη, η Ρωσική πλευρά, (κάτι σε πρώτη ανάγνωση, «παράδοξο») όντας «στεκόμενη όρθια» ακόμη, δυνητικά θα μπορούσε να ισοσκελίσει στο «μετά τη Λύση» μέλλον, κάποιες ή τις περισσότερες απώλειες.
Μιλώντας για την Ενωμένη Ευρώπη, είναι πιο δύσκολο να εντοπίσει κανείς γεωπολιτικά ή άλλα κέρδη, ακόμη και μετά την εισδοχή Σουηδίας-Φινλανδίας στην Ατλαντική Συμμαχία.
Οι όσες, κι όποιας μορφής απώλειες, δεν οφείλονται -ας τονισθεί τούτο- αποκλειστικά στη στάση της έναντι της Ουκρανο-Ρωσικής σύγκρουσης, αλλά η στάση αυτή λειτουργεί μοιραία, ως καταλύτης στην επίταση των εγγενών, γνωστών και επιτεινόμενων δυσχερειών της, σε μια σειρά από τομείς.
Μιλώντας για τις Ηνωμένες Πολιτείες, και ιδίως ένα μήνα και πλέον μετά την εκ νέου ανάληψη της εξουσίας από τον Ντόναλντ Τραμπ, η «νέα προσέγγιση» στο Ουκρανικό, δυνητικά φαίνεται να μπορεί να παράξει κέρδη.
Κι επειδή μιλώντας για κέρδη, αναγκαία αναφερόμαστε σε «σχετικά» (δηλαδή έναντι των άλλων) κέρδη, δε θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι η χώρα εξακολουθεί να βρίσκεται ενώπιον ενός τεράστιου σε μέγεθος (πλέον των 34 τρισεκατομμυρίων) συνολικό χρέος και ότι ο «διεκδικητής του Τίτλου» δλδ. η Κίνα, δεν προτίθεται εύκολα να «καταθέσει τα όπλα».
Η δεύτερη κατηγορία ερωτημάτων, περιστρέφεται γύρω από το ποιες είναι, ή θα εμφανισθούν στο μέλλον, οι ανακατατάξεις σε πλανητικό, συστημικό επίπεδο.
Με μια απλούστερη (σε κάποιο βαθμό και απλουστευτική) γλώσσα, εάν π.χ. ο Κόσμος, βρίσκεται αναπότρεπτα σε μια εποχή επανάληψης του Ψυχρού Πολέμου (όπως καταχρηστικά και μάλλον αβασάνιστα, έχει ειπωθεί), εάν οι κύριοι δρώντες σε αυτόν παραμένουν οι ίδιοι, ή αντικαθίσταται ο ένας εκ των δυο πόλων.
Τέλος, εάν η αντιπαράθεση των πρωταγωνιστών στον «Νέο Ψυχρό Πόλεμο», στην εποχή πλέον της Τεχνητής Νοημοσύνης και του υπερπληθυσμού του Πλανήτη, δεν παραμείνει (όπως στο ουκρανικό) υπό έλεγχο στο πεδίο της κλιμάκωσης.
Κλείνοντας αυτή την -αναγκαίως συνοπτική- αποτίμηση της νέας κατάσταση πραγμάτων, μετά την παρέλευση τριών ετών στον Πόλεμο της Ουκρανίας, ενθυμούμενοι τον τίτλο του κειμένου, ο «Νέος Γεωπολιτικός Χάρτης» αφενός δε θα έχει αμιγώς νέα χαρακτηριστικά, αλλά θα «δανείζεται» πολλά εξ αυτών από το, πολύ πρόσφατο παρελθόν, για μια απροσδιόριστη ακόμη χρονική περίοδο (καθόσον ομιλούμε για λύση και επίλυση, χωρίς να έχουμε πλήρη εικόνα των διαπραγματεύσεων), και αφετέρου θα μας αποκαλύψει ένα Νέο Σημείο Ισορροπίας, εντός της παλινδρομικής κίνησης ενός Γεωπολιτικού εκκρεμούς.
Το μόνο σίγουρο είναι, ότι το «Τέλος της Ιστορίας» (με την έννοια της οριστικής επικράτησης της «Δύσης», αλλά και την άρση των όποιας μορφής συγκρούσεων στο μέλλον) παραμένει ΜΟΝΟ στο μυαλό του μάλλον απαξιωμένου σήμερα Francis Fukuyama.
* Ο Αφεντούλης Λαγγίδης είναι Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων, διδάσκων στο Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι επίσης εξωτερικός επιστημονικός συνεργάτης του ΙΔΙΣ.
