Μέχρι σχετικά πρόσφατα οι περισσότεροι πολίτες της υφηλίου, οπωσδήποτε πολλοί μορφωμένοι συμπατριώτες μας, αλλά ακόμη ίσως και ορισμένοι Αμερικανοί δεν είχαν αντιληφθεί τον ακριβή μηχανισμό εκλογής του προέδρου των ΗΠΑ. (Όπως κάποιοι Γερμανοί ακόμη δεν έχουν πλήρως αφομοιώσει τον τρόπο ανάδειξης των μελών του Reichstag.)
Η έμμεση, ωστόσο, εκλογή του προέδρου μέσω εκλεκτόρων αναδεικνυόμενων πλειοψηφικά και στις 50 πολιτείες - με τις 48 εξ αυτών να συνιστούν ενιαία εκλογική περιφέρεια, που σημαίνει πως ο σχετικά πλειοψηφών υποψήφιος κερδίζει όλους τους εκλέκτορες της πολιτείας - έχει ιστορικές βάσεις. Οι ΗΠΑ είναι η πρώτη χώρα του κόσμου που ψηφίζει - έστω και όχι με καθολική ψηφοφορία - από τον 18ο αιώνα. Τότε που ούτε δυνατότητες μετακίνησης ούτε φωτογραφίες υπήρχαν, ώστε οι πολίτες να έχουν μια εικόνα έστω του υποψήφιου πρόεδρου. Αυτό, λοιπόν, οδήγησε στη σκέψη πως ήταν λογικό να ψηφίζουν για τοπικά γνωστές προσωπικότητες. Επιπρόσθετα η μέσω εκλεκτόρων ανάδειξη του προέδρου παρείχε κάποια δικαίωση σε όσους ήθελαν να τονίσουν τη σχετική αυτονομία των πρώτων πολιτειών (έναντι της κεντρικής διοίκησης), δηλαδή των 13 αποσχισθεισών πρώην επαρχιών του βρετανικού στέμματος.
Μάλιστα δίνεται τόση έμφαση στους εκλέκτορες, ώστε μπορούν χωρίς ποινή ακυρότητας να ψηφίσουν και κόντρα στην προεκλογική τους δέσμευση: Κάποιες πολιτείες προβλέπουν κυρώσεις για τους «faithless» εκλέκτορες, αλλά αυτές είναι αστείες, π.χ. …χίλια δολάρια πρόστιμο σήμερα. (Βέβαια η προσοχή με την οποία κάθε υποψήφιος πρόεδρος προτείνει εκλέκτορες κάνει ώστε αυτές οι περιπτώσεις να είναι σπανιότατες: συνολικά λίγο πάνω από 10 στα περίπου 250 χρόνια λειτουργίας του συστήματος.)
Γιατί, όμως, διατηρείται αυτός ο θεσμικός αναχρονισμός, που μπορεί να οδηγήσει και σε εκλογή προέδρου μειοψηφίας; Για δύο λόγους: Πρώτον, μόλις τον 21ο αιώνα προέκυψαν εκλογικοί συσχετισμοί που ευνοούν την κατίσχυση στο εκλεκτορικό σώμα του μειοψηφήσαντος στη λαϊκή ψήφο. Μετά τον Γκορ και την Κλίντον, πάμε τώρα για τρίτη περίπτωση. Νωρίτερα κάτι τέτοιο είχε συμβεί μόνο το 1876 και το 1888. Δεύτερον, δε, αντιδρούν οι μικρές πολιτείες οι οποίες υπεραντιπροσωπεύονται στο εκλεκτορικό κολέγιο, ενώ ουδείς θα ασχολείτο μαζί τους, αν επρόκειτο μόνο για τις λίγες ψήφους τους. (Για να αναθεωρηθεί το Σύνταγμα των ΗΠΑ πρέπει να συναινέσουν τα ¾ των πολιτειών, που σημαίνει πως μερίδιο του πληθυσμού της χώρας μη υπερβαίνον το 1/100 του συνόλου μπορεί να μπλοκάρει κάθε συνταγματική αναθεώρηση.)
Τούτων δοθέντων, πώς έχουν σήμερα τα πράγματα;
Η εξέλιξη των πολιτικοεκλογικών δεδομένων έχει κάνει ώστε περισσότερες από 40 πολιτείες να έχουν σταθερό και περίπου αμετάβλητο πλειοψηφικό προσανατολισμό υπέρ του ενός ή του άλλου εκ των δύο μεγάλων κομμάτων (μόνο ο Κλίντον πέτυχε κάποιες ανατροπές εν προκειμένω). Αυτό σημαίνει πως η πλειοψηφία σε επτά ή το πολύ οκτώ αμφισβητούμενες/οριακές πλειοψηφίες κρίνουν την εκλογή του προέδρου της χώρας. Σήμερα η Κάμαλα Χάρις έχει βέβαιες πολιτείες που της δίνουν τουλάχιστον 200 ψήφους στο εκ 538 εκλεκτόρων συγκροτούμενο κολέγιο, σχεδόν δε βέβαιες έχει περί τις 225 ψήφους από τις 270 απαιτούμενες. Οι εξαιρετικά κρίσιμες επτά πολιτείες (Τζόρτζια, Β. Καρολίνα, Πενσυλβάνια, Νεβάδα κ.λπ.) συνολικά εκλέγουν 93. Πρέπει να κερδίζει τις περισσότερες από αυτές για να εκλεγεί.
Συμπέρασμα: Ως χώρα η Αμερική (ΗΠΑ) ακόμη και τις στιγμές πλέον του αγνού ιδεαλισμού της (π.χ. επί προέδρου Γούντροου Ουίλσον) ουδέποτε υπήρξε άγια. Και εξαγωγή τρομοκρατίας και εξαγωγή τυραννίας και εξαγωγή ιδιοτελούς πολεμοκαπηλ(ε)ίας έκανε, συχνά και επανειλημμένα. Ωστόσο, πάντα διατηρούσε ένα υπόλειμμα δημοκρατικών αξιών και πρακτικών. Τώρα, ακόμη και αυτό είναι υπό αμφισβήτηση. Η τύχη του βρίσκεται στα χέρια των πολιτών έξι, επτά ή το πολύ οκτώ πολιτειών. Ποτέ τόσα πολλά, σε παγκόσμια κλίμακα ίσως, δεν κρίθηκαν από τη στάση τόσο λίγων. Οι υπόλοιποι δεν μπορούν να κάνουν τίποτε. Το πολύ-πολύ «να ματαιοπονούν ηρωικά», όπως έγραψε ο Δημήτρης Φύσσας στην Πλατεία Συντάγματος, πρώην Λένιν.
*Ο καθηγητής Θανάσης Διαμαντόπουλος είναι συγγραφέας του έργου «Ελευθέριος Βενιζέλος, Πλαστουργός Ιστορίας, ο άνθρωπος, ο θρύλος, το πολιτικό αποτύπωμα», που κυκλοφορεί τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Πατάκη. Είναι επίσης συγγραφέας του έργου «Το πολιτικό Σύστημα των ΗΠΑ, Ένας ιδιόρρυθμος δικομματισμός», που εξεδόθη το 2012 από τις εκδόσεις Πατάκη, παρουσιάστηκε δε τότε στον Ιανό από τον Κυριάκο Μητσοτάκη και την Άννα Διαμαντοπούλου.
