Τον αντίκτυπο των δασμών Τραμπ στην Ευρώπη, τις προκλήσεις της ελληνικής οικονομίας αλλά και τις διαταραχές που προκύπτουν στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού, στην ενέργεια και το εμπόριο από τις γεωπολιτικές εξελίξεις αναλύει σε συνέντευξή του στο Liberal, ο καθηγητής Εμπορευμάτων και Χρηματοοικονομικής στο University of London, Μιχαήλ Ταμβάκης.
Ιδιαίτερη μνεία κάνει στον τομέα της ενέργειας και στο πώς η διεθνής αγορά φυσικού αερίου επηρεάζει τις τιμές στην Ευρώπη, εξηγώντας παράλληλα τι μπορεί να σημάνει για το ενεργειακό κόστος η λήξη του πολέμου στην Ουκρανία.
Επιπλέον, εστιάζει στην ελληνική αγορά ενέργειας αναλύοντας πώς η Ελλάδα θα μπορούσε να εξισορροπήσει το ενεργειακό της μείγμα ενώ υπογραμμίζει την ανάγκη εκσυγχρονισμού του εγχώριου δικτύου αλλά και της επιτάχυνσης της λύσης της αποθήκευσης ενέργειας.
Συνέντευξη στη Μαργαρίτα Ασημακοπούλου
Kύριε Ταμβάκη, πείτε μας αρχικά πώς βλέπετε τους δασμούς που επέβαλε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ αλλά και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στην Ευρώπη;
Κατά τη γνώμη μου, το πιο άμεσο αποτέλεσμα θα είναι η αναχαίτιση της ανάπτυξης σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία ολόκληρη η ΕΕ προσπαθεί απεγνωσμένα να επανεκκινήσει την οικονομική της «μηχανή», η οποία έχει σχεδόν «αχρηστευθεί» από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας.
Η ΕΕ είναι καθαρός εξαγωγέας προς τις ΗΠΑ, οπότε οι αμερικανικοί δασμοί θα πλήξουν αρκετά σκληρά την οικονομία της ΕΕ, ιδίως τις εξαγωγές φαρμάκων, αυτοκινήτων και χημικών προϊόντων, τις τρεις ομάδες προϊόντων στις οποίες οι ΗΠΑ έχουν τα μεγαλύτερα εμπορικά ελλείμματα με την ΕΕ. Αυτή τη στιγμή, η ΕΕ είναι επίσης ευάλωτη όσον αφορά την ασφάλεια και το κόστος του ενεργειακού της εφοδιασμού. Πρόκειται για έναν μεγάλο εισαγωγέα πετρελαίου και φυσικού αερίου και είναι δύσκολο να επιβάλει ανταποδοτικούς δασμούς στις εισαγωγές ενέργειας. Η μόνη οδός που θα μπορούσε να διερευνηθεί θα ήταν τα γεωργικά προϊόντα, αλλά οι όποιοι δασμοί βλάπτουν τελικά τους τελικούς καταναλωτές.
Οι γεωπολιτικές εντάσεις (επιθέσεις των Χούθι, πόλεμος στην Ουκρανία) δημιουργούν νέους κινδύνους για τη σταθερότητα της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού. Ποιες διαταραχές μπορούμε να περιμένουμε στα logistics; Θα συνεχίσει να αυξάνεται το παγκόσμιο εμπόριο;
Δεν μπορώ να πω με σιγουριά ότι το εμπόριο θα αυξηθεί, αλλά σίγουρα θα μπορούσε να αναδιαρθρωθεί. Έχουμε ήδη δει μια τέτοια αναδιάρθρωση να λαμβάνει χώρα κατά την προηγούμενη έκρηξη των αμερικανικών δασμών επί Τραμπ. Το ερώτημα είναι αν οι δασμοί θα διαρκέσουν αρκετά ώστε να επιτρέψουν περαιτέρω αναδιάρθρωση ή αν η οικονομία των ΗΠΑ θα πληγεί ταχύτερα από άλλες περιοχές ή χώρες. Αυτή τη στιγμή, η Κίνα παίζει ένα πολύ έξυπνο παιχνίδι, δείχνοντας μετριοπάθεια στην αντίδρασή της απέναντι στους αμερικανικούς δασμούς, ενώ ταυτόχρονα καλεί τον υπόλοιπο κόσμο να αγνοήσει τις ΗΠΑ και να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τις εμπορικές σχέσεις με την Κίνα. Είναι αυτό κάτι που όλοι επιθυμούν να επιδιώξουν; Θα ήταν πολλά έθνη ευτυχείς να έχουν ακόμη μεγαλύτερο εμπορικό έλλειμμα με την Κίνα;
Όσον αφορά την αλυσίδα εφοδιασμού, σίγουρα υφίσταται σημαντική πίεση. Εκτός από τις διαταραχές που αναφέρατε, οι δασμοί επιφέρουν επιπλέον πολυπλοκότητα. Όσο περισσότερη αβεβαιότητα υπάρχει σχετικά με τους δασμούς, τόσο πιο δύσκολος θα γίνεται ο εκτελωνισμός στα λιμάνια και τόσες περισσότερες καθυστερήσεις θα εμποδίζουν τη γρήγορη και απρόσκοπτη λειτουργία των αλυσίδων εφοδιασμού που απολαμβάναμε τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Δώστε μας και μια εικόνα για το πώς βλέπετε την οικονομική ανάπτυξη στην Ελλάδα. Ποιες είναι οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες που αντιμετωπίζουμε ως χώρα σήμερα;
Ζω στο Ηνωμένο Βασίλειο εδώ και σχεδόν 40 χρόνια και επισκέπτομαι την Ελλάδα μόνο ως τουρίστας. Αυτό που μπορώ όμως με σιγουριά να πω είναι ότι η Ελλάδα στηρίζεται υπερβολικά στον τουρισμό και η υπερβολική εξάρτηση από οποιαδήποτε βιομηχανία μπορεί να είναι «επικίνδυνη». Η Ελλάδα έχει μια στρατηγική γεωγραφική θέση και θα μπορούσε να την εκμεταλλευτεί σε αρκετούς κλάδους όπως η ενέργεια, η μεταποίηση ή οι βιομηχανίες που βασίζονται στη γνώση.
Ως ξένος που δεν έχει «τριβή» με την ελληνική οικονομία, η μεγαλύτερη πρόκληση θα έλεγα ότι είναι ο αργός ρυθμός με τον οποίο προχωρούν οι θεσμοί και οι διαδικασίες. Αυτό θα αποτελεί πάντα πρόβλημα για τους ξένους επενδυτές που βασίζονται στην εξασφάλιση αδειών, την πρόσληψη προσωπικού και την εξεύρεση χρηματοδότησης.
Πάμε τώρα στην αγορά ενέργειας. Πώς οι διακυμάνσεις στη διεθνή αγορά φυσικού αερίου επηρεάζουν τις τιμές στην Ευρώπη;
Για πολλές οικονομίες, το φυσικό αέριο παίζει καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και στη θέρμανση χώρων και βιομηχανικών διεργασιών. Στις αγορές ηλεκτρισμού, η αρχή της κατανομής της τάξης ισχύος σημαίνει ότι οι τιμές της αγοράς καθορίζονται από τον ακριβότερο τύπο παραγωγής που πρέπει να χρησιμοποιείται κάθε ώρα της ημέρας. Καθώς αυξάνεται η μεταβλητή παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (κυρίως αιολική, αλλά και ηλιακή), η παραγωγή φυσικού αερίου παρέχει εξισορρόπηση στο ηλεκτρικό δίκτυο (αύξηση της παραγωγής όταν δεν υπάρχει επαρκής παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και αντίστροφα).
Εάν το φυσικό αέριο καθορίζει την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας, τότε οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας θα επηρεάζονται από τη μεταβλητότητα των τιμών του φυσικού αερίου, η οποία με τη σειρά της επηρεάζεται από παράγοντες τόσο απρόβλεπτους όσο ο καιρός και οι γεωπολιτικές εξελίξεις. Οι μέρες που βασιζόμασταν στις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου σε μέτριες τιμές για να διατηρήσουμε το κόστος ενέργειας σε χαμηλά επίπεδα έχουν περάσει προ πολλού. Η Ρωσία έχει προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά στην εμπιστοσύνη που «χτίστηκε» από τη δεκαετία του 1990 και οι Ευρωπαίοι εισαγωγείς θα πρέπει να συνεχίσουν τη διαφοροποίηση των πηγών φυσικού αερίου, ακόμη και αν αυτές μπορεί να είναι ακριβότερες. Συνοψίζοντας λοιπόν, θα έλεγα ότι ο αντίκτυπος των διακυμάνσεων του φυσικού αερίου φέρνει σίγουρα μεγαλύτερη και συνεχή μεταβλητότητα, ενδεχομένως και υψηλότερες μέσες τιμές.
Ενισχύονται τα σενάρια για το πιθανό τέλος του πολέμου στην Ουκρανία. Αναμένετε ότι θα δούμε αποκλιμάκωση του ενεργειακού κόστους μετά τον τερματισμό του;
Με βάση αυτά που σας ανέφερε και πριν, θα έλεγα πως όχι. Ακόμα και αν ο πόλεμος τελείωνε αύριο (εντελώς, όχι μόνο μια κατάπαυση του πυρός) και οι ρωσικές εξαγωγές προς την Ευρώπη αποκατασταθούν, δε νομίζω ότι κανένα από τα δύο μέρη (ΕΕ ή Ρωσία) εναποθέτει εκεί τις ελπίδες του. Η Ρωσία έχει βρει νέους εταίρους στην Ασία, κάτι που το επιδιώκει και πριν το 2021.
Η Ευρώπη από την πλευρά της θα συνεχίσει να «ψωνίζει» για το φυσικό της αέριο, με τη Νορβηγία ως κύριο προμηθευτή αγωγών και μια πληθώρα ροών εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου, οι οποίες είναι πιο μεν πιο ευέλικτες αλλά και πιο ακριβές.
Ποια είναι η γνώμη σας για την αγορά ενέργειας στην Ελλάδα; Πόσο επείγουσα είναι η ανάγκη για ένα ισορροπημένο ενεργειακό μείγμα, αποτελούμενο όχι μόνο από ορυκτά καύσιμα αλλά και από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας;
Θα πρέπει αρχικά να γίνει διάκριση μεταξύ ενεργειακού μείγματος και μείγματος παραγωγής. Όπως και σε πολλές άλλες χώρες, πάνω από το μισό της ενέργειας της Ελλάδας προέρχεται από το πετρέλαιο, κυρίως για τις μεταφορές. Αυτό είναι πολύ δύσκολο να μειωθεί επειδή το πετρέλαιο είναι μια τόσο αποτελεσματική αποθήκη ενέργειας και ο κινητήρας εσωτερικής καύσης αποδεικνύεται δύσκολο να εκτοπιστεί. Μπορεί να έχουν γίνει κάποια βήματα με τα ηλεκτρικά οχήματα, αλλά η Ελλάδα είναι μια σχετικά μικρή καταναλωτική αγορά και η επένδυση σε υποδομές φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη. Στο μέτωπο της παραγωγής, η Ελλάδα έχει κάνει, όμως, μεγάλα βήματα στη μείωση της εξάρτησής της από τα ορυκτά καύσιμα, κυρίως με τη διακοπή του μεγαλύτερου μέρους της παραγωγής άνθρακα. Ωστόσο, το ένα τρίτο της παραγωγής της προέρχεται από φυσικό αέριο, με όλους τους σχετικούς κινδύνους που ανέφερα παραπάνω.
Σύμφωνα με τον ΙΕΑ, το 2023 το 50% της παραγωγής ήταν από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κυρίως αιολική, ακολουθούμενη από την ηλιακή και την υδροηλεκτρική ενέργεια. Η υδροηλεκτρική ενέργεια θα ήταν εξαιρετικά επιθυμητή για επέκταση, αλλά δύσκολη σε μια σχετικά ζεστή και ξηρή χώρα, όπου η έλλειψη βροχής μπορεί να καταστήσει την υδροηλεκτρική παραγωγή μη λειτουργική. Η ηλιακή ενέργεια μπορεί να επεκταθεί περαιτέρω, ιδίως η ηλιακή ενέργεια στις στέγες, αλλά εξακολουθεί να είναι ακριβή για το μέσο νοικοκυριό και δύσκολη η εγκατάστασή της σε μεγάλα αστικά κέντρα με πολλές πολυκατοικίες.
Ίσως, περισσότερα ηλιακά πάρκα κοινής ωφέλειας, αλλά είναι ευρέως αποδεκτά; Υπάρχει άφθονο αιολικό δυναμικό στην Ελλάδα, αλλά η κατασκευή αιολικών πάρκων δε φαίνεται να έχει πολλούς οπαδούς, επειδή «χαλάνε τη θέα». Δεδομένου ότι το 40% της παραγωγής είναι VRE (μεταβλητή ανανεώσιμη ηλεκτρική ενέργεια), θα είχε νόημα να επενδύσουμε σε μπαταρίες για την εξισορρόπηση της ζήτησης, εκφορτίζοντας όταν ο άνεμος και η παραγωγή είναι χαμηλά και φορτίζοντας σε περιόδους πλεονάζουσας παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές.
Αυτό που είναι επίσης σημαντικό είναι ο εκσυγχρονισμός του ηλεκτρικού δικτύου, έτσι ώστε μια πιο έξυπνη διαχείριση των ροών ηλεκτρικής ενέργειας να μπορεί να βελτιστοποιήσει τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και να αποφύγει τις περικοπές και τις αρνητικές τιμές, ένα ζήτημα που αντιμετωπίζουν αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου οι VRE αποτελούν σημαντικό μέρος της παραγωγής. Έτσι, εν ολίγοις, αυτό που χρειάζεται πρώτα είναι ένα έξυπνο δίκτυο και λύσεις αποθήκευσης, πριν από την περαιτέρω επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό θα μπορούσε να συνδυαστεί με περαιτέρω εκπαίδευση των καταναλωτών ώστε να μάθουν να διαχειρίζονται έξυπνα τη ζήτησή τους, καθώς και με καλύτερους οικοδομικούς κανονισμούς και καλύτερο οικιστικό απόθεμα ώστε να αποφεύγεται η υπερβολική θέρμανση (με φυσικό αέριο) το χειμώνα και η υπερβολική χρήση κλιματιστικών το καλοκαίρι.
