Πριν από τις ευρωεκλογές και την αναταραχή που ακολούθησε, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν χρησιμοποίησε τη μορφή του ιστορικού και αντιστασιακού Μαρκ Μπλοχ, για να απευθύνει μια επείγουσα προειδοποίηση για τους κινδύνους που απειλούν την ευρωπαϊκή ενότητα.
Ο Μπλοχ, γεννημένος το 1886, ήταν μεσαιωνικός ιστορικός που πολέμησε για τη Γαλλία στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στις μάχες του Μαρν και του Σομ. Η οικογένειά του, εβραϊκής καταγωγής, είχε εγκαταλείψει την Αλσατία όταν προσαρτήθηκε από τη Γερμανία το 1871. Ως ιστορικός στη δεκαετία του 1930, ήταν συνιδρυτής της περίφημης σχολής Annales, η οποία υπερασπιζόταν την Κοινωνική Ιστορία. Ήταν σθεναρά προσηλωμένος στις αξίες της Γαλλικής Δημοκρατίας, και όταν ήρθε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Μπλοχ πολέμησε για τη Γαλλία τόσο με στολή όσο και στη συνέχεια στην αντίσταση.
Εν μέσω πολέμου, της αυξανόμενης επιρροής των ακροδεξιών κομμάτων και μιας κουρασμένης λαϊκής ενασχόλησης με τη φιλελεύθερη πολιτική, ο πρόεδρος Μακρόν προειδοποίησε ότι η ίδια κοντόφθαλμη και εφησυχαστική συμπεριφορά που περιέγραψε ο Μπλοχ στο χρονικό της πτώσης της Γαλλίας, το «Strange Defeat» (ελλ. η «Παράξενη Ήττα»), θα μπορούσε να φέρει το τέλος της Ευρώπης που γνωρίζουμε σήμερα. Ογδόντα χρόνια μετά τον τραγικό θάνατο του Μπλοχ στα χέρια των κατακτητών Ναζί, η επίκληση της μνήμης του από τον Μακρόν είναι εντυπωσιακή.
Ενώ ελλοχεύουν κίνδυνοι για την Ευρώπη, ωστόσο, ο άμεσος κίνδυνος είναι δημιούργημα του Μακρόν: αυτή η παράξενη διάλυση.
Ο Μακρόν αναφέρθηκε στον Μπλοχ στις ομιλίες του αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της προεδρίας του. Τον Μάιο του 2023, επισκεπτόμενος τη φυλακή στην οποία κρατούνταν τόσο ο Μπλοχ όσο και ο ηγέτης της αντίστασης Ζαν Μουλέν πριν από τον θάνατό τους, ο Μακρόν υπενθύμισε πως ο Μπλοχ είχε περιγράψει τη Δημοκρατία - μέχρι την τελευταία του πνοή - ως αναγκαία, ζωτική και δίκαιη.
Εκεί τόνισε επίσης την ανάγνωση της γαλλικής Ιστορίας από τον Μπλοχ, όπως είχε κάνει και προηγουμένως το 2020, το 2017 και το 2016. Αυτή η ιστορία συνέδεσε τη στέψη της Ρεμς με τη γιορτή της Ομοσπονδίας - τους θριάμβους τόσο του μοναρχικού παρελθόντος της Γαλλίας όσο και του δημοκρατικού της μέλλοντος - σε μια ιστορία γαλλικών αξιών που θα μπορούσε να ξεπεράσει τον ιδεολογικό διχασμό.
Ωστόσο, αυτό το τμήμα του Strange Defeat του Μπλοχ, αξίζει ίσως να ξαναδιαβαστεί. Στην αμέσως επόμενη γραμμή, ο Μπλοχ επαινεί «το πραγματικό Λαϊκό Μέτωπο των μαζών» ως την ενσάρκωση αυτής της εθνικής Ιστορίας. Καθώς η γλώσσα της Ιστορίας έχει διαποτίσει την ταχέως επιταχυνόμενη πολιτική εκστρατεία, ο Μακρόν αγωνίζεται να διατηρήσει αυτό το όραμα των δημοκρατικών αξιών πάνω από τον πολιτικό φατριασμό.
Το νέο Λαϊκό Μέτωπο
Στα αριστερά, αφίσες με το πρόσωπο του πρώην πρωθυπουργού Λεόν Μπλουμ ανακοίνωσαν τη δημιουργία του Νέου Λαϊκού Μετώπου, αναπλάθοντας τη γλώσσα της ενωμένης αριστεράς που αντιμετώπισε τον φασισμό τη δεκαετία του 1930. «Η ιστορία απαιτεί ενότητα» έγινε η κραυγή συσπείρωσης για μια γρήγορα συμφωνημένη συμμαχία, αλλά όπως έδειξε το Λαϊκό Μέτωπο του Μπλουμ, ο δρόμος προς αυτή την ενότητα σήμαινε την υπέρβαση τόσο της ιδεολογικής όσο και, αναπόφευκτα, της πολιτικής διαίρεσης στην υπηρεσία ενός μεγαλύτερου σκοπού.
Ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Γαλλίας Λεόν Μπλουμ (1872-1950)
Σε συνέντευξη Τύπου, ο Μακρόν απέρριψε αυτό το κίνημα, υποστηρίζοντας ότι ο Λεόν Μπλουμ «θα γυρνούσε στον τάφο του». Σίγουρα, ο διχαστικός επικεφαλής της «Ανυπότακτης Γαλλίας» (γαλλ. La France Insoumise), ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν, αισθάνεται σα φάντασμα στη γιορτή (και σε μια ιστορική ανατροπή, είναι η ακροαριστερά που κατηγορείται για αντισημιτισμό).
Ωστόσο, ο διασυρμός της Αριστεράς από τον Μακρόν φαίνεται να απηχεί αυτό που έγραψε ο Μπλοχ στο Strange Defeat:
«Θα ήταν δύσκολο να υπερεκτιμήσει κανείς το αίσθημα σοκ που ένιωσαν οι άνετες τάξεις, και ακόμη και οι άνδρες που είχαν τη φήμη της φιλελεύθερης νοοτροπίας, κατά την έλευση του Λαϊκού Μετώπου το 1936».
Στην προεκλογική εκστρατεία του 2024, ο Μακρόν φαίνεται να στρέφεται προς τα δεξιά, προσπαθώντας να διχάσει τους συντηρητικούς ψηφοφόρους, υιοθετώντας τη γλώσσα της ακροδεξιάς για τη μετανάστευση, ενώ επιτίθεται στην αριστερά.
Για τον Μπλοχ, υπήρχε στο αρχικό Λαϊκό Μέτωπο μια «προσπάθεια των μαζών να φτιάξουν έναν πιο δίκαιο κόσμο, μια συγκινητική προθυμία και ειλικρίνεια που δεν θα έπρεπε να είναι χωρίς αντίκτυπο σε οποιονδήποτε άνθρωπο εμφορούμενο από συνηθισμένα ανθρώπινα αισθήματα». Η μετατόπιση της γλώσσας αυτής της νομοθετικής εκστρατείας από τον φόβο και τον θυμό προς την ελπίδα και την κατανόηση θα βοηθούσε να αντλήσουμε τα διδάγματα από την προειδοποίηση του Μπλοχ για τον εφησυχασμό της ελίτ και να επιστρέψουμε στις αξίες που εξυμνεί ο Μακρόν στο κείμενο του Μπλοχ.
Προς μια «Παράξενη Ήττα» του Ρεπουμπλικανικού Μετώπου;
Το κάλεσμα του Μακρόν για ένα «ρεπουμπλικανικό μέτωπο» σε αυτές τις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές φαίνεται να έχει αποδυναμωθεί θανάσιμα από τον ίδιο, και συνεχίζει να αποδυναμώνεται κατά τη διάρκεια αυτής της πρόωρης προεκλογικής εκστρατείας.
Πριν από δύο δεκαετίες, ο ακροδεξιός Ζαν-Μαρί Λεπέν έφτασε στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών. Αμαυρωμένος από τις κατηγορίες για άρνηση του Ολοκαυτώματος και με ιστορικό βασανιστηρίων στον πόλεμο της Αλγερίας, ο Λεπέν ήταν ένα πολιτικό τέρας, στο οποίο η ιστορία κρεμόταν βαριά και εναντίον του οποίου η Δημοκρατία μπορούσε να κινητοποιηθεί.
Τώρα είναι η κόρη του που ηγείται της προσπάθειας της ακροδεξιάς για την εξουσία, έχοντας εκδιώξει τον πατέρα της και προσπαθώντας να αποτοξινώσει την εικόνα του κόμματος, αν όχι τις αξίες του. Κάποτε γνωστό ως Εθνικό Μέτωπο, το μετονόμασε σε Εθνικό Συναγερμό, προσπαθώντας να αποτινάξει τους συνειρμούς του με τη συνεργασία του πολέμου υπό την κυβέρνηση του Βισύ και την πολιτική κληρονομιά του μεταφασισμού.
Αυτή η ιστορία έχει σημασία όσο και η ανάγνωση της αφήγησης του Μπλοχ για το 1940, και η ακροδεξιά παραμένει στη λάθος πλευρά της. Ενώ ο υποψήφιος πρωθυπουργός του Εθνικού Συναγερμού, ο Ζορντάν Μπαρντελά, μπορεί να είναι πιο οικείος στο TikTok παρά στο πεδίο της Ιστορίας, και παρά την προσπάθεια να ξεπλύνει την εικόνα του υπέρ του Κρεμλίνου, οι συσχετισμοί παραμένουν έντονοι, ενώ ο πόλεμος μαίνεται στην Ευρώπη.
Η εκ νέου ανάγνωση της «Παράξενης Ήττας» μπορεί να θυμίσει στον πρόεδρο εκείνες τις γαλλικές ελίτ της Τρίτης Δημοκρατίας που προτίμησαν την τάξη του γερμανικού μιλιταρισμού από την ακατάστατη λαϊκή δημοκρατία της βραχύβιας κυβέρνησης του Λεόν Μπλουμ.
Όπως προειδοποιούσε ο Μπλοχ για τις στρατιωτικές εντάσεις στην Ευρώπη του 1930: «Αν ξεσπούσε ξανά η τρομερή καταιγίδα, υπήρχε σοβαρός κίνδυνος ολόκληρος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός να υποστεί ανεπανόρθωτο ναυάγιο».
Μια επίμονη θεωρία είναι ότι ο Μακρόν επιδιώκει να χρησιμοποιήσει τη διάλυση για να εκθέσει την ακροδεξιά στην εξουσία και να την αμαυρώσει με αποτυχία πριν από τις προεδρικές εκλογές του 2027. Και αυτό, επίσης, φαίνεται να έχει ανασηκωθεί απευθείας από τις σελίδες του Strange Defeat:
«Ήταν έτοιμοι να βρουν παρηγοριά στη σκέψη ότι κάτω από τα ερείπια της Γαλλίας μπορεί να συντριβεί μέχρι θανάτου ένα επαίσχυντο καθεστώς και ότι αν υποχωρούσαν θα ήταν σε μια τιμωρία που επέβαλε το Πεπρωμένο σε ένα ένοχο έθνος».
Ο Γάλλος πρόεδρος έχει καταφύγει συχνά στις αγαπημένες του ιστορικές ατάκες στις ομιλίες του, σε μια προσπάθεια να αποδείξει την παιδεία του και την πολιτικοφροσύνη του. Ωστόσο, όταν ο Μακρόν επικαλέστηκε τον Μπλοχ για να προειδοποιήσει για τον εφησυχασμό των ευρωπαϊκών ελίτ, καλό θα ήταν να κοίταζε πιο κοντά, στο «σπίτι» του. Όταν μίλησε για την ανάγνωση της γαλλικής ιστορίας από τον Μπλοχ, για ένα εθνικό μεγαλείο που ξεπερνούσε τον πολιτικό διαχωρισμό, καλά θα έκανε να διαβάσει το πλαίσιό του. Ο κίνδυνος τώρα είναι η παράξενη διάλυση του Μακρόν να καταστεί μια ιστορική ήττα για τη Γαλλία.
*Ο Andrew Smith είναι λέκτορας Ιστορίας στο Queen Mary University of London. Το άρθρο αναδημοσιεύεται αυτούσιο μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο The Conversation.
Επιμέλεια κειμένου - Νοηματική απόδοση στα ελληνικά: Χρήστος Θ. Παναγόπουλος
