Με «ατμομηχανές» το Πεκίνο και τη Μόσχα, η ομάδα των BRICS έρχεται να ανεβάσει «ταχύτητα» προς απόκρουση της επιρροής των ΗΠΑ στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα και της ηγεμονίας του δολαρίου. Με «όχημα» τη δρομολογούμενη διεύρυνση του σχήματος Βραζιλίας, Ρωσίας, Ινδίας, Κίνας και Νότιας Αφρικής, τις κινήσεις για την έκδοση κοινού νομίσματος, καθώς και τη χρηματοδότηση αναδυόμενων οικονομιών, οι BRICS προσβλέπουν σε «επανεξισορρόπηση της παγκόσμιας τάξης» μακριά από τη Δύση.
Η στόχευση κατέστη σαφής κατά την πρόσφατη σύνοδο σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών των BRICS στο Κέιπ Τάουν, το κατά πόσο όμως μπορεί να ευοδωθεί το «εγχείρημα» της παράκαμψης του δολαρίου παραμένει κατά τους αναλυτές ασαφές έως εντελώς αβέβαιο, ειδικά από τη στιγμή που ήδη στους κόλπους των BRICS, και δίχως να συνυπολογιστεί πιθανή διεύρυνση, τα συμφέροντα των χωρών είναι ετερόκλητα και το οικονομικό προφίλ των κορυφαίων αναδυόμενων αγορών διαφέρει.
Η προεδρεύουσα της συνόδου, υπουργός Εξωτερικών της Νότιας Αφρικής Ναλέντι Πάντορ, παρέθεσε το «όραμα» των BRICS, κάνοντας λόγο για παγκόσμια ηγεσία σε έναν κόσμο που έχει κατακερματιστεί από γεωπολιτικές εντάσεις, ανισότητα και ανασφάλεια -παρόλο που τον ισχυρότερο γεωπολιτικό «σεισμό» εδώ και δεκαετίες έχει πυροδοτήσει η ίδια η μετέχουσα στους BRICS Ρωσία με τον επιθετικό πόλεμο που εξαπέλυσε στην Ουκρανία, και τον οποίο τα έτερα μέλη της ομάδας δεν έχουν καταδικάσει.
Η παρουσία του επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας Σεργκέι Λαβρόφ στο Κέιπ Τάουν συνοδεύτηκε με διαδηλώσεις και πλακάτ που έγραφαν «δολοφόνος παιδιών», ενώ σε μείζον ζήτημα έχει εξελιχθεί για τη νοτιοαφρικανική κυβέρνηση η πιθανή παρουσία του ίδιου του Βλαντιμίρ Πούτιν στη Σύνοδο Κορυφής των BRICS που έχει προγραμματιστεί τον Αύγουστο στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Εξετάζονται «επιλογές» για το πώς θα μπορούσε να παρακάμψει η Νότια Αφρική την υποχρέωσή της να συλλάβει τον Ρώσο πρόεδρο επί του εδάφους της, δεδομένου ότι είναι συνυπογράφουσα του Καταστατικού της Ρώμης και υπάγεται στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC), το οποίο και έχει εκδώσει ένταλμα σε βάρος του Ρώσου προέδρου με την κατηγορία της διάπραξης εγκλημάτων πολέμου στην Ουκρανία.
Το Κρεμλίνο δεν έχει επιβεβαιώσει την παρουσία ή μη του Βλαντιμίρ Πούτιν, αρκούμενο να δηλώσει ότι η Ρωσία θα εκπροσωπηθεί στο «κατάλληλο επίπεδο», όμως Νοτιοαφρικανοί αξιωματούχοι μιλούν ανωνύμως για έναν «διπλωματικό εφιάλτη» από τον οποίο επιχειρούν εναγωνίως να ξεφύγουν, και υπό εξέταση βρίσκεται και η μεταφορά της Συνόδου Κορυφής σε άλλη χώρα.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, και η διεθνής απομόνωση και οι οικονομικές κυρώσεις της Δύσης με τις οποίες συνοδεύτηκε, είναι ακριβώς ο λόγος του αναζωογονημένου ενδιαφέροντος της Ρωσίας για τη δυναμική και το ρόλο των BRICS ως ανάχωμα στην παγκόσμια πολιτική και οικονομική επιρροή των ΗΠΑ και προς ενίσχυση της δικής της. Στο ίδιο πλαίσιο, η Κίνα (που κατέχει το 70% της οικονομικής δύναμης των BRICS) «σπρώχνει» τη διεύρυνση με ζητούμενο την επέκταση της γεωπολιτικής και οικονομικής σφαίρας επιρροής της, τη στιγμή κατά την οποία οι σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται στο ναδίρ και η G7 δίνει σήματα πιο αποφασιστικής δράσης απέναντι στο Πεκίνο.
Δεν είναι τυχαίο ότι στην σύνοδο του Κέιπ Τάουν συμμετείχαν οι υπουργοί Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, του Ιράν, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Καζακστάν. Ειδικά όσον αφορά τη Σαουδική Αραβία, το διμερές εμπόριο του βασιλείου με τις χώρες των BRICS έχει αγγίξει ιστορικό «υψηλό»· εκτινάχθηκε σε πάνω από 160 δισ. δολάρια το 2022, καθιστώντας το Ριάντ τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο του μπλοκ στη Μέση Ανατολή, ενώ παράλληλα εμφανίζεται να οδεύει προς ένταξη στη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, γνωστή ως «BRICS Bank».
Τυχαία σαφώς δεν ήταν επίσης η πρόσκληση που απευθύνθηκε στην Ινδία, κράτος-μέλος των BRICS που βρίσκεται σε αντιπαλότητα με την Κίνα, καθώς και στην Ινδονησία και τη Νότια Κορέα να παραστούν στη σύνοδο της G7 που έλαβε χώρα στα τέλη Μαΐου στη Χιροσίμα. Στο τελικό ανακοινωθέν της συνόδου αφιερώθηκε αρκετός «χώρος» για το πώς θα αντιμετωπιστεί η Κίνα μεσομακροπρόθεσμα. Μεταξύ άλλων, καταδικάζονται οι κινεζικές πολιτικές «οικονομικού εξαναγκασμού» και τονίζεται η σημασία μιας εταιρικής σχέσης στον Ινδο-Ειρηνικό για να εμποδιστούν οι προσπάθειες της Κίνας να κυριαρχήσει στην Ασία. Επικρίνεται, παράλληλα, ο κινεζικός επεκτατισμός στην Ανατολική και Νότια Σινική Θάλασσα και απευθύνεται σαφής προειδοποίηση προς την Κίνα να μην επιτεθεί ή εισβάλει στην Ταϊβάν.
Ανεξάρτητα πού θα «στεγαστεί» τελικά η Σύνοδος Κορυφής των BRICS τον Αύγουστο, στην ημερήσια διάταξη βρίσκεται επίσημα η προοπτική διεύρυνσης. Έως και 19 χώρες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον, συμπεριλαμβανομένων Σαουδικής Αραβίας, Ιράν, Αργεντινής, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Αλγερίας, Αιγύπτου, Μπαχρέιν και Ινδονησίας. Επίσημο αίτημα ένταξης έχει υποβληθεί από 13 χώρες, ανάμεσά τους το Μεξικό και η Νιγηρία, κατά τις τελευταίες δηλώσεις της Ναλέντι Πάντορ. Έτερο «καυτό» ζήτημα στην ατζέντα είναι το εγχείρημα περί κοινού νομίσματος, με τις χώρες των BRICS να έχουν καλέσει την τράπεζα του μπλοκ να υποβάλλει προτάσεις για το πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει ένα κοινό νόμισμα, αλλά και να αποτελέσει «ασπίδα» έναντι δυνητικών κυρώσεων, όπως έχει συμβεί στην περίπτωση της Ρωσίας.
Ωστόσο, όπως η διαφορετική διαβάθμιση στις οικονομικές επιδόσεις των ιδρυτικών μελών των BRICS εμπόδισαν εξ αρχής τον συνασπισμό να επιτύχει φιλόδοξους στόχους -παρόλο που συνενώνει το 43% του παγκόσμιου πληθυσμού, αντιπροσωπεύει το 16% του παγκόσμιου εμπορίου και ξεπερνά την G7 ως ποσοστό του ΑΕΠ-, τα διαφορετικά και συχνά αντικρουόμενα συμφέροντα των μελών και των δυνητικών νέων μελών εκτιμάται ότι θα λειτουργήσουν ως τροχοπέδη προς μία ενιαία προσέγγιση στον καθορισμό της πολιτικής και στην ανάληψη νέων πρωτοβουλιών.
Από τις συνοριακές διαμάχες που «σιγοβράζουν» μέχρι την επιθετική χρήση της «διπλωματίας του χρέους» από την Κίνα σε γειτονικές χώρες όπως η Σρι Λάνκα, είναι ήδη ορατές οι ενδείξεις της ολοένα και αυξανόμενης έντασης μεταξύ της Κίνας και της Ινδίας, των δύο πολυπληθέστερων κρατών-μελών των BRICS και ολόκληρου του κόσμου. Άκρως ενδεικτικό των μεταξύ τους τεταμένων σχέσεων είναι το πρόσφατο μπαράζ εκατέρωθεν ανακλήσεων των διαπιστεύσεων δημοσιογράφων, σε σημείο που σε λίγο οι δύο χώρες θα έχουν ελάχιστους έως και κανέναν δημοσιογράφο η μία στο έδαφος της άλλης, εν μέσω αλληλοκατηγοριών για μεροληπτική αντιμετώπιση.
Η ανάγκη για μία πολυπολική παγκόσμια τάξη, πάντως, βρισκόταν στα χείλη όλων των παριστάμενων κατά την προπαρασκευαστική συνάντηση του Κέιπ Τάουν, και μένει να διαφανεί εάν και σε ποιο βαθμό οι BRICS μπορούν να πετύχουν το «στοίχημα». Καθ’ οδόν προς τη Σύνοδο Κορυφής ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο: Η συμμαχία που ξεκίνησε με υψηλές ελπίδες και προσδοκίες βρίσκεται σε σταυροδρόμι, επισημαίνει ο Αμερικανός πρώην πρέσβης Μαρκ Γκριν, επικεφαλής της εδρεύουσας στην Ουάσινγκτον «δεξαμενής σκέψης» Wilson Center. Τα νέα μέλη μπορεί να «φέρουν» μεν πρόσθετους πόρους και ευκαιρίες, όμως μπορούν επίσης να «εισάγουν» νέες συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις μεταξύ μελών που έχουν ήδη αποκλίνοντα συμφέροντα.
Διαβάστε επίσης
Γιατί η μάχη κατά του δολαρίου δεν είναι εύκολη υπόθεση
H Κίνα «βλέπει» νέες απειλές - Ψυχροπολεμικό το κλίμα με τις ΗΠΑ
