Την Παρασκευή 19 Ιουνίου, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας (Α/ΓΕΕΘΑ) Κων/νος Φλώρος, απαντώντας σε ερωτήσεις που του υπέβαλαν διαπιστευμένοι δημοσιογράφοι, ανέφερε ότι ‘’δεν υπάρχει σημειακή κρίση, τέτοια έννοια δεν υφίσταται’’, εννοώντας ότι οπουδήποτε και να παραβιαστούν κυριαρχικά μας δικαιώματα στο Αιγαίο, η Ελλάδα θα απαντήσει. Επίσης τόνισε ότι ‘’δεν μπορεί να γίνει κάτι στο Καστελλόριζο και να μην εξαπλωθεί παντού’’.
Αφορμή για το παρόν άρθρο αποτελεί αυτή ακριβώς η δήλωση, προκειμένου να αναλυθεί τι ακριβώς σημαίνει για το στρατιωτικό δόγμα της Αποτροπής που έχει υιοθετήσει η χώρα μας έναντι της Τουρκίας. Η θέση του άρθρου είναι ότι πρόκειται για μια πολύ σημαντική δήλωση στο πνεύμα άλλων δηλώσεων και της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Στην πρώτη παράγραφο θα δούμε ένα σύντομο θεωρητικό πλαίσιο για την Αποτροπή, ενώ στην δεύτερη παράγραφο θα αναλυθεί η έννοια της σημειακής κρίσεως. Στην συνέχεια θα δούμε γιατί έχει ιδιαίτερο βάρος η εν λόγω δήλωση και το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Τι είναι αποτροπή
Σε θεωρητικό επίπεδο, μια από τις στρατηγικές που έχουν στην διάθεση τους τα κράτη για να διαφυλάξουν την ασφάλεια τους, δηλαδή την επιβίωση τους, είναι και αυτή της Αποτροπής. Η Αποτροπή στοχεύει στο να προλάβει να μην ενεργήσει ο αντίπαλος με συγκεκριμένο τρόπο, υπό τον φόβο των συνεπειών που θα υποστεί, εάν παρά την προειδοποίηση/απειλή, αυτός αναλάβει την ενέργεια που έχει κατά νουν. Η Αποτροπή όπως και κάθε στρατηγική, εξελίσσεται στον γεωγραφικό χώρο ενός κράτους, ο οποίος στην συγκεκριμένη περίπτωση, είναι το Αιγαίο.
Συνήθως στις γεωπολιτικές αναλύσεις που κάνουν οι λήπτες αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής, η γεωγραφία ξεφεύγει από τις εκτιμήσεις και δεν της δίδεται η βαρύτητα που απαιτείται. Συνήθως υπερτονίζεται η υπεροχή στην στρατιωτική ή την οικονομική ισχύ. Και αυτή η παράλειψη, είχε σοβαρές συνέπειες στην ιστορία για κράτη που αγνόησαν ότι η Στρατηγική τους εξελίσσεται σε γεωγραφικό χώρο και συνεπώς πρέπει να είναι προσαρμοσμένη σε συγκεκριμένες απαιτήσεις.
Σημειακή κρίση έννοια
Ο όρος σημειακή κρίση, δεν υφίσταται στην διεθνή βιβλιογραφία που πραγματεύεται τον χειρισμό κρίσεων. Μετά την κρίση των Ιμίων το 1996, το ελληνικό σύστημα ασφαλείας, αφού δεν κατάφερε να αποτρέψει κατάληψη ελληνικού εδάφους από Τούρκους στρατιώτες στις βραχονησίδες Ίμια, εφηύρε τον όρο ‘’σημειακή κρίση’’. Ο όρος αυτός χρειαζόταν προκειμένου να περιγράψει μια πιθανή κρίση σε κάποια άλλη νήσο του Αιγαίου, κατοικημένη ή ακατοίκητη, ώστε να αποφευχθεί κλιμάκωση και γενικευμένη σύρραξη όπως το ίδιο το πολιτικό σύστημα θεωρούσε. (Ομιλία του τότε Υπουργού Εθνικής Αμύνης κ. Βενιζέλου κατά την διάρκεια της συνεδριάσεως της διακομματικής Επιτροπής Εξωτερικών και Άμυνας της Βουλής, τον Νοέμβριο του 2009). Οπότε ο γενικευμένος πόλεμος ήταν έξω από τις επιλογές του ελληνικού συστήματος ασφαλείας, στο ίδιο μήκος κύματος και με την γνωστή δήλωση Έλληνα πρωθυπουργού μετά την κρίση των Ιμίων: ‘’Και τι θέλατε, να κάνουμε πόλεμο’’;
Μια τέτοια θεώρηση έθετε βεβαίως το ερώτημα, πόσο μεγάλο μπορεί να είναι αυτό το σημείο; Σημείο θεωρήθηκαν τα Ιμια, σημείο μπορεί να είναι και το Αγαθονήσι; Σημείο και το Καστελλόριζο; Σημείο και οι Οινούσες; Και τι μήνυμα περνούσε στην απέναντι πλευρά μια τέτοια θεωρία; Σε αυτά τα ερωτήματα έρχεται να δώσει απάντηση η δήλωση του Α/ΓΕΕΘΑ, γι’ αυτό και για το άρθρο χαρακτηρίζεται ως πολύ σημαντική για την αποτρεπτική μας στρατηγική, όπως θα δούμε στην παράγραφο που ακολουθεί.
Αξία δηλώσεως
Η δήλωση του Α/ΓΕΕΘΑ είναι πολύ σημαντική γιατί στέλνει ουσιαστικό μήνυμα αποτροπής, καθόσον:
- Ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχει σημείο στο Αιγαίο, αλλά ελληνικά εδάφη, ανεξαρτήτως εκτάσεως, στα οποία η χώρα μας ασκεί κυριαρχία και τα οποία θα υπερασπιστεί με χρήση στρατιωτικής ισχύος σε περίπτωση επιθετικής ενεργείας.
- Δεν αφήνει αμφιβολία ότι η κρίση δεν θα μείνει σε τοπικό επίπεδο, αλλά θα επεκταθεί. Κατά συνέπεια η Τουρκία θα πρέπει να είναι έτοιμη να πληρώσει κόστος για πιθανή επιθετική της ενέργεια, σε οποιαδήποτε άλλη περιοχή, κατά την κρίση της Ελλάδας.
- Δεν αποκλείεται πλέον ο γενικευμένος πόλεμος εξ αιτίας μιας απερίσκεπτης ενέργειας, γεγονός που αναγκάζει την Τουρκία να είναι πολύ πιο προσεκτική, από ότι ήταν μέχρι σήμερα. Δηλαδή αν η αποτροπή αποτύχει, ακολουθεί σύρραξη, δεν σταματούν οι ενέργειες όπως ίσχυε μέχρι σήμερα.
Στο άναρχο διεθνές περιβάλλον, τα επιθετικά κράτη προσπαθούν να επιτύχουν οφέλη, με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Κόστος σε ανθρώπινες ζωές, αλλά και σε οπλικά συστήματα και υλικά. Μια τέτοια επιδίωξη της Τουρκίας, έρχεται να ανατρέψει αυτή η δήλωση, καθιστώντας σαφές ότι, η περιορισμένη σε τόπο και χρόνο κρίση που προφανώς εξυπηρετεί την Τουρκία, αφού ότι και να κερδίσει δεν της ανήκει, δεν είναι μπορεί πλέον στις επιλογές της. Η δήλωση δείχνει ότι η Αποτρεπτική Στρατηγική μας λαμβάνει υπ’ όψιν της την ιδιαιτερότητα της γεωγραφίας εντός της οποίας θα εξελιχθεί μια ελληνοτουρκική διένεξη. Ότι για την Ελλάδα είναι σημαντική η διατήρηση της κυριαρχίας στο Αιγαίο, στο πλαίσιο βεβαίως των προβλέψεων των διεθνών συνθηκών που καθόρισαν τα σύνορα μας με την Τουρκία και του διεθνούς δικαίου. Χάνοντας νήσο μικρή ή μεγάλη στο Αιγαίο, υποσκάπτονται τα κυριαρχικά μας δικαιώματα εν συνόλω σε όλο τον αιγιακό χώρο. Με την κατοχή των νησιών του Αιγαίου δε, επιτυγχάνεται ο έλεγχος των θαλασσίων οδών συγκοινωνιών από την Μαύρη Θάλασσα στο Σουέζ και την Ερυθρά Θάλασσα, αλλά και των θαλασσίων ζωνών που δικαιούται η χώρα.
Επίλογος
Μετά την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974, η Ελλάδα βιώνει την επεκτατική πολιτική της Τουρκίας, σε αέρα, θάλασσα και ξηρά, η οποία εκδηλώνεται σε καθημερινή βάση, με αιχμή του δόρατος την στρατιωτική της ισχύ. Και όπως όλοι γνωρίζουμε, οι διπλωματικές προσπάθειες της Ελλάδος δεν κατάφεραν μέχρι σήμερα να σταματήσουν αυτήν την αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας για την ανατροπή του status quo στο Αιγαίο. Αντιθέτως, η Τουρκία, με την απειλή χρήσεως βίας, μας απαγορεύει με επιτυχία να επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα στα 12νμ, να κάνουμε έρευνες για υδρογονάνθρακες στο Αιγαίο πέραν των 6νμ, προσπαθεί να πάρει τον έλεγχο του μισού Αιγαίου με το σχέδιο ‘’Γαλάζια Πατρίδα’’, εξαφανίζει το σύμπλεγμα του Καστελλορίζου από τον χάρτη, ενώ υπέγραψε με την Λιβύη το παράνομο μνημόνιο συνεργασίας που περιορίζει την ΑΟΖ μεγάλων ελληνικών νησιών στα 6νμ.
Έρχεται λοιπόν ο Α/ΓΕΕΘΑ και λέει δεν παραχωρούμε ούτε σπιθαμή νησιωτικού εδάφους, υπό τον φόβο της απειλής χρήσεως βίας. Μην υπολογίζεις σε κάτι τέτοιο. Αν επιμένεις να πάρεις κάτι, θα πληρώσεις τίμημα από τις Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) της χώρας. Και αυτή ακριβώς η δυνατότητα των ΕΔ να προκαλούν απώλειες και καταστροφή στον αντίπαλο, ανοίγει τον δρόμο στην διπλωματία για διάλογο και συνεννόηση, επί ίσοις όροις. Εκτός και αν ο αντίπαλος δεν είναι ορθολογικός δρων, δηλαδή δεν υπολογίζει για διαφόρους λόγους, την σχέση κόστους-οφέλους πριν ενεργήσει, κάτι που κατά την άποψη του άρθρου δεν ισχύει για την Τουρκία για τρεις κυρίως λόγους:
- Το κουρδικό ζήτημα, είναι εστία που σιγοβράζει από τότε που ανέκυψε και που μπορεί να φέρει ανατροπές στην εσωτερική πολιτική κατάσταση, ανά πάσα στιγμή.
- Η διαμάχη μεταξύ Γκιουλενιστών-Ισλαμιστών, την οποία το ίδιο το κόμμα του Ερντογκάν δημιούργησε, στην κατάλληλη στιγμή, κατά πάσα πιθανότητα θα βγει στην επιφάνεια.
- Η δεινή κατάσταση στην οποία ευρίσκεται στην παρούσα φάση η οικονομία της Τουρκίας, σε πιθανή κρίση, ενδεχομένως να πυροδοτήσει λαϊκές αντιδράσεις. Τον Ερντογκάν υποστηρίζει το 50% του εκλογικού σώματος. Υπάρχει ένα άλλο 50% που δεν το θέλει.
Βεβαίως το μήνυμα αυτό πρέπει να περάσει στον αντίπαλο, ώστε να το συνυπολογίζει στις ενέργειες του. Πως θα περάσει; Με τις απαραίτητες προετοιμασίες από ελληνικής πλευράς όπως, κατάλληλος σχεδιασμός, εκτέλεση ασκήσεων, συντήρηση υπαρχόντων οπλικών συστημάτων, αύξηση θητείας, αύξηση του προϋπολογισμού για αμυντικές δαπάνες και, με πράξεις όταν το απαιτήσουν οι περιστάσεις.
Γιατί οι δηλώσεις μόνον, δεν παράγουν ασφάλεια για τα κράτη. Στις διεθνείς σχέσεις δεν έχει σημασία τι λες, αλλά τι πράττεις την δύσκολη ώρα.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξκος του ΣΞ και κατέχει MΑ στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
