Του Νίκου Μελέτη
Κάκιστες υπηρεσίες σε ένα από τα μείζονα θέματα της εξωτερικής πολιτικής της χώρας που αφορά κορυφαίο θέμα εθνικής κυριαρχίας προσέφερε η κυβέρνηση, «ξεχνώντας» πριν το τέλος του βίου της να καταθέσει στην Βουλή το νομοσχέδιο για την επέκταση των χωρικών υδάτων στο Ιόνιο, για το οποίο είχε η ίδια δεσμευθεί, δίνοντας πλέον την εντύπωση ότι πάγωσε την διαδικασία υποχωρώντας στις απειλές και στα τελεσίγραφα της Τουρκίας.
Η αρνητική κληρονομιά της κυβέρνησης δεν είναι μόνο ότι απέτυχε παρά το ευνοϊκότερο κλίμα, όπως η ίδια διατείνονταν ότι υπήρχε για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών αν όχι με την Τουρκία τουλάχιστον με άλλες γειτονικές χώρες, αλλά ότι δεν προχώρησε σε υλοποίηση της δικής της εξαγγελίας που αφορά άσκηση κυριαρχίας σε περιοχές που δεν επηρεάζονται συμφέροντα τρίτων και όχι οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών (που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι απαιτείται η σύμφωνη γνώμη και των όμορων χωρών) λόγω της επαναδιατύπωσης του casus belli από την Τουρκία και μάλιστα σε περιοχές που δεν αφορούν την περιοχή των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και της Δωδεκανήσου όπου υπάρχουν θαλάσσια σύνορα μεταξύ των δυο χωρών.
Ανοίγοντας το θέμα αυτό με τρόπο ανορθόδοξο και μάλλον ανεύθυνα επικοινωνιακό, την 20η Οκτωβρίου 2018, στην τελετή παράδοσης του ΥΠΕΞ από τον Ν. Κοτζιά στον Αλ. Τσίπρα και μετά από παλινδρομήσεις, η κυβέρνηση είχε ανακοινώσει ότι θα προχωρήσει στην κατάθεση Νομοσχεδίου (αντί Προεδρικών Διαταγμάτων που είναι η ορθή διαδικασία και τα οποία είχε ήδη καταρτίσει ο Ν. Κοτζιάς) και ο κ. Κατρούγκαλος μάλιστα είχε αναγγείλει ότι αυτό θα γίνονταν αμέσως μετά τις Ευρωεκλογές.
Τελικά παρά την σπουδή που επέδειξαν οι κυβερνητικοί βουλευτές και οι υπουργοί για κατάθεση τροπολογιών ρουσφετολογικών και μη... ξέχασαν να εκπληρώσουν την δημόσια δέσμευσή τους για κατάθεση του νομοσχεδίου για την επέκταση των χωρικών υδάτων.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνον ότι δεν προχώρησε η κυβέρνηση στην άσκηση κυριαρχικού δικαιώματος, το οποίο έχει προαναγγείλει και μάλιστα σε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, αλλά ότι η μη άσκηση του δικαιώματος αυτού μπορεί να ερμηνευθεί ως υποχώρηση στην προειδοποίηση που είχε απευθύνει η Τουρκία τόσο δημοσίως όσο και στις κατ ιδίαν συνάντησες του Αλ. Τσίπρα με τον Τ. Ερντογάν στην Άγκυρα και του Γ. Κατρούγκαλου με τον Μ. Τσαβούσογλου στην Αττάλεια.
Η επιλογή μερικής ή σταδιακής επέκτασης των χωρικών υδάτων έχει υποστηρικτές και πολέμιους.
Ο αντίλογος είναι ότι η μερική η τμηματική άσκηση του κυριαρχικού δικαιώματος το οποίο αναγνωρίζει το Δίκαιο της Θάλασσας, (π.χ. μόνο στο Ιόνιο) επιβεβαιώνει την θέση της Τουρκίας περί ειδικών συνθηκών, που δεν έχει πλήρη εφαρμογή το Δίκαιο της Θάλασσας, και ότι για την οριοθέτηση ακόμη και της Αιγιαλίτιδας Ζώνης στο Αιγαίο απαιτείται προηγούμενη συμφωνία η συναίνεση της Τουρκίας.
Βεβαίως οι υποστηρικτές της τμηματικής η σταδιακής επέκτασης των χωρικών υδάτων, επιμένουν ότι η μακροχρόνια αποφυγή άσκησης κυριαρχικού δικαιώματος οδηγεί σε αδρανοποίηση του και ότι η πιο τρανταχτή αποδοχή του casus belli της Τουρκίας είναι να μην ασκεί η Ελλάδα τα κυριαρχικά δικαιώματα της στο Ιόνιο η ακόμη και στο Λιβυκό πέλαγος και αργότερα και στις περιοχές της Ανατολικής Ηπειρωτικής χώρας, όπου η Τουρκία με καμιά απολύτως ερμηνεία του Δικαίου της Θάλασσας η του διεθνούς δικαίου, δεν μπορεί να εγείρει παράνομες αξιώσεις.
Το γεγονός μάλιστα ότι αμέσως μετά την γνωστοποίηση των συζητήσεων στο εσωτερικό της ελληνικής κυβέρνησης η Τουρκία είχε αντιδράσει ακόμη και για την προοπτική επέκτασης των χωρικών υδάτων στο Ιόνιο ,η Ελλάδα είχε έναν λόγο παραπάνω να προχωρήσει σε αυτή την κίνηση ώστε να καταδειχθεί και διεθνώς ο παραλογισμός του τουρκικού επεκτατισμού και αναθεωρητισμού.
Θυμίζουμε ότι ο Ν. Κοτζιάς την ημέρα αποχώρησης του από το ΥΠΕΞ είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «...Είναι έτοιμα τα Προεδρικά Διατάγματα, κ. Πρόεδρε, και σύμφωνα με όσες οδηγίες είχα, η χώρα επεκτείνει, σ' ένα πρώτο βήμα, από τους Οθωνούς, τα Διαπόντια νησιά μέχρι τα Αντικύθηρα, την αιγιαλίτιδά της ζώνη. Η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης έχει τρία βήματα, που όλα έχουν ολοκληρωθεί: Το πρώτο βήμα είναι να κλείσουν οι κόλποι, το δεύτερο βήμα είναι να φτιαχτούν, παντού, μαζί με τους κόλπους, οι γραμμές βάσης και το τρίτο είναι, με βάση αυτά, να γίνει επέκταση από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια. Αυτό θα μας διευκολύνει και για την ΑΟΖ με την Ιταλία και την Αλβανία. Αυτό επεκτείνει τη δική μας κυριαρχία. …Η χώρα επεκτείνει τον εαυτό της στα 12 ναυτικά μίλια, εκτός απ' όπου είναι στενά, οπότε εκεί πάμε με την αρχή της μέσης γραμμής…».
Ο πρώην υπουργός εξωτερικών δήλωνε ακόμη, θέλοντας να διασκεδάσει τις αντιδράσεις για την τμηματική επέκταση, ότι θα προχωρήσει το σχέδιο και προς βορρά, μέχρι την Μαγνησία, περιλαμβάνοντας και την Εύβοια...
Λίγες ημέρες αργότερα ο Αλέξης Τσίπρας με την ιδιότητα και του Υπουργού Εξωτερικών συγκαλεί σύσκεψη στο ΥΠΕΞ όπου αποφασίζεται το «φρενάρισμα» της διαδικασίας και σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές δεν θα προωθηθεί Προεδρικά Διάταγμα, αλλά κάποια στιγμή θα κατατεθεί Νομοσχέδιο στην Βουλή , θα υπάρξει «ενημέρωση και διάλογος» με τα πολιτικά κόμματα, θα συγκληθεί το… Εθνικό Συμβούλιο Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΣΕΠ), θα συγκληθεί το Επιστημονικό Συμβούλιο του υπουργείου Εξωτερικών προκειμένου να συζητηθούν οι πτυχές του θέματος...
Είχε μεσολαβήσει όμως ένα νέο τελεσίγραφο από την Άγκυρα που επικαιροποιούσε το casus belli: «Παρακολουθήσαμε τις δηλώσεις του απερχόμενου Υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας κ. Νίκου Κοτζιά και του Πρωθυπουργού και νέου Υπουργού Εξωτερικών κ. Αλέξη Τσίπρα που αφορούν τα σχέδια προοδευτικής επέκτασης των χωρικών υδάτων της Ελλάδας. Δεν δύναται να δείξουμε επιείκεια σε βήματα για τα οποία δεν υπάρχει διμερής συμφωνία σε ό,τι αφορά το Αιγαίο όπου οι δυο χώρες έχουν αμφότερες παράλια. Η ανακοίνωση της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης της 8ης Ιουνίου 1995 περιέχει την δέουσα πολιτική προειδοποίηση και εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα. Οι απόψεις και προειδοποιήσεις μας που αφορούν το θέμα έχουν διαβιβαστεί στον Πρέσβη της Ελλάδας στην Άγκυρα».
Η απάντηση δόθηκε από τον εκπρόσωπο του ΥΠΕΞ Αλ. Γεννηματά, «η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης αποτελεί νόμιμο και αναφαίρετο κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδος, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Η σχετική απόφαση για επέκταση εναπόκειται αποκλειστικά στην Ελλάδα, η οποία έχει το δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα όποτε και όπως η ίδια κρίνει. Το δικαίωμα αυτό ισχύει απαρεγκλίτως και δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση ή υπό διαπραγμάτευση με τρίτους. Το αυτό ισχύει ασφαλώς για όλη την επικράτεια».
Όμως συνολικά η πολιτική που επεδίωξε με φιλόδοξο αλλά πάντως όχι αποτελεσματικό τρόπο να ασκήσει το Υπουργείο Εξωτερικών για την επέκταση χωρικών υδάτων ή οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, κατέληξαν σε αποτυχία.
Με την Ιταλία η υποτιθέμενη έτοιμη Συμφωνία που είχε ο κ. Κοτζιάς ποτέ δεν υπογράφτηκε και έμεινε στο κενό.
Με την Αλβανία ο κ. Κοτζιάς αναλώθηκε επί μήνες σε διαπραγματεύσεις , όπου λόγω του ..υπέρτατου στόχου της επίτευξης νέας Συμφωνίας Θαλασσίων Ζωνών, δέχθηκε την συζήτηση αρκετών θεμάτων που έβαλαν στο «καλάθι» οι Αλβανοί. Όμως ήταν σαφές ότι Συμφωνία για τις θαλάσσιες ζώνες δεν μπορούσε να επιτευχθεί όταν ο ίδιος ο κ. Ράμα αλλά και ο καταγγέλλων την διαδικασία πρώην πρωθυπουργός Σ. Μπερίσα ήταν αντίθετοι με την Συμφωνία την οποία είχαν υπογράψει οι τότε ΥΠΕΞ Λ. Μπάσα και Ν. Μπακογιάννη.
Και ακόμη ήταν σαφές ότι η αλβανική πλευρά δεν θα πήγαινε ούτε μια λέξη πίσω από την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου (την οποία είχε εκβιάσει ο Ε. Ράμα) με την οποία είχε ακυρωθεί η Συμφωνία με επιχειρηματολογία που υιοθετούσε πλήρως τις θέσεις που και η Τουρκία προβάλει εις βάρος της χώρας μας και της Κύπρου σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο.
Με την Λιβύη δεν συνεχίσθηκε ο διάλογος λόγω της έκρυθμης κατάστασης στην χώρα, η Ελλάδα προχώρησε με την παραχώρηση αδειών ερευνών σε Οικόπεδα που οριοθέτησε στην μέση γραμμή (βάσει των προβλέψεων της τροπολογίας Μανιάτη του 2011), αλλά δεν πρέπει να υποβαθμίζεται η προσπάθεια της Άγκυρας για πρόκληση για να επιχειρήσει τετελεσμένα εις βάρος της Ελλάδας ανοίγοντας συζήτηση με την κυβέρνηση της Τρίπολης (την οποία ενισχύει στρατιωτικά ο Ερντογάν) για οριοθέτηση των «μεταξύ τους» θαλασσίων ζωνών. Κάτι που προϋποθέτει δηλαδή ότι η τουρκική υφαλοκρηπίδα θα φθάνει ακόμη και νότια της... Ιεράπετρας.
Εξαιρετικά απογοητευτική όμως είναι η κατάσταση με την Αίγυπτο. Η Ελλάδα έχει προσφέρει σημαντική πολιτική και διπλωματική στήριξη στο καθεστώς Αλ Σίσι και έχει συνηγορήσει από κοινού με την Λευκωσία υπέρ του καθεστώτος στην Ε.Ε.. Συγχρόνως μέσω των Τριμερών έχει προσφέρει την δυνατότητα έστω και έμμεσης διασύνδεσης της Αιγύπτου με το πλαίσιο ασφάλειας που δημιουργείται στην Ανατολική Μεσόγειο με συμμετοχή και του Ισραήλ.
Ο κ. Κοτζιάς τουλάχιστον δυο φορές από τις αρκετές που συναντήθηκε με τον ομόλογο του Σούκρυ, αλλά και ο κ. Τσίπρας στις συναντήσεις του με τον Αλ Σίσι, συζήτησαν το θέμα ακόμη και της τμηματικής οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών μεταξύ των δυο χωρών. Ο κ. Κοτζιάς μάλιστα είχε παρουσιάσει και χάρτες στην Αιγυπτιακή πλευρά, που πάντοτε έδειχνε την... καλή διάθεση της, αλλά τελικά μετά από 4,5 χρόνια δεν έκανε την οποιαδήποτε κίνηση, η οποία εκτός από ουσιαστική σημασία, καθώς θα αποτελούσε την πρώτη μετά την Ιταλία οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών της Ελλάδας με γειτονική χώρα, θα δημιουργούσε ένα ισχυρότατο προηγούμενο για ολόκληρη την περιοχή. Παράλληλα θα έδινε μια ισχυρή απάντηση στις αξιώσεις της Τουρκίας.
Όμως η πολιτική της κυβέρνησης απέτυχε και σε αυτό το μέτωπο, αφήνοντας έτσι μια πολύ αρνητική παρακαταθήκη στην επόμενη κυβέρνηση.
