Η διαχείριση και αντιμετώπιση του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών ως η μεγαλύτερη και συχνότερη κατηγορία εκ των φυσικών καταστροφών που αντιμετωπίζει η χώρα μας, αποτελεί μια διαρκή και χρόνια πρόκληση για την πολιτεία και τους εμπλεκόμενους φορείς και οργανισμούς. Συνοπτικά θα μπορούσε να ειπωθεί ότι αυτό οφείλεται στο χαρακτήρα του φαινομένου (εγγενή στις Μεσογειακές περιοχές), αλλά και σε παθογένειες που συναντάμε γενικότερα στην ελληνική κοινωνία και δημόσια διοίκηση:
Συντεχνιακές νοοτροπίες και ανταγωνισμοί, πλημμελής λειτουργία υπηρεσιών και μηχανισμών ελέγχου, καθυστέρηση στην υλοποίηση προγραμμάτων, κατασπατάληση πόρων σε επικαλυπτόμενες, κατακερματισμένες και βραχύβιες δράσεις και εφαρμογές, έλλειψη στρατηγικού, μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και συντονισμού, μη αξιοποίηση και επιχειρησιακή εφαρμογή κάποιων ομολογουμένως σημαντικών ερευνητικών έργων και επιστημονικής γνώσης, έλλειψη ευαισθητοποίησης των πολιτών, λαϊκίστικες πολιτικές για την εξυπηρέτηση διεκδικήσεων είτε σε βάρος του περιβάλλοντος είτε για τον διορισμό μη ικανών ατόμων στις ανάλογες θέσεις.
Μετά από καταστροφικά φαινόμενα πλείστοι ειδικοί ή μη αρέσκονται στο να πουν κάτι για να πουν, είτε έχουν σχετικότητα ή όχι.
Τους καλοκαιρινούς μήνες έχουμε τα εξής δύο φαινόμενα που αναπτύσσονται έντονα.
Το πρώτο είναι όταν προκύπτει μια πυρκαγιά και εκεί κάποιοι συνειδητά προσπαθούν να αναδείξουν πλείστα θέματα όπως π.χ. παθογένειας ετών επιρρίπτοντας ευθύνες σε όσους και μη.
Το δεύτερο η δημιουργία άγχους ως προς να προλάβουν να υλοποιήσουν έργα αντιπλημμυρικά εν όψει ακραίων καιρικών φαινομένων, πλημμυρών, «πούδρας» εδάφους λόγω πυρκαγιών κ.λ.π. κ.λ.π.
Ακούγοντας και διαβάζοντας όλα τα σχετικά. Λέω εν πάση περίπτωση γιατί έχει αξία και σημασία να προτείνεις λύσεις καινοτόμες στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή κι όχι δυνητικά. Το 1996 υποψήφιος διδάκτορας τότε τόλμησα και πρότεινα μετά την πυρκαγιά της Πεντέλης ως άμεσο και γρήγορο έργο τα κορμοπλέγματα, δεν έχει σημασία αν εκείνη την περίοδο από τους των σχετικών υπηρεσιών η μέθοδος λοιδορήθηκε. Εφαρμόστηκε όμως και είχε άμεσα θετικά αποτελέσματα. Έπειτα έγινε πανάκεια και κανόνας.
Πέρασαν 27 χρόνια από τα τότε.
Δεν ήρθε ο καιρός να αναθεωρήσουμε και να μιλήσουμε για κάτι καινούργιο; Το καινούργιο και πρότυπο που προτείναμε με επιστημονική ομάδα που δημιούργησα μετά την πυρκαγιά στην Εύβοια για μια συγκεκριμένη λεκάνη απορροής με μικρά μεταφερόμενα νεροδιογκούμενα φράγματα Άμεσης Εφαρμογής.
Αξίζει τον κόπο να το αναλύσουμε εν συντομία καθότι σε μεικτά συστήματα όπως π.χ. της Ρόδο έχει άμεση εφαρμογή.
Η πληγείσα περιοχή της Βόρειας Εύβοιας από τις πυρκαγιές του Αυγούστου 2021, περιλάμβανε μια έκταση που διαυλακώνονταν από μια σειρά χειμαρρικών ρευμάτων, τα οποία αντίστοιχα στραγγίζουν 19 σαφείς και διακεκριμένες λεκάνες απορροής.
Από τις 19 λεκάνες απορροής επιλέξαμε τη λεκάνη που αντιστοιχεί στον χείμαρρο Ψαροπούλι - Βασιλικά, καθότι το χειμαρρικό αυτό ρεύμα είχε δώσει κατ’ επανάληψη στο παρελθόν πλημμυρικά γεγονότα, ένα εκ των οποίων μάλιστα (στις 23 Αυγούστου 1990). Εάν στα ανωτέρω προστεθεί και το γεγονός ότι λόγω του τουριστικού - αναψυχικού ενδιαφέροντος της περιοχής, υπάρχει εκτεταμένη δόμηση στην παραλιακή ζώνη ακόμη και μέσα στην ευρύτερη περιοχή της κεντρικής κοίτης του χειμάρρου, γίνεται αντιληπτό το γιατί το χειμαρρικό αυτό ρεύμα επιλέγεται ως πρώτο.
Μελετήθηκε διεπιστημονικά και ολιστικά το θέμα και η επιστημονική ομάδα εκπόνησε χάρτες, στους οποίους με τη βοήθεια του Υδρολογικού μοντέλου SWAT και τεχνικών Τεχνητής Νοημοσύνης υπολογίστηκε αρχικά η μέγιστη δυνητική διάβρωση μετά από την πυρκαγιά (post fire erosion) και στη συνεχεία, η δυνητική μέγιστη υδατοπαροχή και η μέση ετήσια στερεοπαροχή που διακινούνται διαμέσου των συμβαλλόντων και της κεντρικής κοίτης του χειμάρρου Ψαροπουλίου - Βασιλικών.
Τα σημεία, που πρέπει να τοποθετηθούν τα νεροδιογκούμενα φράγματα Άμεσης Εφαρμογής στη μελετημένη λεκάνη απορροής.
Τα μεγέθη αυτά απεικονίστηκαν με χρωματική κατηγοριοποίηση σε χάρτες και απέδειξαν το ορθόν των ισχυρισμών της ομάδας, δεδομένου ότι τα μεγέθη υδατοπαροχής και στερεοπαροχής του εν λόγω χειμάρρου, κρίνονται με βάση τα διεθνή δεδομένα, ιδιαίτερα σημαντικά και ως εκ τούτου αποδείχθηκε και επιστημονικά η επικινδυνότητα του Χειμάρρου Ψαροπουλίου - Βασιλικών εγκαίρως, πριν την εκδήλωση του πλημμυρικού γεγονότος που προέκυψε.
Ως επόμενο στάδιο και λαμβάνοντας υπόψη την πλημμυρική επικινδυνότητα του εν λόγω χειμάρρου η οποία μπορεί να εκδηλωθεί, με ζημιογόνο τρόπο για τους ανθρώπους και τις περιουσίες τους, επανειλημμένα εντός της χειμερινής περιόδου έγινε μελέτη της εύρεσης θέσης τοποθέτησης των καινοτόμων αυτών διατάξεων των μικρών μεταφερόμενων νεροδιογκούμενων φραγμάτων Άμεσης Εφαρμογής.
Οι διατάξεις των καινοτόμων μικρών μεταφερόμενων νεροδιογκούμενων φραγμάτων Άμεσης Εφαρμογής, χρησιμοποιούνται τα τελευταία δεκαπέντε (15) χρόνια στις Η.Π.Α., στον Καναδά, αλλά και στην Ευρώπη (π.χ. Πόλη La Rochelle Γαλλίας) και σε τριάντα έξι (36) άλλες χώρες της Γης.
Ο τρόπος λειτουργίας των καινοτόμων αυτών φραγμάτων, τα οποία με την κίνηση του νερού ανασηκώνονται και σταθεροποιούνται από το ίδιο το βάρος του νερού, το οποίο «παγιδεύεται» μέσα στη διάταξη του φράγματος. Τα φράγματα αυτά τοποθετούνται στους συλλεκτήριους χείμαρρους, εμποδίζοντας τον συγχρονισμό και την ένταση της πλημμύρας συγκρατώντας νερό και φερτά.
Τρόπος λειτουργίας νεροδιογκούμενων φραγμάτων Άμεσης Εφαρμογής. Ο συγκεκριμένος τύπος ωφέλιμος για αστικές ημιαστικές περιοχές. Ωφέλιμα για πολιτική προστασία Τ.Α. Α’ βαθμού και Περιφέρειες.
Να σημειωθεί ότι τα λυόμενα αυτά φράγματα, δεν είναι μόνιμες κατασκευές και δεν απαιτούν περιβαλλοντική αδειοδότηση και τοποθετούνται πολύ εύκολα και γρήγορα (χρόνος τοποθέτησης περίπου μια ώρα), από έναν - δυο εργάτες χωρίς τη χρήση ειδικών μηχανημάτων, χωρίς ανάγκη δημιουργίας οδών πρόσβασης μηχανημάτων και τα οποία αφαιρούνται ανά πάσα στιγμή και είναι εξαιρετικά ανθεκτικά ως υλικό.
Στόχος είναι η επόμενη πλημμύρα στην περιοχή που θα είναι ίσως και μεγαλύτερης έντασης, να είναι ελεγχόμενη και περιοριζόμενη και να μην έχει ξανά καταστροφικές ζημιές για τις περιουσίες των ανθρώπων της πληγείσας περιοχής, κάτι που θα έχει μεγάλο πολιτικό κόστος.
Η εφαρμογή των καινοτόμων αυτών διατάξεων είναι ένα πιλοτικό ΜΕΤΡΟ ΑΜΕΣΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ, περιορισμού της πλημμύρας, μέχρι την ολοκλήρωση μελετών που έχουν ανατίθενται και την ολοκλήρωση των προτεινόμενων από αυτές έργων (φράγματα από κορμοδέματα, φράγματα Βαρύτητας, φράγματα πολλαπλού σκοπού, διευθετήσεις χειμάρρων, αντιπλημμυρικές Τάφροι, κλπ) που θα διαρκέσουν αρκετά.
Εν κατακλείδι τα μικρά μεταφερόμενα νεροδιογκούμενα φράγματα Άμεσης Εφαρμογής είναι χρήσιμα και στην πολιτική προστασία Τ.Α. σε αστικό χώρο για αποφυγή πλημμυρών αεροδρομίων, αγροτικών εγκαταστάσεων κλπ.
* O Δρ. Γρηγόριος Νικ. Βάρρας είναι Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Διαχείρισης Αστικού & Περιαστικού Πρασίνου.
