Την τελευταία δεκαπενταετία, η διατροφή των Ελλήνων έχει μεταβληθεί σημαντικά, λόγω οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
Μια ολοκληρωμένη εικόνα των καταναλωτικών τάσεων, δίνοντας έμφαση στην αλλαγή των διατροφικών συνηθειών και στη διάρθρωση των οικογενειακών προϋπολογισμών, παρουζιάζουν οι έρευνες του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ) και τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ.)
Αύξηση δαπάνης για τα είδη παντοπωλείου
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης του ΙΕΛΚΑ, η δαπάνη ανά κεφαλήν για είδη παντοπωλείου διαμορφώθηκε το 2023 στα 2.144 ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση 3,37% σε σχέση με το 2022. Η αύξηση αυτή αποδίδεται κυρίως στις ανατιμήσεις, καθώς ο όγκος αγορών των νοικοκυριών έχει μειωθεί.
Σε σύγκριση με το 2009, η αύξηση αγγίζει το 10,69%, γεγονός που δείχνει την επιβάρυνση των καταναλωτών από την οικονομική κρίση και τον πληθωρισμό. Η συνολική δαπάνη για είδη παντοπωλείου το 2023 υπολογίζεται σε 21,6 δισεκατομμύρια ευρώ, μικρότερη από τα 22,1 δισεκατομμύρια ευρώ του 2009.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάρθρωση της δαπάνης για τρόφιμα. Το 2023, η κατά κεφαλήν δαπάνη για τρόφιμα ήταν 1.670 ευρώ, που αντιστοιχεί στο 19,58% των συνολικών δαπανών. Η εστίαση κατέλαβε 866 ευρώ (10,15% των συνολικών δαπανών), ενώ η δαπάνη για άλλα είδη παντοπωλείου ήταν 474 ευρώ (5,56%).
Αξιοσημείωτη είναι η αύξηση της δαπάνης για φαγητό εκτός σπιτιού, που παρουσίασε αύξηση σχεδόν 40% το 2023 σε σχέση με το 2022. Η κατανάλωση έτοιμων γευμάτων και φαγητού σε πακέτο αυξήθηκε επίσης, ακολουθώντας την παγκόσμια τάση για ευκολία και γρήγορες λύσεις μετά την πανδημία.
Το ψωμί και τα ζυμαρικά «πρωταγωνιστές» στο καλάθι
Η ανάλυση της δαπάνης ανά κατηγορία προϊόντων αποκαλύπτει σημαντικές αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες. Η δαπάνη για βασικές πηγές υδατανθράκων, όπως το ψωμί και τα ζυμαρικά, αυξήθηκε κατά 10% το 2023 σε σχέση με το 2022 και κατά 23% σε σύγκριση με το 2009. Παράλληλα, η δαπάνη για ελαιόλαδο σημείωσε αύξηση 28% το 2023, αλλά μόλις 7% σε σχέση με το 2009, ενώ οι δαπάνες για φρούτα και λαχανικά αυξήθηκαν κατά 14% και 15% αντίστοιχα σε σχέση με το 2009.
Στον τομέα των πρωτεϊνών, οι καταναλωτικές συνήθειες άλλαξαν επίσης. Το μοσχαρίσιο κρέας και το κρέας από αιγοπρόβατα εμφάνισαν διαχρονικά μείωση κατά 13% και 2% αντίστοιχα, αλλά το 2023 καταγράφηκε αύξηση 6% και 64%. Από την άλλη, η κατανάλωση χοιρινού και κοτόπουλου σημείωσε διαχρονική αύξηση, αντανακλώντας τη στροφή προς πιο οικονομικές και ευκολότερα διαθέσιμες πηγές πρωτεΐνης.
Στα γαλακτοκομικά, παρατηρείται μείωση στη δαπάνη για πλήρες γάλα, ενώ αυξήθηκαν οι δαπάνες για γάλα με χαμηλά λιπαρά, αυγά και τυροκομικά προϊόντα. Η κατανάλωση καφέ μειώθηκε κατά 15%, κάτι που σχετίζεται πιθανόν με τη στροφή προς την κατανάλωση καφέ στην εστίαση.
Τι άλλαξε στις ποσότητες που καταναλώνουμε
Ακόμα πιο ενδιαφέρουσες είναι οι αλλαγές στις ποσότητες των τροφίμων που καταναλώνονται. Η κατανάλωση ψωμιού και ειδών αρτοποιίας μειώθηκε κατά 6% την τελευταία δεκαπενταετία, ενώ η κατανάλωση κόκκινου κρέατος μειώθηκε κατά 16%, με τα πουλερικά να αποτελούν την κύρια εναλλακτική πηγή ζωικών πρωτεϊνών. Η μείωση αυτή συνάδει με τις παγκόσμιες τάσεις που ενθαρρύνουν τη μείωση της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος για λόγους υγείας και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης.
Η κατανάλωση γαλακτοκομικών, και ειδικά του φρέσκου γάλακτος, μειώθηκε κατά 42%, ενώ η κατανάλωση ελαιόλαδου μειώθηκε κατά 35%. Αυτή η μείωση μπορεί να συνδέεται με τις αυξημένες τιμές του ελαιόλαδου λόγω των δυσμενών συνθηκών παραγωγής, όπως η κλιματική αλλαγή. Στα φρούτα και τα λαχανικά, παρατηρείται μείωση στην κατανάλωση κατά 11% και 25% αντίστοιχα.
Αντίθετα, αυξήθηκε η κατανάλωση φυτικών πρωτεϊνών, όπως τα όσπρια, αντανακλώντας τη στροφή προς πιο υγιεινές και οικονομικές λύσεις. Η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών αυξήθηκε, ενώ η κατανάλωση κατ’ οίκον αντί για χώρους εστίασης έγινε πιο δημοφιλής λόγω των πληθωριστικών πιέσεων.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα
Οι αλλαγές αυτές προσφέρουν πλεονεκτήματα, αλλά και μειονεκτήματα για την ποιότητα της διατροφής. Η μείωση στην κατανάλωση κόκκινου κρέατος και η αύξηση των φυτικών πρωτεϊνών μπορεί να συμβάλουν στη βελτίωση της υγείας και στη μείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης.
Αντίθετα, η μείωση στην κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και ελαιόλαδου είναι ανησυχητική, καθώς αυτά αποτελούν βασικά στοιχεία της παραδοσιακής Μεσογειακής διατροφής.
Η αύξηση της κατανάλωσης έτοιμων γευμάτων και φαγητού σε πακέτο ενδέχεται να έχει αρνητικές συνέπειες στη διατροφική ποιότητα, καθώς αυτά τα γεύματα συνδέονται συχνά με υψηλότερα επίπεδα αλατιού, λιπαρών και υδατανθράκων. Επιπλέον, η αυξημένη κατανάλωση αλκοολούχων ποτών ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα υγείας μακροπρόθεσμα.
Σε γενικές γραμμές, η Ελλάδα ακολουθεί πολλές παγκόσμιες διατροφικές τάσεις, όπως η μείωση στην κατανάλωση κρέατος και επεξεργασμένων υδατανθράκων και η στροφή προς φυτικές πρωτεΐνες. Ωστόσο, η μείωση στην κατανάλωση βασικών υγιεινών τροφίμων, όπως το ελαιόλαδο και τα φρούτα, ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά τη συνολική ποιότητα της διατροφής.
