Την τριετία 2018 – 2020 στη Ρουμανία έγιναν επενδύσεις και εξαγορές ύψους 16 δις Ευρώ, περίπου 5 – 5,3 δισ. ευρώ κάθε χρόνο, σύμφωνα με τη σχετική ανάλυση της PwC. Το νούμερο αυτό δεν είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό αν το συγκρίνει κανείς με το αντίστοιχο Ελληνικό, που μπορεί να είναι ίδιο ίσως και μεγαλύτερο.
Όμως οι μεγάλες διαφορές που συναντά κάποιος στη «δομή» των συναλλαγών αυτών καταδεικνύουν και το πολύ διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης των δύο χωρών, που οδηγεί τη Ρουμανία από ρεκόρ σε ρεκόρ, ενώ κρατά την Ελλάδα στάσιμη για περίπου 10 – 15 χρόνια. Για να τις δούμε...
Ελλάδα: Πράσινη ενέργεια και «Κόκκινα» δάνεια
Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας οι οικονομικές ειδήσεις μονοπωλούνται από τα εξής θέματα:
1. Πράσινη ενέργεια.
- Aποφασίσαμε να βγούμε μπροστά σε παγκόσμιο επίπεδο, να βιαστούμε να σταματήσουμε την ενέργεια «που ρυπαίνει» και να αποδεχθούμε ότι θα πληρώσουμε κολοσιαία ποσά στη νέα γενιά παραγωγών ηλεκτρικού ρεύματος από φωτοβολταϊκά και αιολικά έργα.
- Μιλάμε για πράσινη ανάπτυξη, ούτε κουβέντα για «πράσινη θέρμανση» (προτιμότερο να καίμε πετρέλαιο θέρμανσης και φυσικό αέριο για αυτή μας την ανάγκη), ελάχιστα τα κίνητρα για να λύσουμε το πρόβλημα με τα σκουπίδια και τα οργανικά λύματα των επιχειρήσεων, ούτε λέξη για το ότι κανείς δεν φαίνεται να έχει υπολογίσει το κόστος που θα πληρώσουν οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις τα επόμενα 25 χρόνια για να γίνουμε απότομα «υπερ-πράσινοι».
- Τώρα φτιάχνουμε τα έργα και είναι όλοι χαρούμενοι που σχετικοί και άσχετοι επενδύουν στον κλάδο. Μετά, το 2030 – 2035, θα συζητήσουμε για το τι έγινε αυτή την περίοδο...
2. Κόκκινα δάνεια.
- Ξεκινήσαμε με μεγάλη καθυστέρηση, μιας και επί χρόνια αποφεύγαμε την ουσία του προβλήματος και μέναμε στο πώς «θα το ωραιοποιήσουμε».
- Κάνουμε πλέον όσα έκαναν οι ξένοι πριν από περίπου 10 χρόνια
- Τα βήματα είναι όλα αυτονόητα και προς τη σωστή κατεύθυνση.
3. Τουρισμός
- Εδώ η πρόοδος είναι σταθερή. Μπορεί να χάνεται έδαφος από τη δυσκολία αδειοδότησης πολλών έργων (έχουμε φτάσει να θεωρούμε «γρήγορη» την αδειοδότηση μίας μεγάλης μονάδας σε 4 χρόνια), όμως η κατεύθυνση είναι σωστή.
- Το πρόβλημα που εντοπίζεται και πάλι είναι ότι μία μικρή / μεσαία επένδυση ως 1.000.000 Ευρώ δύσκολα θα επιτρέψει στον ιδιοκτήτη της να πάρει τα κεφάλαιά του πίσω σε 15 χρόνια, αν πληρώσει τα πάντα και είναι απολύτως νόμιμος.
4. Ακίνητα
- Ελάχιστα «μεγάλα deals», πάρα πολλά λόγια, «σχέδια» και υποσχέσεις.
- Το «Ελληνικό» και 5 – 10 μεσαίου μεγέθους έργα παραθεριστικών κατοικιών που απευθύνονται όλα τους σε πολύ πλούσιους δεν είναι ούτε μεγάλη αγορά, ούτε αγορά με βάθος και δυναμική.
- Ενώ δεν ασχολούμαστε καθόλου με την τόνωση της υγιούς εγχώριας ζήτησης, θεωρήσαμε φυσιολογικό ότι η λύση είναι να βάζουμε ξένους να αγοράζουν υπερτιμημένα ακίνητα για να πάρουν golden visa, ή να κάνουμε όλοι Airbnb, ειδικοί και μη.
- (Αν ρωτήσετε 100 από αυτούς που επένδυσαν στον χώρο, είναι ζήτημα αν οι 10 έχουν πιάσει χαρτί και στυλό, έχουν υπολογίσει τα κόστη και τα έσοδα, καθώς και τη συνολική φορολογία στο κακό σενάριο, αυτό που και επαληθεύτηκε. Η συντριπτική πλειοψηφία προχώρησε «με την ελπίδα»).
5. Υπόλοιπη, πραγματική οικονομία
- Λίγα πράγματα, λίγες επενδύσεις και εξαγορές κυρίως στον χώρο των τροφίμων, τον ιατρικό και τον τεχνολογικό τομέα.
- Ελάχιστες startup πραγματικά βρήκαν κεφάλαια και έκαναν τη διαφορά.
- Το άλυτο πρόβλημα της χώρας συνεχίζει να υφίσταται, με τον θανάσιμο συνδυασμό των παρακάτω παραγόντων: Μεγάλη φορολογία (που συνήθως μεγαλώνει στους μελλοντικούς ελέγχους) + μεγάλο κόστος εισόδου για κάποιον νέο παίκτη + μεγάλη δυσκολία για να βγάλει πραγματικά κέρδη ένας μικρομεσαίος που «τα δηλώνει όλα».
- = Αποτέλεσμα ήταν να είναι λίγες οι εταιρείες που μεγάλωσαν μέσα στην τελευταία 5ετία – 10ετία και κίνησαν το ενδιαφέρον εγχώριων και ξένων επενδυτών.
- Πολλοί μίλησαν για την πετυχημένη εταιρεία «Φρεσκούλης» στην οποία θα επενδύσει ένα μεγάλο Ελληνικό Fund. Λίγοι σκέφτηκαν ότι η Ελλάδα για να προχωρήσει, να βγει από την κρίση και να δημιουργήσει πολλές δουλειές με καλές αμοιβές χρειάζεται 100 – 200 «Φρεσκούληδες» τον χρόνο. Τέτοιες επενδύσεις έχουμε ανάγκη, όχι μόνο τις κολοσσιαίες.
Ρουμανία: Χαμηλή φορολογία = μεγάλη ανάπτυξη μικρομεσαίων, βιομηχανία και ακίνητα
Οι Ρουμάνοι ακολούθησαν διαφορετικό δρόμο από εμάς. Έκαναν γρήγορα τις μεταρρυθμίσεις στις τράπεζές τους, κράτησαν χαμηλά τη φορολογία τους και η οικονομία τους έχει εντελώς διαφορετική δομή, κάτι που φαίνεται και στα πάσης φύσεως deals και επενδύσεις:
1. Πράσινη ενέργεια.
- Οι Ρουμάνοι είναι περίπου 15 – 20 χρόνια πιο μπροστά από εμάς στον χώρο αυτό, με πολλές και διαφορετικές αγορές ρεύματος, ανταγωνισμό και πολύ χαμηλότερες τιμές για τον τελικό καταναλωτή (όπως και στο φυσικό αέριο).
- Επίσης, όχι τυχαία, οι επιχειρήσεις με μεγάλη ενεργειακή κατανάλωση απαλλάσσονται σχεδόν από το σύνολο του κόστους της «πράσινης ενέργειας».
- Η χώρα θα προχωρήσει από φέτος στην ανάπτυξη νέων έργων, αιολικών, φωτοβολταϊκών, βιοαερίου και υδροηλεκτρικών, βασισμένη κυρίως στις τιμές της ελεύθερης αγοράς, όχι σε κλειστές τιμές που θα πληρώσουν οι καταναλωτές.
- Σαφέστατα τα έργα δεν θα είναι όσο ελκυστικά είναι στην Ελλάδα με τις τεράστιες αποδόσεις και δεν θα υπάρξουν τόσα μεγάλα deals όσα θα γίνουν στα μέρη μας. Όμως όσα γίνουν (αρκετά GW) δεν θα προσθέσουν νέα βάρη στους καταναλωτές και θα δώσουν ώθηση στην οικονομία με διαφορετικό τρόπο.
- (Όντας Πρόεδρος του Ρουμανικού Συνδέσμου Βιομάζας και Βιοαερίου, ευελπιστώ φέτος να τελειώσουμε και με τον νόμο μας για τη Βιοενέργεια που είναι στο Κοινοβούλιο. Αν ολοκληρωθεί η ψήφισή του, θα φέρει επανάσταση και θα λύσει το πρόβλημα της χώρας με τα σκουπίδια, ανοίγοντας μία νέα αγορά > 1 δις Ευρώ).
2. Κόκκινα δάνεια.
- Οι Ρουμάνοι έλυσαν το πρόβλημα αυτό πριν από πολλά, πολλά χρόνια.
- Όχι τυχαία, η μεγαλύτερη εταιρεία του χώρου στη Ρουμανία άνοιξε γραφείο στην Ελλάδα και δοκίμασε να πάρει δουλειές και εδώ.
- Σήμερα οι χαμηλοί φόροι, τα αυξημένα εισοδήματα των πολιτών και τα πολύ αυστηρά κριτήρια με βάση τα οποία δίνονται δάνεια κρατούν το ποσοστό των «κόκκινων» δανείων περίπου στο 3%.
- (Οι καταθέσεις είναι πλέον κατά 40% μεγαλύτερες από τα δάνεια στη Ρουμανία...)
3. Τουρισμός
- Η αγορά αυτή είναι υπο-πολλαπλάσια της Ελληνικής.
- Πάντως η Ρουμανία είχε «διαμερίσματα προς ενοικίαση με το μοντέλο του Airbnb ήδη από το 2004 που πήγα στη χώρα.
- Τα τελευταία χρόνια έγιναν πολλές νέες επενδύσεις και εξαγορές στον ξενοδοχειακό χώρο, χωρίς φυσικά να συγκρίνονται με τις αντίστοιχες Ελληνικές.
4. Ακίνητα
- Όση διαφορά έχουν οι Ρουμάνοι από εμάς στον χώρο του τουρισμού (με 2-3 εκ. ξένους τουρίστες το 2019, έναντι 33 – 35 εκ. στην Ελλάδα), τόση είναι η διαφορά που έχουμε πλέον από αυτούς στον χώρο των ακινήτων.
- Στη Ρουμανία η αγορά αυτή έχει ανέβει πολύ κυρίως από τους ίδιους τους Ρουμάνους που κατοικούν στη χώρα, έχουν χρήματα και επενδύουν στον κλάδο.
- Σήμερα στο Βουκουρέστι είναι υπό ανέγερση 200+ έργα με 100+ διαμερίσματα το καθένα. Στην πλειοψηφία τους έχουν προπουλημένα τα διαμερίσματα, συνήθως με μετρητά... Το ίδιο συμβαίνει και στις περισσότερες Ρουμανικές πόλεις.
- Οι Ρουμάνοι έχουν μεγαλύτερο διαθέσιμο εισόδημα από τους Έλληνες κατά μέσο όρο με βάση τα στοιχεία της Eurostat και έχουν ξεφύγει στον χώρο αυτόν, τόσο στον οικιστικό τομέα, όσο και σε αυτόν των γραφείων Α Class, των χώρων logistics A Class, των βιομηχανικών κτηρίων κλπ.
5. Υπόλοιπη, πραγματική οικονομία
- Πραγματικός «οργασμός»...
- Δεκάδες «μικρομεσαίοι» μεγάλωναν κάθε χρόνο πριν την πανδημία. Μετά από αυτή, θα εμφανιστούν οι ίδιοι και πολλοί άλλοι νέοι.
- Όχι τυχαία, χιλιάδες ξένοι πετυχαίνουν στη Ρουμανία, ανάμεσά τους και εκατοντάδες Έλληνες. Δεν πετυχαίνουν μόνο οι «τεράστιοι» Έλληνες, το 90% είναι μικροί και μεσαίοι που διαπρέπουν στη χώρα.
- Ο κλάδος της πληροφορικής, η αυτοκινητοβιομηχανία, η γεωργία και η κτηνοτροφία (με μεγάλες ξένες επενδύσεις τα τελευταία χρόνια, δεκάδεων ή εκατοντάδων εκ. Ευρώ κάθε μία), η υπόλοιπη βιομηχανία, η ενεργειακή αυτονομία της χώρας, η υγεία, τα δημόσια έργα, η εκπαίδευση, οι μεταφορές, το εμπόριο, οι υπηρεσίες... είναι κλάδοι που ανεβαίνουν συνέχεια.
- Το σημαντικότερο είναι ότι προ κορωνοϊού τα νέα ενός μήνα στη Ρουμανία, για νέες επενδύσεις σε δεκάδες τομείς της οικονομίας, εξαγορές μικρών και μεσαίων μονάδων και ανάπτυξη των εταιρειών ήταν περισσότερα από όσα διαβάζουμε στην Ελλάδα σε έναν χρόνο!
- Τέλος, ας μην υποτιμούμε ότι στη Ρουμανία οι Startups βρίσκουν πολλαπλάσιες πηγές χρηματοδότησης σε σχέση με την Ελλάδα, με τα success stories να διαδέχονται το ένα το άλλο και πλέον οι πλατφόρμες crowdfunding που έχουν δημιουργηθεί τραβούν το ενδιαφέρον ακόμη και ξένων επενδυτών. Με τη φορολογία να είναι πολύ χαμηλή και το σύστημα πολύ ευέλικτο, οι επιτυχίες στον χώρο διαδέχονται η μία την άλλη.
Οι Ρουμάνοι δεν είναι πιο έξυπνοι. Απλά ακολουθούν άλλον δρόμο
Συχνά κάποιος που δεν βλέπει τη μεγάλη εικόνα θυμώνει με όλα τα παραπάνω. «Γιατί να μας περάσουν οι Ρουμάνοι; Αφού λένε ότι πεινάνε εκεί;» λένε διάφοροι που έχουν μείνει στο παρελθόν, στην προπαγάνδα και την άγνοια όσων δεν γνωρίζουν. Έχουν ξεχάσει πως πριν το 2009 κάποιοι έλεγαν πως στην Ελλάδα οι συνταξιούχοι ψάχνουν φαγητό στα σκουπίδια και οι Έλληνες δεν έχουν λεφτά για διακοπές κλπ. Όντως, ήταν πίσω η Ρουμανία πριν 25, 15 και 5 χρόνια. Σήμερα όμως μας έχει περάσει...
Το θέμα είναι ότι οι χώρες αλλάζουν, ανάλογα με τις επιλογές που κάνουν οι κοινωνίες εκεί. Στη Ρουμανία δεν ζουν πιο έξυπνοι άνθρωποι, απλά έχουν επιλέξει ένα διαφορετικό μοντέλο, έναν άλλον δρόμο. Είναι εύκολο κάποιος να ξεκινήσει μία δουλειά και να βγάλει καλά χρήματα, με μικρή επένδυση, με όλα «άσπρα» και νόμιμα. Στην Ελλάδα το έχουμε κάνει δύσκολο ως εξίσωση, σχεδόν αδύνατο. Επιλογή μας είναι, όπως επιλογή μας θα είναι να αλλάξουμε τα δεδομένα και να μεταρρυθμίσουμε τη χώρα μας.
Όλοι οι οικονομικοί αναλυτές αναθεωρούν τις προβλέψεις τους για την ανάπτυξη στη Ρουμανία το 2021 και περιμένουν αυτή να φτάσει το 5%. Το θέμα όμως είναι ότι με όλα τα παραπάνω και τη διαφορετική δομή της οικονομίας, έχει τις βάσεις για να συνεχίσει να «τρέχει», άλλωστε έχει στόχο να αυξήσει το ΑΕΠ της από τα περίπου 210 δις Ευρώ το 2020 στα... 280 δις Ευρώ το 2025.
Εμείς τι στόχο έχουμε; Και πότε θα αποφασίσουμε να προτάξουμε την πραγματική στήριξη σε αυτούς που παράγουν πλούτο στη χώρα, στους ανθρώπους του ιδιωτικού τομέα;
* Ο κ. Ηλίας Π. Παπαγεωργιάδης είναι διευθύνων σύμβουλος της MORE στη Ρουμανία, που περιλαμβάνει και τη MORE Consulting, επί χρόνια μία εκ των κορυφαίων συμβουλευτικών εταιριών στη Ρουμανία. Επίσης είναι Πρόεδρος του Ρουμανικού Συνδέσμου Βιομάζας και Βιοαερίου (ARBIO) και διετέλεσε Αντιπρόεδρος της «Ρουμανικής ΠΑΣΕΓΕΣ» (ProAgro) και μέλος δ.σ. του μεγαλύτερου συνδέσμου εκπροσώπησης του κλάδου των ΑΠΕ στην Ευρώπη, του Bioenergy Europe.
