Η ανθρωπότητα αλλάζει, εξελίσσεται και προχωρά μέσα από ιστορικούς κύκλους υφέσεων και εντάσεων. Η σύμπτωση ορισμένων συνθηκών κάνει κάποιες Εποχές να ξεχωρίζουν από τη συνηθισμένη εναλλαγή και καταγράφονται στην συλλογική συνείδηση ως συγκυρίες, που βίαια σπρώχνουν την Ιστορία σε νέες κατευθύνσεις1 .Αυτές τις «συγκυρίες» οι Κινέζοι τις ονομάζουν «ενδιαφέροντες καιρούς» και η μεγαλύτερη κατάρα τους είναι να σου ευχηθούν να ζήσεις σε τέτοιους καιρούς!
Αν θέλετε τώρα, λόγω κάποιας κινέζικης κατάρας ή από σύμπτωση συνθηκών, σε ενδιαφέροντες καιρούς ζούμε και μάλιστα από εκείνους, που σπρώχνουν την Ιστορία σε αχαρτογράφητα νερά!
Οι ενδιαφέροντες καιροί οδηγούν σε περιδίνηση τις κοινωνίες και σε αναζήτηση ευκαιριών τα ικανά κράτη και τις φιλόδοξες ηγεσίες. Γι αυτό συνήθως οι ενδιαφέροντες καιροί ωθούν στα άκρα τις αντοχές και το μέλλον της ανθρωπότητας.
Σε τέτοιες εποχές ακραίας κρίσης, οι κοινωνίες επιστρέφουν σε ισορροπία όταν κάποιος φέρει στο τραπέζι μια νέα βιώσιμη προοπτική, έξω από τα συνηθισμένα πλαίσια και τις συμβατικές συνταγές, ανατρέποντας τον δογματισμό με τον οποίο αντιμετωπίζονταν μέχρι τότε ανεπιτυχώς οι προκλήσεις.
Κατά τον 20ο αιώνα, οι ΗΠΑ πρωτοστάτησαν σε αυτό! Ήταν η δύναμη πίσω από την οικονομική και πολιτική καινοτομία.
Ξεπέρασαν την Μεγάλη Ύφεση του 1929 υιοθετώντας τις αδιάφορες για την Ευρώπη απόψεις του Keynes2. Έτσι, η Ευρώπη έμεινε να παλεύει με τον μεταπολεμικό της δογματισμό, ανήμπορη να αποτρέψει το ξέσπασμα ενός ακόμη Μεγάλου Πολέμου, την ώρα που οι ΗΠΑ έβγαιναν από την κρίση και έθεταν τις βάσεις της μετέπειτα ηγεμονίας τους.
Μεταπολεμικά, κέρδισαν το στοίχημα της σταθερότητας, δίνοντας ελεγχόμενα χώρο στους αντιπάλους να αναπνεύσουν και να αναπτυχθούν, στα πλαίσια ενός συστήματος διεθνούς συνεννόησης, συνεργασίας και κυρίως επικοινωνίας και ουσιαστικής βοήθειας. Ήταν και αυτό δείγμα πολιτικής καινοτομίας, απέναντι σε μια διπλωματική νοοτροπία που ήθελε τον αντίπαλο σακατεμένο και τον ηττημένο υπόδουλο.
Ακόμη και όταν ο δογματισμός της πρώην ΕΣΣΔ την οδήγησε στη διάλυση, με την ανθρωπότητα να κρατά την ανάσα της για την τύχη των πυρηνικών της, οι ΗΠΑ δεν άφησαν στο έλεος της την Ρωσία και τους πρώην δορυφόρους της. Βοήθησαν σημαντικά και υπήρξαν εταίροι στη σταθερότητα, παρά την κατακόρυφη αύξηση των περιφερειακών συγκρούσεων που σημειώθηκαν.
Ωστόσο, από τις αρχές της νέας χιλιετίας, ολοένα και περισσότερο βλέπουμε μια στροφή προς έναν νέο δογματισμό.
Είδαμε τον δογματισμό των νέο-συντηρητικών για τον «επίπεδο κόσμο»3 και την επιβολή της φιλελεύθερης δημοκρατίας παντού, να τρώει τα μούτρα του, τα παιδιά του και τα λεφτά του στη Fallujah του Ιράκ και στα γραφεία της Lehman Brothers.
Είδαμε τον Προτεσταντικό δογματισμό να ισοπεδώνει τις Ευρωενωσιακές προοπτικές και στον αντίποδα, το πολιτικό περιθώριο της Αριστεράς να βρίσκει πάλι ρόλο μέσα από το λαϊκιστικό σύνθημα η Αριστερά είναι η λύση.
Ο Ισλαμικός δογματισμός τράνταξε τον πλανήτη με τον πλέον απεχθή τρόπο και σύνθημα το Ισλάμ είναι η λύση. Έφαγε και αυτός τα μούτρα του, τα παιδιά του και πολλά ακόμη παιδιά που απλά έτυχε να βρίσκονται στο λάθος σημείο, την λάθος ώρα…
Ο Ισλαμικός δογματισμός έδωσε με τη σειρά του χώρο στον ακροδεξιό δογματισμό. Οι ακροδεξιές Μετα-αλήθειες ανέδειξαν ηγέτες και κάποιους τους κάθισαν ακόμη και στον Λευκό Οίκο.
Στην Ασία δεν πήγαν πίσω. Βλέπουμε σταδιακά να ξεδιπλώνει τα πλοκάμια της μια Λερναία Ύδρα νέο-Χμερικού δογματισμού, με ότι αυτό συνεπάγεται για την παγκόσμια σταθερότητα.
Και φτάνουμε στις μέρες μας, με τον δογματισμό να περισσεύει, ελπίζοντας ότι κάτι θα αλλάξει. Πολλοί πίστεψαν ότι ο Μπάιντεν μπορεί να αλλάξει τα πράγματα…
Τι με φοβίζει με την Αμερική του Μπάιντεν
Κρατά ο Μπάιντεν τα κλειδιά μιας οικονομικής και πολιτικής καινοτομίας; Είναι εξαιρετικά απίθανο και πολύ πρόωρο για να το πούμε, ωστόσο από τα δείγματα γραφής, ο Μπάιντεν δεν είναι ο μεταρρυθμιστής που περιμένει η Αμερική και ο κόσμος.
Αυτό όμως που με προβληματίζει με τον Μπάιντεν είναι ότι ούτε εκείνος ξεφεύγει από τον επιζήμιο δογματισμό που είδαμε τα προηγούμενα χρόνια.
Με μια αντι-Τράμπ ατζέντα και σύνθημα «η Παγκοσμιοποίηση είναι η λύση» θεωρεί ότι πλασάρει το νέο και το καινούργιο που τόσο χρειάζεται η Αμερική και ο κόσμος.
Κάνει λόγο για άμεση επιστροφή των ΗΠΑ στη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα. Από μόνη της αυτή η ενέργεια δεν λέει τίποτα για το κλίμα. Χρειάζεται μια νέα συμφωνία που να δημιουργεί απτά κίνητρα και αντικίνητρα για τα κράτη, τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές.
Λέει ότι θα ξαναβάλει τις ΗΠΑ στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Πάλι από μόνη της αυτή η ενέργεια δεν σημαίνει κάτι για τους χιλιάδες ανθρώπους που αγωνίζονται για την ζωή τους στις ΜΕΘ ή πεθαίνουν αβοήθητοι από την πανδημία. Θα συνοδευτεί η επιστροφή των ΗΠΑ στον Οργανισμό με συγκεκριμένα μέτρα για τον επανέλεγχο της κατάστασης; Κανείς δεν δίνει απαντήσεις.
Θα καταργήσει νόμους και πολιτικές του Τράμπ, ξανακάνοντας τις ΗΠΑ φιλική χώρα προς τους μετανάστες. Μα ακριβώς αυτές οι πολιτικές έφεραν τον Τράμπ στην εξουσία. Φοβάμαι ότι προωθεί και εκείνος μια Παγκοσμιοποίηση του περιθωρίου και των μειονοτήτων. Όχι μια Παγκοσμιοποίηση των πολλών.
Μένει να δούμε πως η νέα κατάσταση υπό την προεδρία Μπάιντεν αντιλαμβάνεται την παγκοσμιοποίηση στις διεθνείς σχέσεις. Θα ξαναφέρει προς υπογραφή περιφερειακές οικονομικές συμφωνίες; Θα σκληρύνει τη στάση των ΗΠΑ απέναντι σε αναθεωρητικές ηγεσίες και κράτη; Θα τείνει χέρι συνεργασίας στο Ιράν και την Κίνα;
Η Παγκοσμιοποίηση από μόνη της δεν είναι λύση. Ούτε φυσικά και ο ακροδεξιός απομονωτισμός της προεδρίας Τράμπ. Η παγκοσμιοποίηση χρειάζεται ηγεσία με πόρους και βιώσιμο σχέδιο για το μέλλον, που να απαντά πειστικά πως θα γίνει η διαχείριση της πανδημίας και επιστροφή στην κανονικότητα το ταχύτερο δυνατό από το σύνολο της διεθνούς κοινότητας. Γιατί δυστυχώς βλέπουμε ότι απέναντι σε ένα παγκόσμιο πρόβλημα να αναδύεται ένας νέος γεω-υγειονομικός ανταγωνισμός. Πως θα περάσουμε σε ένα πραγματικά βιώσιμο σχέδιο ανακούφισης των κρατών και των αγορών από τα χρέη. Πως θα περιοριστούν τα φιλόδοξα και αναθεωρητικά κράτη που απειλούν την ασφάλεια σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Πως θα γίνει η διαχείριση των ζωτικών ζητημάτων στον Τρίτο Κόσμο και πως θα ανακοπούν οι μαζικές μεταναστευτικές ροές. Και πολλά ακόμη που απαιτούν πόρους, ηγεσία και κυρίως πολιτική και οικονομική καινοτομία.
Εκτιμώ, ότι μια προεδρία Μπάιντεν δεν θα μπορέσει να ελέγξει αυτό που ακόμη κρύβεται και αποσιωπάται στη βάση της παγκόσμιας κοινωνίας. Θα διαχειριστεί ενδεχομένως επιτυχώς την Αμερικανική παρακμή, τις διεθνείς προκλήσεις, αλλά στην ουσία ο θάλαμος του κοινωνικού μάγματος θα διογκώνεται επικίνδυνα. Και ενώ η βάση θα βράζει, τα σύννεφα του αναθεωρητισμού θα θεριεύουν.
Ιστορικά, όποτε η συγκυρία το έφερε και η γη ήταν ασταθής με τον ουρανό φορτωμένο, αυτό που ζούσε η ανθρωπότητα ξεπερνούσε και τα πιο εφιαλτικά όνειρα.
Ελπίζω και εύχομαι να κάνω λάθος και ο εκλεγμένος πρόεδρος να έχει βιώσιμο πλάνο για το μέλλον…
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος
Παραπομπές
[1] Βλέπε Fernand Braudel και τη Σχολή των Annales στην επιστήμη της Ιστορίας.
[2] John Maynard Keynes (2017), The General Theory of Employment, Interest and Money (London: Macat International Ltd)
[3] Thomas L. Friedman (2007), The World is Flat (London: Penguin Books)
