Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για το κύμα βίας που φαίνεται να έχει ξεσπάσει στη χώρα μας. Γυναικοκτονίες, ξεκαθάρισμα λογαριασμών, αυτόκλητοι «υπερασπιστές του συντάγματος» και κάθε καρυδιάς καρύδι φαίνεται να βρήκαν πρόσφορο έδαφος στη χώρα μας για να εκδηλώσουν τις στρεβλές τους ορέξεις και πρακτικές.
Μα πως σχετίζονται όλα αυτά, ρώτησε πρόσφατα φίλος που -λόγω της ειδικότητας μου- με βομβαρδίζει συχνά με ερωτήσεις. Η απάντηση είναι ότι ενώ φαινομενικά δεν σχετίζονται, αποτελούν εκφάνσεις μιας κοινωνίας με ιδιαίτερα κοινωνικά, πολιτικά και ιστορικά χαρακτηριστικά που εξηγούν την εκδήλωση τέτοιων φαινομένων.
Ο φίλος μου κούνησε το κεφάλι. «Νομίζω ότι η παρατεταμένη καραντίνα των προηγούμενων μηνών ευθύνεται», μου δήλωσε με μια νότα προσμονής για να του επιβεβαιώσω το πόρισμα. Τον δυσαρέστησα.
Οι κρίσεις (όπως η πανδημία και τα lockdown) επί της ουσίας δεν δημιουργούν κανένα κοινωνικό πρόβλημα. Λειτουργούν όμως ως μεγεθυντικός φακός. Αναδεικνύουν αυτό που προϋπάρχει.
Αν για παράδειγμα ένα ζευγάρι αντιμετωπίζει προβλήματα στη σχέση του, μια κρίση σαν την πανδημία θα φέρει στην επιφάνεια θέματα και συγκρούσεις που το ζευγάρι «έθαβε κάτω από το χαλί» στην καθημερινότητα του.
Η συνεχής συνεύρεση θα το φέρει αντιμέτωπο με θέμα τα οποία επέλεγε να μην επιλύει και να αγνοεί. Δε τα δημιούργησε η κρίση όμως, απλώς τα ανέδειξε. Το ίδιο συμβαίνει και σε μεγαλύτερη κλίμακα.
Πάει λοιπόν η κρίση ως ο μόνιμος φταίχτης για τα κακώς κείμενα. Τι άλλο ευθύνεται για την έξαρση φαινομένων βίας; «ΟΙ γκανγκστερικές ταινίες», τότε μου είπε «καθώς και η ραπ μουσική». Εξυμνούν τη βία και την παρουσιάζουν ως πρότυπο.
Παρότρυνα τον καλό μου φίλο να αναλογιστεί επι πόσες δεκαετίες παρακολουθούμε μαζικά βίαιες ταινίες. Από την εποχή των γουέστερν όπου «ο κακός» της ταινίας ντυνόταν με έναν μανδύα ηρωισμού μέχρι τα σύγχρονα βίαια φιλμ.
Το ίδιο και με τη μουσική. Οι παλαιότεροι εξ ημών θυμούνται ξεκάθαρα το ποσό είχε κατηγορηθεί η heavy metal μουσική στη δεκαετία του 70 και του 80 ότι παροτρύνει τους νέους να κάνουν χρήση ναρκωτικών και να παρανομούν..
Ο φίλος μου προβληματίστηκε Τι συμβαίνει λοιπόν; Η απάντηση είναι τίποτα αλλά…και τα πάντα
Ως συνήθως οι απαντήσεις και τα νοήματα κρύβονται κάτω από μια επιφανειακή και συγκυριακή προσέγγιση των πραγμάτων.
Ας αρχίσουμε με το θυμικό μας. Είναι αποδεδειγμένο ότι λαοί με μεσογειακό θυμικό τείνουν να λύνουν τις διαφορές τους με τρόπο ενστικτώδη και όχι συντεταγμένο.
Η απάντηση στα προβλήματα μας είναι συνήθως οι κραυγές και η εκδήλωση εντόνου συναισθηματικού φορτίου.
Όταν λοιπόν επιτρέπεις στο συναίσθημα να σε κυριεύσει, η «επίλυση» δεν μπορεί να επιτευχθεί στο μέλλον. Το έντονο συναίσθημα απαιτεί ικανοποίηση εκείνη τη στιγμή. Στο «πεδίο της δράσης».
Ποιος είναι ο τρόπος που φαντάζει πιο άμεσος και «αποτελεσματικός» για την επίλυση διαφορών; Η επίκληση στη σωματική ρώμη η οποία καθυποτάζει τα πάντα άμεσα και απόλυτα στη βούληση μας.
Μα υπάρχουν πλέον θεσμοί και συντεταγμένη πολιτεία. Έχουμε ξεφύγει από αυτά, αντέτεινε φίλος μου.
Έχουμε;
Το ιστορικό μας παρελθόν σε συνδυασμό με τη σύγχρονη πραγματικότητα δείχνουν ότι μάλλον δεν έχουμε ξεφύγει από τα κοινωνικά μας «βαρίδια». Από την εποχή της τουρκοκρατίας, δημιουργήθηκε στην Ελλάδα μια απέχθεια σε οτιδήποτε εκπροσωπεί την πολιτεία.
Η τουρκική διοίκηση έπαιρνε αποφάσεις με τρόπο αυθαίρετο και βίαιο. Στο συλλογικό μας λοιπόν υποσυνείδητο που προχώρησε από γενιά σε γενιά, η έννοια του κράτους ταυτίστηκε με την αυθαιρεσία.
Ο Έλληνας ιστορικά εθίστηκε να μην εμπιστεύεται την πολιτεία και να λύνει τα προβλήματα μου είτε μόνος του, είτε με τη βοήθεια άλλων κοινωνικών θεσμών όπως η οικογένεια και το φιλικό περιβάλλον.
Η παρέα, η οικογένεια και η ατομική δράση λοιπόν πάνω από το Κράτος!
Όταν λοιπόν ο μέσος Έλληνας νιώθει ότι αδικείται βάναυσα τείνει να προτιμά όχι τη θεσμική αλλά την ατομική δράση.
Πως θα προχωρήσουμε και θα αλλάξουμε, με ξαναρώτησε ο φίλος που σε αυτή τη φάση της συζήτησης έδειχνε πιο προβληματισμένος από ποτέ αλλά και- όσο αντιφατικό και αν φαίνεται – πιο ήρεμος….
Δύσκολα, του απάντησα.
Με τρόπους και μεθόδους για τις οποίες δεν φημιζόμαστε.
Υπομονή, επιμονή, εμπιστοσύνη στους θεσμούς αλλά και ταυτοχρόνως με μεγαλύτερες απαιτήσεις και από την πολιτεία και από τους εαυτούς μας.
Με έλεγχο, με λογοδοσία με αυξημένη εγρήγορση. Και πάνω από όλα, με επιμονή στο να τιθασεύσουμε τον θερμόαιμο μέσα μας.
Α…και με συνεχή επιμόρφωση και αποφυγή των εύκολων λύσεων.
Συνήθως αντιδρούμε συναισθηματικά όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με πράγματα, πρόσωπα και καταστάσεις που δεν μπορούμε να αναλύσουμε και να κατανοήσουμε.
Οι απαντήσεις δεν βρίσκονται ούτε στη μεταφυσική ούτε στη βία. Μπροστά μας είναι συνήθως, αρκεί να κοιτάξουμε πιο προσεκτικά.
*Ο Κωνσταντίνος Δούβλης είναι εγκληματολόγος, διδάκτωρ κοινωνιολογίας της αστυνόμευσης
