Αν και δεύτερη σε δόξα πόλη της αρχαίας Ελλάδας, η Σπάρτη δεν είχε μουσείο αντάξιο της Ιστορίας της. Αυτό διορθώνεται τώρα. Μεγαλώνει, με σχεδόν διπλασιασμό της έκτασής του, το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης.
Το Κεντρικό Συμβούλιο Μουσείων στην χθεσινή του συνεδρίαση γνωμοδότησε θετικά υπέρ του κτιριολογικού προγράμματος το οποίο θα χρηματοδοτηθεί από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Το Ίδρυμα θα χρηματοδοτήσει και την κατασκευή του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης, ενώ έχει χρηματοδοτήσει και την Οικία της Ευρώπης που μόλις άνοιξε για το κοινό στη Λακωνική πρωτεύουσα.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης είναι το πρώτο μουσειακό ίδρυμα που κατασκευάστηκε εκτός Αθηνών. Η πρώτη οικοδομική φάση χρονολογείται στα 1874-75 και εν συνεχεία ακολουθούν δύο επεκτάσεις το 1906-07 και το 1936. Τόσο το κτίριο όσο και ο κήπος που το περιβάλει έχουν χαρακτηριστεί «Ιστορικό διατηρητέο μνημείο» από το 1995.
Το κτίριο, όπως είπε ο Κ. Φρυσίρας παρουσιάζοντας το πρόγραμμα του υπουργείου, έχει ένα απλό, συμμετρικό σχέδιο, με πρόπυλο, κεντρικό χώρο εισόδου, δύο πτέρυγες, συνολικού μήκους 63 μ. όπου και χωροθετείται κατά κύριο λόγο η μόνιμη έκθεση.
Η είσοδος στο μουσείο γίνεται διαμέσου του κήπου από τα δυτικά, ενώ στην ανατολική πλευρά του κτιρίου αναπτύσσονται δύο μεταγενέστερα ισόγεια κτίρια με χρήση αποθηκών τα οποία κατασκευάστηκαν το 1960.
Νέες κατασκευές, εκσυγχρονισμός υφιστάμενου κτιρίου
Μέχρι τώρα, οι χώροι εκθέσεων ήταν 390 τ.μ. ενώ τώρα επεκτείνονται σε 530. Το μουσείο θα επεκταθεί εν υπογείω και θα έχει συνολικό εμβαδόν 855 τετραγωνικών μέτρων από 495 που είχε σήμερα. Δεν θα κατασκευαστεί μονάχα νέος χώρος στο υπόγειο. Θα εκσυγχρονιστεί το υφιστάμενο κτίριο και θα καθαιρεθούν οι ισόγειες προσθήκες του 1960.
Οι εκθεσιακοί χώροι προβλέπεται να είναι 560 τετραγωνικά για τις μόνιμες εκθέσεις και 125 για τις περιοδικές εκθέσεις και για εκδηλώσεις. Επίσης, θα υπάρξουν χώροι εξυπηρέτησης κοινού, εκπαιδευτικών δράσεων κ.α.
Η σύμβαση δωρεάς μεταξύ του ελληνικού Δημοσίου και του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για την υπόγεια επέκταση και ολική αναβάθμιση του Αρχαιολογικού Μουσείου Σπάρτης, ύψους 4.550.000 ευρώ, υπογράφηκε τον περσινό Ιούλιο. Μαζί είχε υπογραφεί και η σύμβαση για την ανάδειξη των ψηφιδωτών στην λεγόμενη «Οικία της Ευρώπης», ύψους 311.000 ευρώ.
Το έργο της αναβάθμισης του Αρχαιολογικού Μουσείου Σπάρτης αποτελεί έναν από τους πυλώνες της Πρωτοβουλίας για την Λακωνία του ΙΣΝ, αλλά και βασική προτεραιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, καθώς στοχεύει στην αναγέννηση του πρώτου περιφερειακού μουσείου της νεότερης Ελλάδας, αλλά και ευρύτερα του ιστορικού, νεοκλασικού κέντρου της Σπάρτης.
Παράλληλα, η ανάδειξη της «Οικίας της Ευρώπης» προσθέτει ένα ακόμη εξαιρετικού ενδιαφέροντος εύρημα στο πολιτιστικό απόθεμα της Σπάρτης. Ο Σταύρος Νιάρχος καταγόταν από τη Λακωνία, κάτι που σήμερα αυξάνει το ενδιαφέρον του Ιδρύματος.
Με την τριπλή αυτή παρέμβαση εξωστρέφειας, «η πρωτεύουσα της Λακεδαίμονος με τη μακραίωνη ιστορία ξανασυστήνεται στον κόσμο» κατά την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο πλήρως ανακαινισμένο, με τη νέα του έκθεση, η οποία θα αξιοποιεί πλήρως τις σύγχρονες τεχνολογίες, θα αποτελέσει όχι μόνον σημαντικό πόλο έλξης των Ελλήνων και των ξένων επισκεπτών που θέλουν να μυηθούν στην ιστορία και την αρχαιολογία της Σπάρτης. Ταυτοχρόνως θα αποτελέσει και το ενοποιητικό στοιχείο με το παρελθόν των Λακεδαιμονίων έτσι όπως πρόκειται να προβληθεί και στο νέο μουσείο στο κτήριο ΧΥΜΟΦΙΞ, όπου η ανέγερση δεν έχει ξεκινήσει.
Πότε γεννήθηκε η ιδέα
Η ιδέα της αναβάθμισης του μουσείου είχε γεννήθηκε κατά την επίσκεψη, στο μουσείο και τον περιβάλλοντα χώρο, του Προέδρου του ΙΣΝ κ. Ανδρέα Δρακόπουλου μαζί με τον διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Renzo Piano.
Από κοινού διέβλεψαν τη δυνατότητα να αναδειχθεί και πάλι σε πολιτιστικό κόσμημα για την πόλη και, επιπρόσθετα, σε έναν ζωντανό, ανοιχτό δημόσιο χώρο για τους κατοίκους και επισκέπτες της Σπάρτης.
Με την υπουργό Πολιτισμού βρήκαν η αναβάθμιση του Αρχαιολογικού Μουσείου της Σπάρτης και του ιστορικού κέντρου της πόλης αποτελεί προτεραιότητα και των δύο μερών, ιδιαίτερα μάλιστα που συνδέεται άμεσα με την επέτειο των 2.500 ετών από την θυσία του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες.
Ο Renzo Piano, μαζί με τους συνεργάτες του, βρίσκεται στη διαδικασία υλοποίησης της αρχιτεκτονικής μελέτης, οραματιζόμενος την εικονική σύζευξη του κήπου του μουσείου με την κεντρική πλατεία του Δημαρχείου, σε μια προσπάθεια αναβίωσης του άλλοτε ενοποιημένου χώρου.
Η Σύμβαση Δωρεάς περιλαμβάνει τη μελέτη, κατασκευή και εξοπλισμό για την αποκατάσταση και αναβάθμιση με υπόγεια επέκταση λειτουργικών χώρων του παλαιού μουσείου, καθώς και τη λειτουργική αναζωογόνηση και συντήρηση του ιστορικού κήπου, ούτως ώστε το 2023 να αποδοθεί στους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης ένας πόλος πολιτισμού και ψυχαγωγίας, ο οποίος θα παραμείνει σε λειτουργία και μετά τη δημιουργία του νέου μουσείου στους χώρους του πρώην εργοστασίου ΧΥΜΟΦΙΞ.
Η «Οικία της Ευρώπης» αποδόθηκε πριν από λίγες μέρες στο κοινό, μετά την ολοκλήρωση του έργου «Προστασία, ανάδειξη και απόδοση της Οικίας των Ψηφιδωτών στο Δήμο Σπάρτης».
Το έργο της ανάδειξης καθιστά απολύτως επισκέψιμο ένα μνημείο, που χρόνια τώρα παρέμενε δύσκολα προσβάσιμο και το εντάσσει στον αστικό ιστό και την κοινωνική ζωή της σύγχρονης πόλης.
Το έργο προβολής και ανάδειξης των ψηφιδωτών ξεκίνησε με πρωτοβουλία του τ. Υπουργού Ιωάννη Βαρβιτσιώτη, ο οποίος είναι Πρόεδρος του μη κερδοσκοπικού Οργανισμού «Φίλοι των Ψηφιδωτών της Σπάρτης» και χρηματοδοτήθηκε με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), ύψους 331.000 ευρώ, και εκπονήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Τα ψηφιδωτά
Η «Οικία» βρίσκεται στη συμβολή των οδών Διοσκούρων και Παλαιολόγου, και είναι συνολικού εμβαδού 1.800 τ.μ. Εκεί αποκαλύφθηκαν τον 19ο αιώνα τα σημαντικά ρωμαϊκά ψηφιδωτά δάπεδα, «Αρπαγή της Ευρώπης» (1872) και «Ο Ορφέας ως γητευτής ζώων» (1897).
Τα ψηφιδωτά, που πιθανόν αποτελούσαν τμήματα του επιδαπέδιου διακόσμου μιας ή δύο γειτονικών πλούσιων ρωμαϊκών οικιών, χρονολογούνται στα τέλη του 3ου ‒ αρχές του 4ου αι. μ.Χ. και διακρίνονται για τη σύνθεση, τους πλούσιους χρωματισμούς τους και τη δεξιότητα στην απόδοσή τους. Την εποχή εκείνη δραστηριοποιήθηκαν στη Σπάρτη δύο τοπικά εργαστήρια παραγωγής ψηφιδωτών που απέδωσαν εξαιρετικά έργα τέχνης. Οι έρωτες των θεών, η μουσική και η ποίηση αποτελούν κάποιες από τις κύριες πηγές έμπνευσης επιλογής των εικονογραφικών θεμάτων.
Το ψηφιδωτό με την παράσταση της αρπαγής της Ευρώπης, διαστάσεων 2,06 χ 2,00 μ., είναι το κεντρικό θέμα του ενός ψηφιδωτού (ψηφοθετημένου) δαπέδου. Η Ευρώπη αποδίδεται ως γυμνή νεαρή γυναίκα καθισμένη επάνω στον μεταμορφωμένο σε ταύρο Δία, σε κίνηση προς τα δεξιά, ενώ δύο φτερωτοί ερωτιδείς συγκρατούν το ιμάτιό της, θυμίζοντας παραστάσεις της θαλάσσιας Αφροδίτης. Πρόκειται για ένα σπάνιο εικονογραφικό σχήμα που καθιστά το ψηφιδωτό ιδιαίτερο. Το ψηφιδωτό με την παράσταση του Ορφέα, διαστάσεων 1,40 χ 1,13 μ., απεικονίζει τη μυθική φιγούρα του Ορφέα με τη λύρα του να σαγηνεύει τα ζώα, τα πτηνά και ερπετά.
Σημειώνεται ότι μετά την καθιέρωση του Ευρώ ως κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, από 1ης Ιανουαρίου 2002, η Ελλάδα επέλεξε για το κέρμα των 2 Ευρώ την παράσταση της αρπαγής της Ευρώπης, όπως αυτή απεικονίζεται στο ψηφιδωτό της Σπάρτης, σε σχέδιο του Γιώργου Σταματόπουλου.
Η είσοδος στην «Οικία της Ευρώπης» είναι ελεύθερη. Το ωράριο λειτουργίας του χώρου είναι Δευτέρα, Τετάρτη έως Κυριακή 8.30-15.30.
