«Πονάω, φοβάμαι. Δεν αντέχω άλλο bullying» γράφει σε μήνυμα μαθήτρια. «Αυτό το κινητό έχει όσα χρειάζομαι για να γράψω ότι νοιώθω. Για τελευταία φορά». Με τον τρόπο αυτό σε βίντεο του Χαμόγελο του Παιδιού για τη σημερινή ημέρα κατά της σχολικής βίας και του εκφοβισμού επιχειρείται να περιγράφει η κατάσταση που βιώνουν οι ανήλικοι θύματα bullying.
Δεν είναι εξάλλου τυχαίο πως σύμφωνα με έρευνες όσοι βιώνουν σχολικό εκφοβισμό έχουν 2 έως περισσότερες πιθανότητες να αυτοκτονήσουν. «Έχουμε χρέος όλοι μαζί να υψώσουμε ένα τοίχος σε κάθε συμπεριφορά που απομονώνει, πληγώνει και τραυματίζει παιδιά μέσα στο σχολείο», τονίζει στο μήνυμά της η υφυπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, Σοφία Ζαχαράκη.
Απευθυνόμενη στα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς η κυρία Ζαχαράκη τονίζει πως «το σχολείο κλείνει την πόρτα στο φόβο και στη βία. Ανοίγουμε μια μεγάλη αγκαλιά αλληλεγγύης, σεβασμού, φιλίας, στήριξης και ευγενούς άμιλλας. Η μαθητική ζωή είναι μια συναρπαστική διαδρομή γνώσης, εξέλιξης και ολοκλήρωσης, που περνά μέσα από δυνατές σχέσεις κατανόησης και στήριξης. Μαθαίνουμε να μοιραζόμαστε και να στηριζόμαστε. Σε αυτή τη διαδρομή κάθε αντιπαλότητα που εκδηλώνεται μα τρόπο επιθετικό και βίαιο δεν έχει θέση».
Εφιστά σε όλους την προσοχή, ώστε «να ανοίξουν τα αυτιά τους και να ακούσουν τον ψίθυρο, από την κραυγή του φόβου όσων δεν τολμούν να μιλήσουν». Παράλληλα, επισημαίνει την ευθύνη «να εντοπίσουμε και να αποτρέψουμε την επιθετικότητα όσων τολμούν να υπερβούν τα όρια» και υπογραμμίζει ότι «όλες οι όψεις ενός προβλήματος απαιτούν εγρήγορση και συνεργασία όλης της σχολικής κοινότητας».
Σύμφωνα με τα στοιχεία, του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΦΑΝΗΣ» (ΕΠΙΨΥ), όπως προκύπτουν από την «Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων-μαθητών» (Έρευνα HBSC/WHO).
Το 2018 ένας στους 5 εφήβους (19,1%) αναφέρει ότι υπέστη εκφοβισμό (bullying) δηλαδή, κάποιο άλλο άτομο ή ομάδα ατόμων τον πείραξε, μείωσε, έβρισε, απείλησε, εκφόβισε, έσπρωξε ή κορόιδεψε τουλάχιστον 1-2 φορές τους τελευταίους 2 μήνες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας ενώ ένας στους 7 εφήβους (14,2%) αναφέρει ότι έκανε ο ίδιος εκφοβισμό (bullying) σε άλλους μαθητές.
Χαμηλό, αλλά άξιο προσοχής ποσοστό εφήβων (2,6%) αναφέρουν ότι υφίστανται εκφοβισμό (bullying) αρκετές φορές την εβδομάδα. Διαχρονικά, από το 1998 στο 2018 το ποσοστό εφήβων που αναφέρουν ότι υπέστησαν εκφοβισμό (bullying) τουλάχιστον 1-2 φορές τους τελευταίους 2 μήνες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας καταγράφει σημαντική μείωση από 28,9% σε 19,1%, με τη μείωση αυτή να είναι εντονότερη από το 2010 στο 2014 (από 27,6% σε 18,3%).
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί και ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber bullying), όπου το 2018, ένας στους 20 εφήβους (5,2%) αναφέρει ότι υπέστη ηλεκτρονικό εκφοβισμό (του έστειλαν δηλαδή άσχημα ή ενοχλητικά μηνύματα στο chat, μέσω e-mail ή SMS, έγραψαν/πόσταραν άσχημα ή ενοχλητικά μηνύματα στον ‘τοίχο’ τους, έφτιαξαν site για να τον γελοιοποιήσουν, δημοσιοποίησαν στο ίντερνετ ή μοιράστηκαν με άλλους μη κολακευτικές ή άσεμνες φωτογραφίες χωρίς την έγκρισή του) τουλάχιστον 1-2 φορές τους τελευταίους 2 μήνες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας ενώ σε ποσοστό 3,3% αναφέρουν ότι έκαναν οι ίδιοι cyber bullying σε άλλο άτομο.
Οι μορφές bullying που οι έφηβοι απαντούν σε υψηλότερα ποσοστά ότι υπέστησαν είναι τα λεκτικά πειράγματα (19,8% του συνόλου των μαθητών), η διάδοση ψεμάτων και φημών (18,8%), τα αστεία, σχόλια ή χειρονομίες σεξουαλικού περιεχομένου (13,4%) και ο αποκλεισμός από κοινές παρέες και δραστηριότητες (13,1%). Σε χαμηλότερα ποσοστά οι έφηβοι αναφέρουν ότι υπέστησαν bullying με χρήση σωματικής βίας (4,5%) και με τη μορφή άσχημων χαρακτηρισμών για την εθνικότητα (5,6%) και τη θρησκεία τους (3,5%).
Τα αγόρια αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό ότι υπέστησαν bullying με τη μορφή σωματικής βίας και άσχημων χαρακτηρισμών για την εθνικότητα και τη θρησκεία τους, ενώ τα κορίτσια με τη μορφή διάδοσης ψεμάτων και φημών. Ποσοστό 3,9% απαντούν ότι συχνά οι μαθητές στο σχολείο τούς συμπεριφέρονται με άδικο ή άσχημο τρόπο λόγω του φύλου τους, 2,8% λόγω της καταγωγής τους και 2,1% εξαιτίας της οικονομικής κατάστασης της οικογένειάς τους.
Βίαιοι καυγάδες
Το 2018 ένας στους 5 εφήβους (19,4%) απαντά ότι ενεπλάκη σε βίαιο καυγά τουλάχιστον 2 φορές κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών πριν τη διεξαγωγή της έρευνας. Τα αγόρια αναφέρουν εμπλοκή σε βίαιους καυγάδες σε τριπλάσιο ποσοστό (29,3%) συγκριτικά με τα κορίτσια (9,6%) και οι 11χρονοι και 13χρονοι μαθητές (21%) σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τους 15χρονους (15,2%).
Διαχρονικά, την τελευταία 16ετία, το ποσοστό εφήβων που αναφέρουν εμπλοκή σε βίαιους καυγάδες τουλάχιστον 2 φορές τους τελευταίους 12 μήνες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας, παρουσιάζει διακυμάνσεις: από 22,0% το 2002 αυξάνεται σημαντικά σε 28,1% το 2010 ενώ το 2014 μειώνεται σε 17,4% και παραμένει σχετικά σταθερό το 2018 (19,4%).
Μία άλλη παράμετρος είναι το οικονομικό επίπεδο. Οι έφηβοι των οποίων οι οικογένειες κατηγοριοποιούνται στο κατώτερο οικονομικό επίπεδο αναφέρουν σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό ότι υφίστανται bullying με τη μορφή σωματικής βίας (7,8% έναντι 3,6% και 4,8% των συνομηλίκων τους μέσου και ανώτερου οικονομικού επιπέδου, αντίστοιχα) και άσχημων χαρακτηρισμών για την εθνικότητα (8,9% έναντι 5% και 5,4% των συνομηλίκων τους μέσου και ανώτερου οικονομικού επιπέδου, αντίστοιχα) και τη θρησκεία τους (6% έναντι 2,8% και 3,4% των συνομηλίκων τους μέσου και ανώτερου οικονομικού επιπέδου, αντίστοιχα).
«Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι τα ποσοστά εφήβων στην χώρα μας που αναφέρουν ότι υφίστανται εκφοβισμό (bullying) στο σχολείο καταγράφουν μείωση και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση και εντατικοποίηση των σχετικών παρεμβάσεων πρόληψης την τελευταία δεκαετία» αναφέρει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονική υπεύθυνη του τομέα Επιδημιολογικών και Ψυχοκοινωνικών Ερευνών του ΕΠΙΨΥ, Άννα Κοκκέβη.
Προσθέτει, ωστόσο, ότι «τα τελευταία χρόνια αναδύεται το φαινόμενο του ηλεκτρονικού εκφοβισμού καθώς η συνεχιζόμενη ανάπτυξη και εξέλιξη των νέων τεχνολογιών, και κυρίως των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι πολύ πιο ραγδαία από τα “αντανακλαστικά” της επιστημονικής κοινότητας και της κοινωνίας, έτσι οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς και οι επαγγελματίες πρόληψης έρχονται διαρκώς αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις».
Και καταλήγει: «Δεδομένου ότι οι επιπτώσεις του εκφοβισμού μπορούν να είναι καταστροφικές όχι μόνον βραχυπρόθεσμα στην εφηβεία αλλά και μακροπρόθεσμα στη ζωή των θυμάτων μετά την ενηλικίωση, είναι σημαντικό να μην επαναπαυόμαστε και να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε με στόχο την εξάλειψη του φαινομένου».
Το σχέδιο του υπουργείου
Η υφυπουργός Σοφία Ζαχαράκη στο μήνυμά της περιγράφει και το σχέδιο δράσης του υπουργείου απέναντι στον εκφοβισμό και τη βία στο σχολικό περιβάλλον. Συγκεκριμένα αναφέρει:
1. Το υπουργείο ανταλλάσσει εμπειρία με χώρες που εφάρμοσαν επιτυχημένες στρατηγικές αντιμετώπισης του εκφοβισμού και της βίας στα σχολεία όπως η Νορβηγία, η Ισπανία, η Φινλανδία, και είναι έτοιμο για τις βέλτιστες σχετικές πρακτικές, προσαρμοσμένες στην ελληνική πραγματικότητα και ανάγκες.
2. Εισάγει πιλοτικά ήδη από το νέο σχολικό έτος νέες θεματικές ενότητες στα σχολεία, που θα δίνουν έμφαση στον σεβασμό της προσωπικότητας του ατόμου, θα προάγουν την κριτική σκέψη, θα δίνουν την ευκαιρία στα παιδιά να εργάζονται σε ομάδες και θα καλλιεργούν στάσεις και συμπεριφορά, έτσι ώστε να επιλέγουν να επιλύουν τις διαφορές τους μακριά από πρακτικές απειλής ή βίας.
3. Συντάσσεται η διακήρυξη του σχολείου ενάντια στη βία, με δικαιώματα-υποχρεώσεις-καθήκοντα για όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας, ώστε κάθε παράγοντας της σχολικής ζωής θα γνωρίζει τον ρόλο του ως προς την αντιμετώπιση του φαινομένου.
4. Συστήνεται επιτροπή ενάντια στον εκφοβισμό και στην ενδοσχολική βία με κύριο μέλημα την ασφάλεια και προστασία των μαθητών μας.
5. Σχεδιάζεται ξανά το πλαίσιο ποινών «με δίκαιο και συνεκτικό τρόπο» επιβραβεύοντας ταυτόχρονα την προσπάθεια βελτίωσης της συμπεριφοράς μέσα στο σχολικό περιβάλλον.
6. Το υπουργείο θα αποζητήσει να έχει ανοιχτή γραμμή με τους γονείς, την έγκαιρη ενημέρωση για τους κανόνες αλλά και την συχνή επικοινωνία γονέων και εκπαιδευτικών.
7. Ενθάρρυνση της διοργάνωσης ειδικών συζητήσεων και προγραμμάτων για την εκπαίδευση των μαθητών στον σεβασμό των δικαιωμάτων των άλλων κατά τη χρήση του Διαδικτύου και την αποφυγή της άσκησης βίας, των προσβολών και του εκφοβισμού που συμβαίνει μέσω αυτού (cyber bullying) καθώς και της σωστής χρήσης των social media.
8. Το υπουργείο προτείνει τον ρόλο του «διαμεσολαβητή - συμμαθητή», ως συμφιλιωτή μέσα από την πιλοτική εφαρμογή αντίστοιχων προγραμμάτων που ήδη εφαρμόζονται σε σχολεία της χώρας μας.
10. Σε συνεργασία με το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη δρομολογείται η επικαιροποίηση του σχετικού υλικού που δίνεται στους μαθητές, με ειδική προσαρμογή για κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης, με έμφαση στο ανανεωμένο πλέον ψηφιακό υλικό.
11. Εισάγεται ο θεσμός του «δασκάλου συμβούλου εμπιστοσύνης», στον οποίο θα μπορούν να απευθύνονται οι μαθητές ατομικά ή ομαδικά, συζητώντας προβλήματα που αντιμετωπίζουν, όπως θέματα σχολικού εκφοβισμού.
12. Σχεδιάζονται προγράμματα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών για πρόληψη και αποτροπή του σχολικού εκφοβισμού και της σχολικής βίας.
13. Αυξάνεται ο αριθμός των ψυχολόγων και των κοινωνικών λειτουργών.
«Κάθε ένα από τα παραπάνω μέτρα μετά από ένα ικανό χρονικό διάστημα εφαρμογής θα αξιολογηθεί, και όσα μέτρα απέδωσαν θα ενδυναμωθούν και θα επεκταθούν, ενώ όσα κριθεί ότι δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα θα αντικατασταθούν από άλλα αποτελεσματικότερα» σημειώνει η υφυπουργός.
