Του Νίκου Καρατσόρη
Liberal.gr λοιπόν. Ένας τίτλος ο οποίος αφήνει υπόσχεση για την ύλη του και εύχομαι καλή επιτυχία στους συντελεστές του. Μα αν ο όρος liberal οριοθετεί ένα τρόπο ελεύθερης σκέψης, τότε αυτό που παρακινεί σε ελεύθερη σκέψη δεν μπορεί να μην εμπεριέχει το στοιχείο της δημιουργικής αμφισβήτησης. και οτιδήποτε μπορεί να νοηθεί αποκλείεται να είναι α-νοησία καθώς κάψε σκέψη έχει σκοπό. Αν λοιπόν η σκέψη και η βούληση σε νομισματικής φύσης ζητήματα έχουν αποκρυσταλλωθεί στην καθημερινότητά μας διαμέσω νόμων και θεσμών, τι είδους αμφισβήτηση επιδέχονται; Υπάρχει κάποιος απαράγραπτος νόμος που ταυτίζει ένα νόμισμα με ένα κράτος; Γιατί όχι δύο νομίσματα ή και παραπάνω νομίσματα σ' ένα κράτος; Υπάρχει κάποιος απαράγραπτος κανόνας που ορίζει ότι κάθε κράτος πρέπει να έχει μία εκδοτική αρχή; Γιατί όχι δύο και τρία νομίσματα από δύο ή και παραπάνω εκδοτικές αρχές στο ίδιο κράτος;
Το 2015 είναι έτος που «βομβαρδιστήκαμε» από τα μέσα ενημέρωσης για το Plan B, για παράλληλο νόμισμα, για IOU. Χλευάστηκαν έννοιες χωρίς καν να παρουσιαστούν. Εκτοξεύτηκαν κατηγορίες για εσχάτη προδοσία, διενεργήθηκαν ανακρίσεις, μία συμμορία ήθελε να βγάλει τη χώρα από το ευρώ, αυτά ακούγαμε καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Το παράλληλο νόμισμα θα ήταν ο προδότης Εφιάλτης που θα έφερνε το γένος στο προθάλαμο της εξόδου από την ευρωζώνη με συνέπειες χειρότερες και από αυτές του βιβλικού κατακλυσμού. Τελικά θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι είναι το χρήμα; Τι είναι το νόμισμα; Τι είναι το IOU; Τι είναι παράλληλο νόμισμα; Τι είναι συμπληρωματικό νόμισμα; Αν η ύπαρξη διαφορετικών λέξεων οφείλεται στην περιγραφή διαφορετικών πραγμάτων, ποιές είναι, αν υπάρχουν, οι διαφορές τους; Γιατί υπάρχουν; Ποιές είναι οι ιδιότητες τους; Ποιος είναι ο ρόλος εθνικών και υπερεθνικών αρχών ως προς το νόμισμα; Ποια είναι τα σημερινά προβλήματα και τελικά τι σχέση έχουν, αν έχουν, με τη νομισματική κυκλοφορία;
Εάν έπρεπε κάποιος να περιγράψει τον νομισματικό μακρόκοσμο, δόκιμος ο όρος, αυτός θα αποτελούνταν από νομίσματα, όπως και να τα εννοεί κανείς, από κράτη, από τράπεζες και από άλλες εθνικές και υπερεθνικές αρχές και διεθνείς οργανισμούς. Τα Ηνωμένα Έθνη συγκροτούνται από 193 αναγνωρισμένα κράτη[1] και 2 κράτη παρατηρητές.[2] Η Κεντρική Τράπεζα των Κεντρικών Τραπεζών, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών [BIS], στην ιστοσελίδα της παραθέτει 190[3] Κεντρικές Τράπεζες και εθνικές νομισματικές αρχές αλλά μόνο 60 από αυτές είναι μέλη της.[4] Σε άλλη βάση της BIS απαριθμούνται 182 επίσημες νομισματικές αρχές[5] ενώ υπάρχουν και επιπλέον 27 διεθνείς οργανισμοί οι οποίοι αναφέρονται ως μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα[6] μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν νομισματικές ενώσεις όπως η Δυτικοαφρικανική Οικονομική και Νομισματική Ένωση αλλά όχι η Ευρωπαϊκή Ένωση, πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης όπως η African Development Bank η οποία έχει δική της λογιστική μονάδα αλλά όχι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο [ΔΝΤ] που έχει δική του λογιστική μονάδα ή η Παγκόσμια Τράπεζα που δεν έχει. Ταυτόχρονα στη βάση δεδομένων του Διεθνή Οργανισμού Τυποποίησης [ISO] για το πρότυπο ISO 4217:2015, Κωδικοί Νομισμάτων, υπάρχουν 178 διαφορετικοί κωδικοί εκ των οποίων 157 αποτελούν νομίσματα με τον τρόπο που τα αντιλαμβανόμαστε οι περισσότεροι και κυκλοφορούν σε 257 περιοχές οι οποίες δεν είναι κατ' ανάγκη κράτη. Επίσης ως νομίσματα αναφέρονται 4 πολύτιμα μέταλλα (χρυσός, παλλάδιο, πλατίνα, άργυρος), το δολάριο επόμενης ημέρας (USN και όχι USD) των ΗΠΑ, τα Ειδικά Τραβηχτικά Δικαιώματα [SDR] του ΔΝΤ, χρηματοδοτικά μέσα και λογιστικές μονάδες. Στον ιστότοπο coinmarketcap.com υπάρχουν 669 διαφορετικά κρυπτονομίσματα με το πιο γνωστό από όλα να είναι το Bitcoin[7] ενώ το 2012 υπήρχαν τουλάχιστον 5,000 διαφορετικά συμπληρωτικά νομίσματα παγκοσμίως.[8]
Αν τα παραπάνω αποτελούν μία σπαζοκεφαλιά δεν είναι ούτε καν η αρχή. Υπάρχει περιοχή που δεν έχει αναγνωριστεί ως κράτος αλλά που σύμφωνα με την BIS έχει Κεντρική Τράπεζα χωρίς να έχει δικό της νόμισμα. (π.χ το Κόσοβο και άλλοι) Η Ελβετία έχει κατοχυρωμένα τρία διαφορετικά νομίσματα αλλά μόνο ένα εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα. Στη Μεγάλη Βρετανία υπάρχουν 8 εκδοτικές τράπεζες (3 Σκωτία, 4 Β. Ιρλανδία, 1 Αγγλία) αλλά μόνο ένα νόμισμα και μόνο η Τράπεζα της Αγγλίας είναι μέλος της BIS ενώ τα νησιά της Μάγχης έχουν δικές τους ανεξάρτητες νομισματικές αρχές που και αυτές εκδίδουν λίρες αλλά με διαφορετικό καθεστώς από ότι στη Μεγάλη Βρετανία. Η Κίνα έχει δύο διαφορετικές νομισματικές αρχές και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως διπλονομισματική χώρα με το γουάν που κυκλοφορεί εντός της Κίνας να το εκδίδει η People's Bank of China ενώ το χρηματοοικονομικό γουάν που διαπραγματεύεται στις διεθνείς αγορές και έχει μία σταθμισμένη ισοτιμία ως προς ένα καλάθι νομισμάτων το χειρίζεται η State Administration of Foreign Exchange. Οι αυτόνομες περιοχές του Hong Kong και του Μακάο, ναι μεν ανήκουν στην Κίνα, όμως έχουν δικές τους ανεξάρτητες νομισματικές αρχές με το νόμισμα του Μακάο να έχει σταθερή ισοτιμία με αυτή του Hong Kong που έχει ελεγχόμενη ισοτιμία με το γουάν. Η Σιγκαπούρη και το Μπουτάν έχουν δύο διαφορετικά νομίσματα αλλά κοινή διαχείριση. Το Εκουαδόρ έχει επίσημο νόμισμα το δολάριο αλλά οι συναλλαγές γίνονται με ψηφιακό νόμισμα που εκδίδει η Κεντρική Τράπεζα της χώρας. Η Κούβα έχει μία νομισματική αρχή, υπάρχει όμως το κουβανικό πέσο για εσωτερική χρήση και το μετατρέψιμο πέσο για συναλλαγές εξωτερικού εμπορίου, αν και το τελευταίο θα καταργηθεί. Είναι μία ενδεικτική εικόνα του σημερινού νομισματικού μακρόκοσμου παγκοσμίως. Μπερδευτήκατε; Έχει και παρακάτω.
Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στις νομισματικές ενώσεις όπως της ευρωζώνης όπου μία ομάδα κρατών έχει αποφασίσει να χρησιμοποιεί κοινό νόμισμα. Υπάρχει και η περίπτωση δύο διαφορετικών νομισματικών ενώσεων της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής που έχουν δύο διαφορετικές Κεντρικές Τράπεζες αλλά το νόμισμα που χρησιμοποιούν είναι ουσιαστικά το γαλλικό φράγκο και εκδίδεται υπό την εγγύηση του γαλλικού υπουργείου οικονομικών!
Η εικόνα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο όταν η συζήτηση επεκτείνεται στα ψηφιακά νομίσματα μια και έχουν το χαρακτηριστικό να είναι παγκόσμια χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς. Η Γερμανία έχει αναγνωρίσει το Bitcoin ως λογιστική μονάδα. Επίσης πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αναγνώρισε ότι «η ανταλλαγή παραδοσιακών [χαρτο]νομισμάτων με μονάδες του εικονικού νομίσματος Bitcoin απαλλάσσεται από την [επιβολή] Φ.Π.Α»[9] αφού εμπίπτει στις εξαιρέσεις του άρθρου 135.1.ε της κοινοτικής οδηγίας 2006/112 περί Φ.Π.Α και «οι οποίες αφορούν συνάλλαγμα, χαρτονομίσματα και νομίσματα που αποτελούν νόμιμα μέσα πληρωμής.»[10] Στις ΗΠΑ η εφορία (IRS) λογίζει για φορολογικούς λόγους τα ψηφιακά νομίσματα ως ακίνητα![11] Σε άλλες χώρες έχει επιτραπεί η χρήση του Bitcoin χωρίς να υποκαθίσταται το τοπικό νόμισμα, σε άλλες χώρες έχει πλήρως απαγορευτεί η χρήση κρυπτονομισμάτων.
Αν όμως υπάρχει ένας νομισματικός μακρόκοσμος θα έπρεπε να μπορεί να νοηθεί ως υποσύνολο του και ένας νομισματικός μικρόκοσμος. Υπάρχουν χιλιάδες τοπικά κοινοτικά ή μη νομίσματα διαφόρων μορφών συμπεριλαμβανομένων των τοπικών ανταλλακτηρίων, πιστωτικών συνεταιρισμών, τραπεζών χρόνου.[12] Από αυτά το πιο ενδιαφέρον πείραμα σε εθνική κλίμακα είναι το WIR της Ελβετίας το οποίο είναι ένα ιδιωτικό ψηφιακό νόμισμα που εκδίδεται από την WIR Bank και κυκλοφορεί παράλληλα με το ελβετικό φράγκο χωρίς να αποτελεί νόμιμο μέσο πληρωμής. Σε πιο μικρό τοπικό επίπεδο, η μικρή πόλη Busingen, η οποία διοικητικά ανήκει στη Γερμανία, βρίσκεται εντός της Ελβετίας στο καντόνι του Schaffhausen. Το νόμιμο μέσο πληρωμής είναι το ευρώ αλλά στην πράξη οι κάτοικοι χρησιμοποιούν το ελβετικό φράγκο στις συναλλαγές τους.[13] Ακόμη και πριν την εισαγωγή του ευρώ και ενώ οι δημοτικές αρχές του Busingen όφειλαν να συλλέγουν τέλη σε γερμανικά μάρκα, εν τούτοις έκαναν δέχονταν «παράνομα» εξόφληση σε ελβετικά φράγκα. Γίνεται ακόμη περισσότερο περίπλοκο μια και το Busingen τελωνειακά δεν είναι καν μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά της Ελβετίας.[14] Αντίστοιχη περίπτωση είναι και ένας άλλος ιταλικός θύλακας εντός ελβετικού εδάφους. Στο Campione d' Italia το νόμιμο μέσο πληρωμής είναι το ευρώ όμως η χρήση του ελβετικού φράγκου είναι ευρεία ενώ η περιοχή εξαιρείται από την επιβολή Φ.Π.Α.[15] Στη Γερμανία σε μία μελέτη της Bundesbank αναφέρονται 65 διαφορετικά τοπικά νομίσματα.[16] Στο παρελθόν, όταν η Ελλάδα ήταν μέλος της Λατινικής Νομισματικής Ένωσης, η έννοια του διεθνώς μη ανταλλάξιμου συμπληρωματικού νομίσματος, μικρής ονομαστικής αξίας, ήταν θεσμοθετημένη. Οι μεγαλύτεροι όμως σε κλίμακα νομισματικοί πειραματισμοί έγιναν στην Γερμανία στα χρόνια του μεσοπολέμου.
Σ' αυτά και σ' άλλα θα αναφερθώ σε μία σειρά κειμένων που θα δημοσιεύσει το liberal.gr. Όλα τα παραπάνω δεν συμπεριλαμβάνουν ούτε καν αναφορά στο τραπεζικό σύστημα, ο ρόλος του οποίου στη σημερινή εποχή είναι κυρίαρχος για το μέγεθος της νομισματικής κυκλοφορίας. Αν μη τι άλλο δημιουργείται μία εικόνα ενός «νομισματικού οικοσυστήματος»[17] το οποίο ουδεμία σχέση έχει με το επικοινωνιακό κλίμα τρομοκρατίας που επικρατεί όταν ανοίγει η συζήτηση περί νομίσματος. Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον. Στη δημοκρατία κυρίαρχος είναι αυτός που θέτει τα ερωτήματα γιατί διαμορφώνει την ατζέντα συζήτησης, και όχι αυτός που δίνει απαντήσεις δια της ψήφου. Η πικρή εμπειρία του δημοψηφίσματος είναι ότι πρέπει να ξέρουμε σε ποια ερώτηση απαντάμε. Για τα όσα αναφέρθηκαν ερωτήσεις και απαντήσεις εξαρτώνται από τον ορισμό για το τι είναι το χρήμα και τι είναι το νόμισμα. Αυτό θα είναι το αντικείμενο του επόμενου άρθρου. Από πού αλλού να ξεκινήσεις κανείς αν όχι από τον Αριστοτέλη;
[1] http://www.un.org/en/members/index.shtml
[2] http://www.un.org/en/members/nonmembers.shtml
[3] Central bank and monetary authority websites, http://www.bis.org/cbanks.htm
[4] BIS member central banks, http://www.bis.org/about/member_cb.htm
[5] List of central banks, https://www.bis.org/statistics/bankstatsguide.htm
[6] List of international organisations, https://www.bis.org/statistics/bankstatsguide.htm
[7] http://coinmarketcap.com/all/views/all/
[8] Martignoni, J. (2012) “A new approach to a typology of complementary currencies.” International Journal of Community Currency Research 16 (A) 1-?17 www.ijccr.net ISSN 1325-?9547 (https://ijccr.files.wordpress.com/2012/04/ijccr-2012-martignoni.pdf) [26/10/2015]
[9]C-264/14, Skatteverket v David Hedqvist, Press Release No 128/15, Court of Justice of the European Union, http://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2015-10/cp150128en.pdf
[10] OJ L 347, 11.12.2006, p. 1–118, Οδηγία 2006/112/ΕΚ του Συμβουλίου, της 28ης Νοεμβρίου 2006 , σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/TXT/?uri=CELEX:32006L0112
[11] ΙR-2014-36, IRS Virtual Currency Guidance : Virtual Currency Is Treated as Property for U.S. Federal Tax Purposes; General Rules for Property Transactions Apply, Διαθέσιμο στο: https://www.irs.gov/uac/Newsroom/IRS-Virtual-Currency-Guidance, [26/10/2015]
[12] Μία ενδεικτική βάση δεδομένων ανά χώρα, http://www.complementarycurrency.org/ccDatabase/
[13] http://www.buesingen.de/englisch/index.html
[14] http://www.buesingen.de/englisch/index.html
[15] http://www.exclave.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=8
[16] Rosl, G. (2006) “Regionalwahrungen in Deutschland – Lokale Konkurrenz fur den Euro?“ Diskussionspapier, Reihe 1: Volkswirtschaftliche Studien Nr. 43/2006. Διαθέσιμο στο: https://www.bundesbank.de/Redaktion/DE/Downloads/Veroeffentlichungen/Diskussionspapiere_1/2006/2006_12_29_dkp_43.pdf?__blob=publicationFile [26/10/2015]
[17] Η έκφραση ανήκει στον Καθηγητή Bernard Lietaer. http://www.lietaer.com/
