Του Kristian Niemietz
Μετά από χρόνια επιτυχιών, οι σοσιαλιστές τόσο στη Βρετανία, όσο και στις ΗΠΑ βρίσκονται τελευταία σε δύσκολο έδαφος. Παρά την τεράστια δημοφιλία τους στα μέσα κοινωνικης δικτύωσης και τα πανεπιστήμια, η εκλογική επιτυχία εντέλει αποδείχθηκε δύσκολος στόχος.
Οι σοσιαλιστές κατάφεραν να παρουσιάσουν τον σοσιαλισμό ως “μοντέρνο” και “κουλ”, κατάφεραν να γεμίσουν εύκολα αίθουσες συνεδριάσεων και πλατείες με τεράστια πλήθη και εμπνέουν έναν ενθουσιασμό που δεν υπάρχει πουθενά αλλού στο πολιτικό φάσμα.
Παρ’ όλα αυτά, ο μέσος πολίτης παραμένει παραδόξως ανεπηρέαστος (παρά το γεγονός τό εκφράζει θετική γνώμη για σοσιαλιστικές πολιτικές όταν ρωτάται για αυτές σε δημοσκοπήσεις). Οι περισσότερες ηγετικές πολιτικές προσωπικότητες της αναβίωσης του σοσιαλισμού σήμερα αποχωρούν, ή περνούν στο παρασκήνιο. Οι μετριοπαθείς κεντροαριστεροί, οι εδώ και καιρό απομονωμένοι σοσιαλιστές δημοκράτες και οι αριστεροί φιλελεύθεροι, βγαίνουν ξανά από την κατάψυξη.
Σημαίνει άραγε αυτό ότι το ειδύλλιό μας με τον σοσιαλισμό φτάνει στο τέλος του; Ακυρώθηκε άραγε η επανάσταση;
Δυστυχώς, η απάντηση είναι αρνητική.
Φαντάζομαι ότι τους επόμενους μήνες, ο σοσιαλισμός θα απομακρυνθεί ακόμη περισσότερο από την πολιτική της πρώτης γραμμής. Θα μεταλλαχθεί σε ένα εξωκοινοβουλευτικό κίνημα που δεν θα συνδέεται συγκεκριμένα με κάποιο πολιτικό κόμμα ή υποψήφιο (μολονότι φυσικά θα είναι εγγύτερα σε κάποιους απ’ ό,τι σε κάποιους άλλους). Θα γίνει ένα κοινωνικό κίνημα αντί για ένα εκλογικό εγχείρημα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα χάσει την επιρροή του.
Καλώς ή κακώς, τα κοινωνικά κινήματα και οι ομάδες πίεσης έχουν συχνά περισσότερη - και όχι λιγότερη - επιρροή από τα πολιτικά κόμματα.
Τα παραδείγματα αφθονούν. Δείτε την Extinction Rebellion, τις “απεργίες για το κλίμα” και τις υπόλοιπες εκφάνσεις του κινήματος γύρω από την ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ. Πρόκειται για κλασικά εξωκοινοβουλευτικά κινήματα. Δεν έχουν κάποιον κομματικό-πολιτικό κλάδο. Δεν σχετίζονται με κάποιο πολιτικό κόμμα. Δεν προσπαθούν να κερδίσουν εκλογές, και αν το έκαναν, πιθανότατα θα διαπίστωναν ότι ο ενθουσιασμός του πλήθους δεν μεταφράζεται πλήρως σε ψήφους.
Τότε όμως γιατί να νοιάζονται; Γιατί να βάζουν ως στόχο την εκλογική επιτυχία; Ούτως ή άλλως περνούν το μήνυμά τους. Οι πολιτικοί ηγέτες σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο υποκλίνονται σ’ αυτούς. Η βρετανική κυβέρνηση αμέσως υποχώρησε στις απαιτήσεις τους και υπέγραψε λευκή επιταγή για την επίτευξη μιας οικονομίας με καθαρές μηδενικές εκπομπές μέχρι το 2050. Κέρδισαν.
Ή δείτε τις διάφορες ομάδες πίεσης υπέρ του “κράτους γκουβερνάντας” που θέλουν να ρυθμίσουν τη ζωή μας. Δεν συνδέονται με κάποιο πολιτικό κόμμα, και αν κάποιο μεγάλο κόμμα υιοθετούσε μια τέτοια προεκλογική καμπάνια, πιθανότατα δεν θα είχε καλές εκλογικές επιδόσεις. Κι εδώ όμως, αυτές οι ομάδες δεν χρειάζεται να επιδιώκουν την εκλογική τους επιτυχία. Ούτως ή άλλως, ως επί το πλείστον πετυχαίνουν αυτά που θέλουν, είτε μιλάμε για φόρους ζαχαρης, είτε για την απαγόρευση διαφημίσεων και προβολής, για νόμους μη διακριτικής συσκευασίας και “φόρους αμαρτίας”. Θα ήταν παράλογο να ισχυριστεί κανείς ότι τα μέλη τους δεν έχουν επιρροή, απλώς και μόνο επειδή δεν θα συγκέντρωναν πολλές ψήφους στις εκλογές.
Ομοίως, ο ευρωσκεπτικισμός ποτέ δεν είχε επιτυχία ως εκλογικό εγχείρημα, αν ως επιτυχία σημαίνει η κατάκτηση πολλών κοινοβουλευτικών εδρών. (Βεβαίως, εντέλει είχε “κοινοβουλευτική επιτυχία” καθώς νίκησε στο βρετανικό δημοψήφισμα για την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2016). Μόλις δύο βουλευτές του UKIP εξελέγησαν ποτέ, και αμφότεροι είχαν αποχωρήσει από ένα κόμμα που τότε δεν ήταν ιδιαίτερα ευρωσκεπτικιστικό. Και παρ’ όλα αυτά, αποχωρήσαμε από την ΕΕ. Και δεν αποδεχθήκαμε καν έναν συμβιβασμό του τύπου “μισοί μέσα, μισοί έξω”. Οι ευρωσκεπτικιστές νίκησαν, τελεία και παύλα, χωρίς να γίνουν ποτέ μείζων δύναμη στην κοινοβουλευτική πολιτική σκηνή από μόνοι τους.
Αυτά τα τρία παραδείγματα δεν έχουν πολλά κοινά στοιχεία μεταξύ τους, εκτός του ότι οι υποστηρικτές αυτών των σκοπών είναι απείρως περισσότερο παθιασμένοι γι’ αυτούς από τους αντιπάλους τους. Ούτε όλοι αποδέχονται πλήρως τα όσα λέει η Γκρέτα, αλλά κι εδώ δεν υπάρχει κάποιο εμφανές αντίρροπο κίνημα. Μπορεί κανείς να γκρινιάζει για το πόσο ακρίβυνε ένα ποτήρι μπύρα ή κρασί, αλλά δεν θα κινήσει γη και ουρανό για να κάνει κάτι γι’ αυτό. Αντιθέτως, οι ακτιβιστές εναντίον του αλκοόλ θα κινήσουν γη και ουρανό για να τα κρατήσουν ακριβά. Ο ευρωσκεπτικισμός ήταν ένα περιθωριακό κίνημα μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 2010, αλλά ποτέ δεν υπήρξαν πολλοί άνθρωποι στη Βρετανία που πίστευαν παθιασμένα στην “ευρωπαϊκή ιδέα”. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ήταν αποδεκτή, αλλά ποτέ με ενθουσιασμό.
Σήμερα, οι σοσιαλιστές στη Βρετανία βρίσκονται σε μια θέση ανάλογη εκείνης στην οποία βρέθηκαν οι ευρωσκεπτικιστές στις αρχές της δεκαετίας του 2010. Η πλειοψηφία των εκλογέων δεν συμμερίζεται το παθιασμένο μίσος τους για τον καπιταλισμό, όπως ακριβώς και η πλειοψηφία δεν αντιτασσόταν ανεπιφύλακτα στην ΕΕ τότε. Όμως η ΕΕ δεν είχε στο πλευρό της “πιστούς” - ούτε και ο καπιταλισμός σήμερα.
Όπως ακριβώς η ΕΕ μέχρι το 2016, ο καπιταλισμός γίνεται ανεκτός, αλλά σχεδόν κανείς στη Βρετανία δεν τον υποστηρίζει με ενθουσιασμό. Οι έρευνες γνώμης δείχνουν ότι λιγότεροι από ένας στους δώδεκα ανθρώπους στη Βρετανία έχουν θετικούς συνειρμούς με τη λέξη “καπιταλισμός”. Μόλις περίπου ένας στους είκοσι ανθρώπους πιστεύουν ότι η υγεία και η εκπαίδευση θα πρέπει να παρέχονται από τον ιδιωτικό τομέα και λιγότεροι από ένας στους είκοσι ανθρώπους θέλουν το κράτος να είναι μικρότερο απ’ ό,τι σήμερα.
Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης χαρακτηρίστηκε κάποτε “δημοκρατία χωρίς δημοκράτες”. Ομοίως, το οικονομικό σύστημα της Βρετανίας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί “καπιταλισμός χωρίς καπιταλιστές”. Σπάνια συμφωνώ με όσα λέει ο Owen Jones, όμως συμφωνώ έντονα όταν λέει ότι:
“Η βρετανική και αμερικανική νέα αριστερά βρήκε μια μαζική υποδοχή στις ιδέες της αφού πρώτα η αριστερά πέρασε μια γενιά στην έρημο. Σε καμία πλευρά του Ατλαντικού δεν πάει κάπου η αριστερά. Είναι γεμάτη από πολιτικές και ιδέες που όχι απλώς τις οικειοποιούνται οι πολιτικοί της παραδοσιακής κεντροαριστεράς, αλλά και τις λεηλατεί η πολιτική δεξιά”.
Ο σοσιαλισμός δεν τελείωσε ακόμη. Ούτε κατά διάνοια.
* * *
Ο Kristian Niemietz είναι επικεφαλής θεμάτων πολιτικής οικονομίας στο Institute for Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 23 Απριλίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
