Καθώς επιστρέφουμε στην καθημερινότητα, πρέπει να ξαναπιάσουμε το νήμα από εκεί που το έχουμε αφήσει. Η πανδημία σάρωσε τα πάντα, ανατρέποντας προτεραιότητες, διακόπτοντας προσπάθειες, αλλά και (πολύ συχνά) δημιουργώντας νέες πραγματικότητες. Στις συντάξεις, όπως και σε όλα τα άλλα θέματα, ένα παραπέτασμα μας αποκόπτει από το πριν: η χιονοστιβάδα των εκκρεμών συντάξεων, φαίνεται ότι κρύβει το παγόβουνο της γήρανσης του πληθυσμού.
Για να ξαναπιάσουμε το νήμα που διέκοψε η πανδημία πρέπει να προβληματιστούμε σε δύο κατευθύνσεις: Πρώτον, τι ήταν ημιτελές το 2019 και πρέπει να συνεχίσει. Δεύτερον, τι νέες προσαρμογές επιβάλλει η πανδημία.
Ως προς το πρώτο θέμα, το 2019 η τότε ηγεσία του Υπουργείου Εργασίας προωθούσε μια μερική αποδυνάμωση των μνημονιακών αλλαγών: επέστρεψαν οι κλάσεις στους αυτοτελώς απασχολούμενους, αποτράπηκε η κατάργηση της προσωπικής διαφοράς, οι συντάξεις χηρείας έγιναν πιο γενναιόδωρες. Οι αλλαγές αυτές δικαιολογήθηκαν με την επίκληση προβολών ως το 2070 οι οποίες έδειχναν ότι το ‘σύστημα άντεχε’. Η εκτίμηση αυτή, όμως, βασιζόταν στην ολοκλήρωση ρυθμίσεων που είχαν ήδη ψηφιστεί.
Πιο σημαντική ανάμεσά τους ήταν η μέριμνα του νόμου του ΠΑΣΟΚ (νόμος Λοβέρδου) που συνδέει την άνοδο των ορίων ηλικίας με τη μακροβιότητα (προσδόκιμο επιβίωσης). Ο ΟΟΣΑ αυτή την εβδομάδα μας θύμισε την σημασία αυτής της προσαρμογής, η πρώτη δόση της οποίας θα έπρεπε (βάσει του νόμου) να είχε ήδη γίνει τον Ιανουάριο 2021 – πλην όμως ακόμη αναμένεται.
Η λησμονημένη αύξηση των ορίων ηλικίας είναι μόνο ένα σημείο του συνολικού εξορθολογισμού του συστήματος, ο οποίος (με την σημαντική εξαίρεση των νέων επικουρικών συντάξεων) τείνει να ξεχαστεί.
Όμως η πανδημία είναι πιθανόν να αφήνει και μονιμότερα προβλήματα – που επιβάλλουν επιπλέον προσαρμογές: Σε όλες τις χώρες η πανδημία έχει φρενάρει την παραμονή στην αγορά εργασίας των μεγαλύτερων εργαζόμενων, η οποία έδινε ανάσες στα συστήματα συντάξεων από το 2000. Λίγο το αίσθημα τρωτότητας των μεγαλύτερων, λίγο η επιστροφή στερεοτύπων, λίγο τα κίνητρα για πρόωρη συνταξιοδότηση, οι εργαζόμενοι σε ΗΠΑ και Ευρώπη σπεύδουν να συνταξιοδοτηθούν γύρω στα 60.
Στην Ελλάδα, όπου η κίνηση από το 2000 (ακόμη και στην οικονομική κρίση) ήταν προς την αντίθετη κατεύθυνση, η επίπτωση της πανδημίας μεταφράζεται σε χειμάρρους αιτήσεων συνταξιοδότησης – αρκετές να μεγαλώνουν τις εκκρεμείς αιτήσεις. Αν αυτή η τάση εξόδου παγιωθεί, τότε οι παραδοχές που επέτρεπαν την προ-πανδημική ευφορία, η αισιοδοξία του 2019 θα αποδειχθεί τελείως ανεδαφική.
Δυστυχώς, η πανδημία όχι μόνο δεν έλιωσε το παγόβουνο της γήρανσης, αλλά το έκανε ακόμη πιο απειλητικό.
*Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
