Τι ποσοστό του χρυσού μεταλλίου του Μίλτου Τεντόγλου στο άλμα εις μήκος ή του χάλκινου μεταλλίου του Λευτέρη Πετρούνια ανήκει στους ίδιους και τι ποσοστό ανήκει στην Ελλάδα και στους Έλληνες;
Ως ένα βαθμό η ελληνική πολιτεία χρηματοδοτεί αυτούς τους αθλητές και της ανήκει ένα μέρος των ευσήμων. Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι γιατί εξ αρχής να ενδιαφέρεται η πολιτεία να χρηματοδοτεί αθλητικές νίκες. Μία δόκιμη, αλλά απώτερη, εξήγηση είναι ότι δημιουργεί πρότυπα για τη νεολαία. Μία εγγύτερη και πιο άμεση εξήγηση είναι ότι στοχεύει στην άμεση εξύψωση της αυτοεκτίμησης που προκύπτει όταν κερδίζει ένα μέλος της ομάδας μας. Με αυτή την έννοια, όλα τα μέλη ενός έθνους γινόμαστε κοινωνοί αυτής της νίκης.
Αυτή η εξήγηση είναι συμβατή με την κοινωνιοψυχολογική θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας (social identity theory), η οποία εστιάζει στον τρόπο που η συμμετοχή μας σε κοινωνικές ομάδες διαμορφώνει την ταυτότητά μας και εν τέλει τη συμπεριφορά μας.
Η ταυτότητά μας είναι μεν συνδεδεμένη με το ονοματεπώνυμό μας, με προσωπικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς ή της εμφάνισής μας (η λεγόμενη «προσωπική ταυτότητα»), είναι δε συνδεδεμένη και με τη συμμετοχή μας σε ομάδες όπως αυτές που προσδιορίζονται από το φύλο μας, το επάγγελμά μας, το έθνος μας, την ποδοσφαιρική ομάδα που υποστηρίζουμε και ούτω καθεξής (η λεγόμενη «κοινωνική ταυτότητα»).
Το ένα είδος ταυτότητας δεν είναι πιο ισχυρό από το άλλο και μπορεί να καθορίσει εξίσου τη συμπεριφορά μας. Εσείς, βεβαίως, μπορείτε να πείτε ότι δεν νιώθετε υπερήφανοι όταν κερδίζει ένα μέλος της ομάδας σας. Αυτό μπορεί να συμβαίνει κυρίως για δύο λόγους:
(α) Δεν θεωρείτε τη διάσταση της αξιολόγησης ιδιαίτερα σημαντική (π.χ. δεν θεωρείτε σημαντικό τον αθλητισμό αλλά θεωρείτε σημαντικά άλλα πεδία, όπως το πεδίο της πολιτικής) και
(β) Δεν θεωρείτε σημαντική την υπαγωγή σε μια ομάδα ή, με άλλα λόγια, δεν ταυτίζεστε με μια συγκεκριμένη ομάδα (όπως το έθνος).
Όσο λιγότερο λοιπόν κανείς ενδιαφέρεται για τον αθλητισμό ή το έθνος, τόσο λιγότερο θα βιώνει ως δική του την επιτυχία ενός αθλητή. Δεν δείχνει, ωστόσο, να είναι αυτή η κυρίαρχη τάση. Αν αναλογιστούμε την επιτυχία των μεγάλων αθλητικών γεγονότων θα συνειδητοποιήσουμε ότι σε γενικές γραμμές οι ατομικοί θρίαμβοι εθνικοποιούνται, κεφαλαιοποιούνται και αποτελούν παγκοσμίως πηγή συλλογικής συγκίνησης και υπερηφάνειας.
* Ο Αλέξης Αρβανίτης είναι επίκουρος καθηγητής κοινωνικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
