Μέσα στο «νεοβυζαντινού» ρυθμού ελληνικό περίπτερο, που από το 1934 φιλοξενεί τις ελληνικές συμμετοχές στις Μπιενάλε της Βενετίας, μια αμφιθεατρική κατασκευή, που παραπέμπει σε αρχαιοελληνικά πρότυπα, θα υποδέχεται από τις 28 Μαΐου τους επισκέπτες της 15ης Διεθνούς Έκθεσης Αρχιτεκτονικής. Αποτελεί, άραγε, η ελληνική εθνική συμμετοχή, εν έτει 2016, μια αναδίπλωση στην (αν)ασφάλεια του αρχαίου κλέους; Μάλλον το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει...
Επιλέγοντας τη φόρμα του αμφιθεάτρου, που παραπέμπει ευθέως στον διάλογο, τη συμμετοχή και τη συλλογικότητα, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ), που επελέγη για πρώτη φορά ως συλλογικός επιμελητής της εθνικής συμμετοχής στην Μπιενάλε, καταθέτει στο σημαντικό αυτό φόρουμ της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής μια καινοτόμο πρόταση, που εστιάζει στην ίδια τη διαδικασία παραγωγής της: τη συνεργατικότητα και τη σύμπραξη ως πολιτική πρόταση αντιμετώπισης της πολυδιάστατης καθημερινής κρίσης.
Ακριβώς αυτό σηματοδοτεί, άλλωστε, ο τίτλος της ελληνικής συμμετοχής, #This is a Co-op («αυτό είναι συνεργασία»), που παραπέμπει στη συνεργατική μορφή και αποτελεί επανοικειοποίηση του διάσημου πλέον #This is a Coup («αυτό είναι πραξικόπημα»), με το οποίο χιλιάδες χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αντέδρασαν στον εκβιασμό που υπέστη η ελληνική κυβέρνηση το καλοκαίρι του 2015.
Η πολιτεία, μέσω της εθνικής επιτρόπου Ρένας Κλαμπατσέα, γ.γ. Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του υπουργείου Περιβάλλοντος, εμπιστεύτηκε στον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων την εκπροσώπηση της χώρας, προσβλέποντας στη διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης για την αρχιτεκτονική δημιουργία και τις επιμελητικές προτάσεις.
Ο προβληματισμός για τα όρια της "μονοπρόσωπης" παρουσίας της Ελλάδας σε διεθνές φόρουμ για μια κατεξοχήν συλλογική τέχνη δεν είναι καινούργιος για τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων. Πολλές από τις ιδέες που εφαρμόστηκαν στη φετινή πρόταση του ΣΑΔΑΣ διαφαίνονταν ήδη στη συζήτηση που διοργάνωσε ο Σύλλογος ανάμεσα στους επιμελητές των προηγούμενων Μπιενάλε, το 2014 (και δημοσιεύεται στο περιοδικό του Αρχιτέκτονες, τχ. 12/13), όπου τονίζεται ότι οι ανοιχτές διαδικασίες θα επιτρέψουν την είσοδο νέων αρχιτεκτόνων, που με την έως τα σήμερα πρακτική ουσιαστικά αποκλείονταν.
Πρωτόγνωρη διαδικασία
"Βρέθηκα πρώτη φορά σε μια συλλογική διαδικασία", παραδέχεται ο Σταύρος Θεοχάρης, ένας από τους 136 αρχιτέκτονες της επιμελητικής ομάδας του ΣΑΔΑΣ. "Στην αρχή νόμιζα πως κατέθετα πρόταση σε διαγωνισμό, όμως μέσα από τη συλλογική διαδικασία διέλυσα πολλά στεγανά και ήρθα σε επαφή με συναδέλφους που μοιραζόμαστε παρόμοιες ευαισθησίες και προβληματισμούς".
Διαδικασία πρωτόγνωρη για πολλούς, αφού η διαμόρφωση της ελληνικής συμμετοχής έγινε με ανοιχτό κάλεσμα προς όλα τα μέλη του συλλόγου, η ανταπόκριση των οποίων διαμόρφωσε ένα "μωσαϊκό" απόψεων, που αποτυπώνει πολλές πτυχές του σύγχρονου προβληματισμού.
Στη συνέχεια, μέσα από διαδικασίες αυτοπρόσωπης συμμετοχής και όχι αντιπροσώπευσης, συνελεύσεων όπου συμμετείχαν όλοι και στη συνέχεια ομάδων δουλειάς, επελέγησαν οι θεματικές και η μορφή του περιπτέρου. "Ήταν ένα εγχείρημα δημιουργικό και πρωτότυπο", λέει η πρόεδρος του ΣΑΔΑΣ Τόνια Κατερίνη, "με το οποίο βάλαμε τα θεμέλια για την ανάπτυξη νέων μορφών συνεργασίας".
Στη διαδικασία αυτή "καταθέσαμε τη δική μας αλήθεια", λέει η Όλγα Μπαλαούρα. "Διαμορφώσαμε ένα αντι-παράδειγμα αυτοοργάνωσης από τα κάτω προς τα πάνω, συσπειρώνοντας ανθρώπους με διαφορετικές ταυτότητες γύρω από έναν κοινό στόχο".
Όλοι τονίζουν ότι αυτή η συμμετοχική λήψη αποφάσεων αποτελεί πολιτική πρόταση με διεθνές ενδιαφέρον, η οποία απαντά στο ερώτημα του διεθνούς επιμελητή, Χιλιανού αρχιτέκτονα Αλεχάνδρο Αραβένα, "Ανταπόκριση από το μέτωπο". Γιατί στο μέτωπο δεν βρίσκεται κανείς μόνος...
Οι θεματικές ενότητες γύρω από τις οποίες θα κινηθεί η ελληνική συμμετοχή προέκυψαν από ένα μεγάλο εύρος προτάσεων και συνοψίζουν όψεις της κρίσης στην Ελλάδα που έχουν καθολικό χαρακτήρα και μπορούν έτσι να συνεισφέρουν στις διεθνείς συζητήσεις για την αρχιτεκτονική σήμερα.
Τέσσερις αλληλοδιαπλεκόμενες θεματικές διαπερνούν τόσο τα εκθέματα όσο και τις εκδηλώσεις που προγραμματίζεται να γίνουν στο ελληνικό περίπτερο. Πρόκειται για όψεις της κρίσης όπως αποτυπώνονται στον χώρο: την κρίση πόλης (κενά κτήρια, άστεγοι, ερήμωση του κέντρου), την κρίση του αρχιτεκτονικού επαγγέλματος, όπως αποτυπώνεται στην εκτεταμένη ανεργία και την απώλεια του ρόλου του, την προσφυγική κρίση (αστική ένταξη, στέγαση, γκετοποίηση) και, τέλος, την απαξίωση του χώρου ως κοινού αγαθού, την υφαρπαγή και ιδιωτικοποίησή του.
Τα ερωτήματα που θέτει η πρόταση του Συλλόγου εμπεριέχουν, εν σπέρματι, και απαντήσεις, στις οποίες οι αρχιτέκτονες προσβλέπουν: είναι οι συλλογικές διαδικασίες των πολιτών, τα κινήματα πόλης, με τα οποία, όπως επισημαίνει η Χαρίκλεια Χάρη, μία από τους τέσσερις επιμελητές της ελληνικής συμμετοχής στην 9η Μπιενάλε, το 2004, "επιδιώκουμε να συνεργαστούμε και σε επίπεδο σχεδιαστικό".
Το ελληνικό περίπτερο
Σημείο συνάντησης όλων αυτών των προβληματισμών και ευαισθησιών, το ελληνικό περίπτερο. Σε πρώτο πλάνο, οι δίδυμες αμφιθεατρικές κατασκευές καλούνται να λειτουργήσουν ως τόπος διαλόγου και δράσης, αλλά και ως αναγνωστήριο και χώρος προβολών ή, απλώς, ως ένα σημείο ανάπαυλας από την περιπλάνηση στους βενετσιάνικους Κήπους, όπου φιλοξενείται η Μπιενάλε.
Ο μικρότερος χώρος, πίσω από τον κεντρικό, θα αποτελέσει μια "ερευνητική μηχανή", μια διαρκώς εξελισσόμενη "αρχειοθήκη", όπου θα εκτεθούν οι θεωρητικοί προβληματισμοί, οι αρχιτεκτονικές προτάσεις και το ερευνητικό υλικό ομάδων και συλλογικοτήτων που αφορούν την αντιμετώπιση της κρίσης.
Επιπλέον, η ελληνική συμμετοχή περιλαμβάνει και μια σειρά δράσεων στην πόλη της Βενετίας και στην Ελλάδα, που θα αναμεταδίδονται στον χώρο του περιπτέρου σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης.
Έτσι, το ελληνικό περίπτερο φιλοδοξεί να αποτελέσει φυσικό τόπο συνάντησης αρχιτεκτόνων, συλλόγων, κινημάτων και πολιτών με κοινωνικό προβληματισμό, που αναζητούν λύσεις στα κοινά μέτωπα που γεννά η κρίση. Ή, όπως το έθεσε το μέλος της ομάδας Βίκυ Παναγιωτοπούλου, να αποτελέσει ένα "μετά που ιχνηλατούμε εδώ και τώρα, όλοι μαζί"...
Του Σπύρου Κακουριώτη
Από την avgi.gr
