Της Γεωργίας Αλέξη
Η Σελήνη είναι ο μοναδικός φυσικός δορυφόρος της Γης και το δεύτερο πιο φωτεινό σώμα στον ουρανό μετά τον Ηλιο, αφού είναι το πιο κοντινό σε μας ουράνιο σώμα. Είναι δέσμια του βαρυτικού πεδίου της Γης και, συνεπώς, περιφέρεται γύρω από αυτήν.
Το σχήμα της τροχιάς της είναι ελλειψοειδές, ενώ το επίπεδο της τροχιάς της είναι ελαφρά κεκλιμένο. Δηλαδή, αν φανταστούμε μια νοητή ευθεία που περνάει από τον Ήλιο και τη Γη, η τροχιά της Σελήνης σε κάποιο σημείο θα είναι λίγο πάνω απ' αυτή την ευθεία και σε κάποιο άλλο σημείο λίγο πιο κάτω.
Έχει ηλικία γύρω στα 4,5 δισ. χρόνια και εξαιτίας της εγγύτητάς της προκαλεί βαρυτικά φαινόμενα, όπως είναι οι παλίρροιες και η επίδραση στον άξονα περιστροφής της Γης.
Αν και το φεγγάρι είναι πάντα ορατό σε μας -εκτός από τη φάση της Νέας Σελήνης, που δεν φωτίζεται και δεν μπορούμε να το δούμε- δεν το βλέπουμε ολόκληρο, αλλά μόνο τη μία πλευρά του. Αφού περιφέρεται γύρω από τη Γη, θα έπρεπε να μπορούμε να παρατηρήσουμε και τις δύο όψεις του. Ωστόσο, μόνο η μία πλευρά του βλέπει τη Γη, αφήνοντας την άλλη αθέατη, τη λεγόμενη «σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού».
Όπως όλοι ξέρουμε, η Γη χρειάζεται 365 ημέρες για να ολοκληρώσει μια πλήρη τροχιά γύρω από τον Ηλιο. Καθώς κάνει αυτή την κίνηση, περιστρέφεται και γύρω από τον άξονά της σε διάρκεια 24 ωρών - δηλαδή σε μια μέρα. Τις ίδιες κινήσεις κάνει και η Σελήνη, αλλά με διαφορετικούς χρόνους. Ο χρόνος που χρειάζεται για να ολοκληρώσει μια στροφή γύρω από τη Γη, αλλά και μια περιστροφή γύρω από τον άξονά της, είναι ίδιος, 27,3 ημέρες.
Στην αστροφυσική αυτό το ονομάζουμε σύγχρονη περιστροφή ή «βαρυτικά κλειδωμένη». Το ότι οι δύο αυτοί χρόνοι είναι ίδιοι, εξηγεί γιατί βλέπουμε πάντα μονάχα το ένα μέρος του φεγγαριού. Αν το φεγγάρι δεν γυρνούσε γύρω από τον άξονά του, αλλά μόνο γύρω από τη Γη, τότε κατά τη διάρκεια της κίνησής του θα μπορούσαμε να το δούμε ολόκληρο.
Επειδή οι κινήσεις του φεγγαριού γίνονται με αυτόν τον τρόπο, δεν επηρεάζουν το φως του Ηλίου που δέχεται η Σελήνη. Η πίσω πλευρά, που δεν βλέπουμε, δεν είναι στην πραγματικότητα σκοτεινή, αλλά φωτίζεται ανάλογα με τη θέση που έχει κατά μήκος της τροχιάς της.
Όταν η μία πλευρά είναι φωτισμένη, η άλλη είναι σκοτεινή. Για παράδειγμα, όταν έχουμε Νέα Σελήνη, δεν μπορούμε να εντοπίσουμε το φεγγάρι, γιατί ο Ήλιος είναι ακριβώς από πίσω του και συνεπώς δεν φωτίζεται. Σε αυτή τη σεληνιακή φάση, η «σκοτεινή» πλευρά είναι ουσιαστικά αυτή που φωτίζεται.
Τι επιδράσεις μπορεί να έχει η σύγχρονη περιστροφή
Τον Σεπτέμβριο του 2017, το διαστημικό τηλεσκόπιο της ΝASA, Hubble, ανακάλυψε έναν καινούργιο πλανήτη, τον WASP-12b, έξω από το δικό μας πλανητικό σύστημα, ο οποίος είναι μαύρος σαν πίσσα, αφού ο ρυθμός φωτός που δέχεται από το -πολύ κοντινό- αστέρι του είναι πολύ μεγαλύτερος από τον ρυθμό που αντανακλά ο πλανήτης προς το Διάστημα.
Ο εξωπλανήτης αυτός ανήκει στην κατηγορία «Καυτοί Δίες», λόγω του μεγάλου μεγέθους και της αέριας σύστασής του. Ο χρόνος περιφοράς και περιστροφής του είναι σύγχρονος, όπως συμβαίνει και με τη δική μας Σελήνη. Ετσι, ο πλανήτης αυτός έχει μόνιμα στη μία πλευρά του μέρα και στην άλλη νύχτα, δημιουργώντας διαφορετικές ατμοσφαιρικές συνθήκες.
Στη νυχτερινή πλευρά, με θερμοκρασία 1.500°C, τα μόρια μπορούν να δημιουργήσουν σύννεφα και να ανακλάσουν την περισσευούμενη ενέργεια πίσω στο Διάστημα, διατηρώντας τη θερμοκρασία χαμηλή.
Αντιθέτως, στην «ημερήσια» πλευρά, με θερμοκρασία 1.000°C πιο πάνω, τα περισσότερα μόρια αδυνατούν να επιβιώσουν κι έτσι η ενέργεια από το αστέρι, ανεμπόδιστη, φτάνει βαθιά στην ατμόσφαιρα και συνεχώς τη θερμαίνει.
* Κάθε ημέρα, οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 49.
