Του Κωνσταντίνου - Μάριου Βαζιουράκη
Αν κοιτάξει κανείς τη χώρα μας από έναν δορυφόρο ή ακόμα καλύτερα τον πλανήτη μας στο σύνολό του, δεν θα δυσκολευτεί να διαπιστώσει πως επικρατεί το υγρό στοιχείο, με όλες τις εντυπωσιακές και πολύτιμες μορφές του. Παρ'' όλα αυτά, αντί να αξιοποιήσει με την πρέπουσα φροντίδα αυτό το μαγευτικό περιβάλλον, ο άνθρωπος ανέπτυξε τη λανθασμένη αντίληψη ότι η απεραντοσύνη των ωκεανών είναι συνυφασμένη με τη γιγαντιαία ρυποχωρητικότητά τους.
Σύμφωνα με τη Eurostat (2013), κάθε Ευρωπαίος πολίτης παράγει μισό τόνο απορρίμματα κάθε χρόνο, με αποτέλεσμα στον παγκόσμιο ωκεανό να εισέρχονται 7 δισεκατομμύρια απορρίμματα (Epa). Από αυτά, το υλικό που αναμφίβολα καταλαμβάνει την πρώτη θέση είναι το πλαστικό, σε ποσοστό από 42% έως 83% για τους πυθμένες των ελληνικών θαλασσών, αριθμός που αυξάνεται ακόμα περισσότερο σε άλλες περιοχές της Μεσογείου.
Γόπες τσιγάρων, πλαστικά μπουκάλια και πλαστικές σακούλες είναι τα τρία κυρίαρχα απορρίμματα, που αφθονούν τόσο στις ακτές όσο και στον πυθμένα των θαλασσών. Το ερώτημα που προκύπτει είναι, προφανώς, για ποιο λόγο τα προϊόντα αυτά εγκυμονούν σημαντικούς κινδύνους για το θαλάσσιο οικοσύστημα.
Μία διαστρεβλωμένη άποψη που συνοδεύει τα αποτσίγαρα είναι ότι τα φίλτρα κατασκευάζονται από βαµβάκι, συνεπώς αποδοµούνται γρήγορα. Η αλήθεια είναι ότι το φίλτρο αποτελείται από ένα είδος πλαστικού, την οξική κυτταρίνη (cellulose acetate), που για να αποδοµηθεί στο περιβάλλον απαιτείται πάνω από μια δεκαετία.
Όσον αφορά τις πλαστικές σακούλες, η απειλή είναι ακόμη μεγαλύτερη, αφού η μακροχρόνια διάσπασή τους οδηγεί τελικά σε έναν τεράστιο αριθμό μικρών τεμαχίων, τα οποία απορροφούν τοξικές ουσίες, όπως πολυχλωριωμένα διφαινύλια και διοξίνες, που λειτουργούν ως τοξικό χάπι για τη θαλάσσια πανίδα.
Παράλληλα, τα τεμάχια αυτά λειτουργούν και ως μεταφορείς μικροοργανισμών που διαταράσσουν τα οικοσυστήματα στα οποία εισέρχονται, με αποτέλεσμα τη συνεχόμενη αλλαγή του θαλάσσιου πυθμένα και τη μετανάστευση σημαντικών θαλάσσιων ειδών.
Κινούμενοι προς την κατεύθυνση της προστασίας των θαλασσών από τα πλαστικά απορρίμματα και της οδηγίας-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική που ορίζει την επίτευξη Καλής Περιβαλλοντικής Κατάστασης (Good Environmental Status) των θαλάσσιων υδάτων της Ε.Ε. μέχρι το 2020, οι ευρωπαϊκοί φορείς σε συνεργασία με τις ελληνικές πολιτειακές αρχές υπέγραψαν τον Αύγουστο του 2017 την ΚΥA 180036/952/2017 (ΦΕΚ Β΄ 2812/10.8.2017), η οποία, στο πλαίσιο της εναρμόνισης με την Οδηγία 2015/720, αποτελεί σημαντικό βήμα για τον περιορισμό της κατανάλωσης της λεπτής πλαστικής σακούλας μεταφοράς στη χώρα μας.
Η ρύθμιση αυτή, σύμφωνα με την οποία οι πλαστικές σακούλες θα μας στοιχίζουν από 4-7 σεντ κάθε μία, στοχεύει κυρίως στην αλλαγή της περιβαλλοντικής κουλτούρας και της συμπεριφοράς του καταναλωτή. Ενός καταναλωτή που πρέπει να συμπεριφέρεται με γνώμονα τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και της κυκλικής οικονομίας, με σεβασμό σε ένα περιβάλλον που τον συντηρεί, τον προστατεύει και τον αποδέχεται παρ'' όλα τα μειονεκτήματά του.
Μπορεί το πλαστικό να καταλήξει στο πιάτο μας;
Οι επιστήμονες εκτιμούν πως, το 2050, τα πλαστικά απορρίμματα στους ωκεανούς θα είναι περισσότερα από τα ψάρια. Ο λόγος είναι πως τα περισσότερα πλαστικά δεν βιοδιασπώνται, απλώς χωρίζονται σε μικρότερα κομμάτια. Πολλά από αυτά εισέρχονται στη θαλάσσια τροφική αλυσίδα, αφού καταναλώνονται από πλαγκτονικούς οργανισμούς.
Αυτοί με τη σειρά τους θα καταναλωθούν από μικρά ψάρια και σε μετέπειτα χρόνο από μεγαλύτερα, τα οποία εν τέλει θα γίνουν τροφή για τον άνθρωπο. Η διαδικασία αυτή οδηγεί στη συσσώρευση μικροπλαστικού στους ανώτερους καταναλωτές της τροφικής αλυσίδας, με αποτέλεσμα στο μέλλον να πολλαπλασιαστούν τα φαινόμενα πλαστικοποίησης των ιστών των μεγάλων ψαριών.
Όμως, σημαντική είναι και η αλλαγή στους θαλάσσιους αμμώδεις πυθμένες εξαιτίας της συνεχούς απόρριψης πλαστικών απορριμμάτων. Για να γίνει αντιληπτή η μεταβολή που μπορεί να προκληθεί, αρκεί να φανταστούμε πόσο θα επηρεαζόταν ο θεσσαλικός κάμπος αν απορρίπταμε σε αυτόν μερικούς τόνους πλαστικού.
Σε μια τέτοια περίπτωση, όλοι οι οργανισμοί που διαβιούν εκεί θα έπρεπε είτε να αναπροσαρμοστούν σε ένα νέο εντελώς διαφορετικό οικοσύστημα είτε να μεταναστεύσουν σ' ένα γειτονικό και πιο ευνοϊκό γι'' αυτούς περιβάλλον. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με την αλλαγή του θαλάσσιου υποστρώματος, γεγονός που διαταράσσει πλήρως τις συναθροίσεις των οργανισμών που ζουν σε αυτό.
* Κάθε ημέρα, οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 15.
