Της Κωνσταντίνα Χούτα
Το διαδίκτυο ίσως είναι η ιδανικότερη πλατφόρμα για τη διάδοση μιας ψευδούς πληροφορίας. Οι εμπειρικές αποδείξεις χάνονται μέσα στην τεράστια ροή πληροφοριών και η κρίση ακόμα και των πιο λογικών ανθρώπων θολώνει, οδηγώντας τους σε λανθασμένα συμπεράσματα.
Ενώ, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ακόμα και μετά τη διόρθωσή της, μια παραπλανητική πληροφορία εξακολουθεί να επηρεάζει την κρίση μας. Ομως, τι είναι αυτό που κάνει ορισμένους ανθρώπους πιο εύπιστους από άλλους;
Οι Γιόνας Ντε Κιερσμάκερ και Αρνε Ρουτς, ερευνητές του Πανεπιστημίου του Γάνδης, σε μια προσπάθεια να απαντήσουν στο παραπάνω ερώτημα, ζήτησαν από 400 και πλέον εθελοντές να κάνουν ένα τεστ. Στη διάρκειά του, τους δόθηκαν πληροφορίες για τη ζωή μιας νεαρής γυναίκας που ονομάζεται Ναταλί. Μεταξύ άλλων, αναφερόταν ότι η Ναταλί, που εργάζεται ως νοσηλεύτρια σε τοπικό νοσοκομείο, συνελήφθη για κλοπή φαρμάκων από τον χώρο εργασίας της.
Οι κατηγορίες ανέφεραν ότι επί δύο χρόνια έκλεβε φάρμακα τα οποία πουλούσε σε ναρκομανείς, προκειμένου να αγοράζει ρούχα επώνυμων σχεδιαστών. Επειτα, οι εθελοντές έπρεπε να αξιολογήσουν τη Ναταλί ως προς της αξιοπιστία και την ειλικρίνειά της και στη συνέχεια να ολοκληρώσουν μια δοκιμασία γνωσιακής ικανότητας.
Μετά το τέλος της δοκιμασίας, εμφανιζόταν ένα μήνυμα στην οθόνη του υπολογιστή τους, που δήλωνε ρητά ότι οι πληροφορίες σχετικά με την κλοπή των φαρμάκων και τη σύλληψη της Ναταλί δεν ήταν αληθείς.
Εχοντας στη διάθεσή τους το νέο δεδομένο, οι εθελοντές κλήθηκαν να αξιολογήσουν ξανά τη Ναταλί, ως προς τα ίδια χαρακτηριστικά. Ορισμένοι από τους εθελοντές δεν έλαβαν την παράγραφο με τις ψευδείς πληροφορίες και βαθμολόγησαν τη Ναταλί μόνο μία φορά, κρίνοντας την προσωπικότητά της μόνο από τις αληθείς πληροφορίες που τους δόθηκαν.
Τα άτομα στην πρώτη περίπτωση, όπως ήταν φυσικό, αρχικά αξιολόγησαν τη Ναταλί πολύ πιο αρνητικά απ' ό,τι τα άτομα που δεν έλαβαν τις ψευδείς πληροφορίες. Το ενδιαφέρον για τους ερευνητές, βέβαια, ήταν η αλλαγή ή μη της γνώμης των εθελοντών για τη Ναταλί, μετά την αποκάλυψη των ψευδών κατηγοριών, καθώς και το κατά πόσο αυτή σχετίζεται με τη γνωσιακή τους ικανότητα.
Αποδείχθηκε ότι τα άτομα με υψηλό βαθμό γνωσιακής ικανότητας ήταν πιο πρόθυμα να αλλάξουν προς το καλύτερο την αξιολόγηση της Ναταλί μετά την αποκάλυψη της αλήθειας. Αντίθετα, τα άτομα με λιγότερο αναπτυγμένες γνωσιακές ικανότητες αντιμετώπισαν δυσκολία στην αλλαγή της αρνητικής πρώτης εντύπωσης που είχαν σχηματίσει λόγω των παραπλανητικών στοιχείων.
Ταυτόχρονα, μετρώντας με ειδικά τεστ προσωπικότητας τον βαθμό ανεκτικότητας και αδιαλλαξίας των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα, οι ερευνητές κατέληξαν ότι ακόμα και στην περίπτωση των ιδιαίτερα ανοιχτόμυαλων ανθρώπων το επίπεδο γνωσιακής ικανότητας εξακολουθεί να παίζει πρωταρχικό ρόλο στην ικανότητά τους να αποβάλλουν τις ψευδείς πληροφορίες που επηρεάζουν την κρίση τους.
Ουσιαστικά, τα άτομα με λιγότερο αναπτυγμένες γνωσιακές ικανότητες τείνουν να παραπλανηθούν πιο εύκολα από ψευδείς πληροφορίες, ανεξάρτητα από τα γνωρίσματα της προσωπικότητάς τους ή την ευφυΐα τους.
Η αμφιβολία απαιτεί περισσότερη προσπάθεια
Το επίπεδο γνωσιακής ανάπτυξης δεν είναι το μοναδικό στοιχείο που κάνει κάποιους ανθρώπους πιο εύπιστους από άλλους. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η δυσπιστία προκαλεί έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ενδελεχή εξέταση και τη λήψη αποφάσεων.
Αντίθετα, η αποδοχή παράγει ελάχιστη εγκεφαλική δραστηριότητα. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος πρέπει να δουλέψει πιο σκληρά για να φθάσει σε μια κατάσταση δυσπιστίας, ενώ η προκαθορισμένη ρύθμισή του είναι να αποδέχεται τις πληροφορίες που φτάνουν σ' αυτόν.
Ενας επιπλέον λόγος που μας κάνει πιο εύπιστους είναι και η επιρροή από την κοινή γνώμη. Ετσι, όταν τα νέα και οι πληροφορίες που λαμβάνουμε είναι σε συμφωνία με τη γενική συμπεριφορά και τις πεποιθήσεις του κοινωνικού μας περίγυρου, τείνουμε να είμαστε πιο δεκτικοί και εύπιστοι.
Αντίθετα, όταν οι πληροφορίες έρχονται σε σύγκρουση με την άποψη της ομάδας μας, αναζητούμε έντονα λόγους για να τις απορρίψουμε. Γεγονός το οποίο αποδεικνύεται τρομερά βολικό για τον εγκέφαλό μας, ο οποίος μ' αυτόν τον τρόπο γλιτώνει από τον κόπο της αμφιβολίας…
* Κάθε ημέρα, οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 65.
