Του Κωνσταντίνου - Μάριου Βαζιουράκη
Στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν καλύτερα τις κλιματικές αλλαγές, οι επιστήμονες έχουν από πολλά χρόνια εστιάσει την προσοχή τους στην εμπεριστατωμένη μελέτη των παραγόντων, οι οποίοι ρυθμίζουν το κλίμα με στόχο η μελέτη των μεταβολών στο παρελθόν να συμβάλει στην πρόβλεψη των συνθηκών στο μέλλον. Το μεγάλο ερώτημα που πάντα προκύπτει είναι η επίδραση του ανθρώπου στις μεταβολές αυτές.
Με άλλα λόγια, κατά πόσο η πολυσυζητημένη υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες ή είναι απλώς μια επακόλουθη φυσιολογική φάση στην εναλλαγή των ψυχρών και θερμών περιόδων, οι οποίες διαμόρφωσαν το κλίμα της Γης από την αρχή της δημιουργίας της.
Έχοντας, πλέον, στη διάθεσή τους όλα τα ίχνη που άφησαν πίσω τους οι κλιματικές μεταβολές, όπως τους δακτυλίους των δένδρων, την τέφρα των ηφαιστείων, τα θαλάσσια ιζήματα, τα πετρώματα των ακτών, τους πάγους των πόλων, τα μίκρο- και μάκρο-απολιθώματα, καθώς και μια σειρά από μεθόδους χρονολόγησης, οι επιστήμονες συνέθεσαν ένα μεγάλο τμήμα του παζλ των κλιματικών αλλαγών που αποτυπώθηκαν στον πλανήτη μας και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Κατάφεραν, μάλιστα, να κάνουν ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο και να συσχετίσουν τις μεταστροφές του κλίματος με τα στάδια προόδου ή παρακμής του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ξεκινώντας την ιστορία μας από πολύ παλιά, θα πρέπει να πάμε 9.000-6.000 χρόνια πίσω, όταν -έπειτα από μια περίοδο χαμηλών θερμοκρασιών και εκτεταμένων παγετώνων- σημειώνεται σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας συνοδεία έντονου συστήματος μουσώνων.
Το σκηνικό αυτό φαίνεται πως ήταν ιδανικό για το γένος Ηοmo, το οποίο -πιθανόν, κατά τύχη- είδε να πέφτει κάποιος σπόρος στο έδαφος, εικόνα που ενέπνευσε τη μεταστροφή από την τροφοσυλλογή στη γεωργία, με αφετηρία τις περιοχές της Μεσοποταμίας και της Ανατ. Κίνας.
Η λεγόμενη «Γεωργική επανάσταση» άρχισε πλέον να μεταδίδεται στον άξονα Ανατολής - Δύσης, αφού στο συγκεκριμένο γεωγραφικό πλάτος επικρατούσαν παρόμοιες κλιματικές συνθήκες και αναμφίβολα ήταν η αιτία της ραγδαίας αύξησης του αριθμού των πρωτόγονων ανθρώπων.
Καθώς το ρολόι του χρόνου κυλάει, παρατηρείται μια εύγλωττη αντιστοίχιση του κλίματος με τις ιστορικές εξελίξεις από τα 3.000 χρόνια ώς τη γέννηση του Χριστού.
Η εμφάνιση των ελληνόφωνων φύλων στην Ελλάδα συνδυάζεται με συνεχή αύξηση των βροχοπτώσεων (ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα ή και του Νώε), η πολιορκία της Τροίας μάλλον ήταν απόρροια απελπισίας έπειτα από αιώνες συνεχούς ξηρασίας και ο «αρχαίος μεσαίωνας» (1100-800 π.Χ.) συμπίπτει με μια απότομη κλιματική αλλαγή, που ψύχρανε αρκετά τον ελλαδικό χώρο.
Χρησιμοποιώντας τα κλιματικά δεδομένα της περιόδου 200-1960 μ.Χ. και συγκρίνοντάς τα με τα μεγάλα πολεμικά επεισόδια, επιστήμονες από πανεπιστήμια της Βρετανίας, των ΗΠΑ, της Κίνας και του Χονγκ Κονγκ βρήκαν ότι πλήθος γεγονότα, από τους Ούνους του Αττίλα τον 4ο αιώνα, ώς τους Βίκινγκ στον Καναδά και την επιδρομή των Μογγόλων του Τζένγκις Χαν στην Ευρώπη τον 13ο αιώνα, τον Τριακονταετή Πόλεμο στην Ευρώπη και την εισβολή των Μαντζουρίων μαζί με την κατάρρευση της δυναστείας των Μινγκ στην Κίνα τον 17ο αιώνα, όλα σχετίζονταν με κρίσεις λόγω κλιματικής αλλαγής, με μαζικές επιδημίες και μεταναστεύσεις πληθυσμών.
Βέβαια, οι μαζικές επιδημίες δεν συμπίπτουν χρονικά με τις κλιματικές αλλαγές, όμως τις ακολουθούν φυσιολογικά, καθώς εκδηλώνονται μετά τις μετακινήσεις των πληθυσμών. Εκτός αυτών, άμεση συσχέτιση φαίνεται να υπάρχει και με τη μάχη του Βατερλό και την πτώση του Ναπολέοντα το 1815, αλλά και κατά τη λήξη του Β'' παγκοσμίου πολέμου που καταγράφηκε μέσω του δριμύτατου χειμώνα στην Αθήνα το 1941 και την ταπεινωτική ήττα του Χίτλερ στη Ρωσία.
Πώς θα διαμορφωθεί το κλίμα στο μέλλον;
Το ερώτημα αυτό φαίνεται πως δεν μπορεί να διαχωριστεί από το πώς μεταβαλλόταν στο παρελθόν. Ομως, πρέπει πλέον να συνδυαστεί με την επίδραση που ασκεί ο άνθρωπος στη μεταβολή του και να απαντηθεί το ερώτημα κατά πόσο η μεταβολή αυτή είναι ικανή να στραφεί ενάντια στο είδος μας.
Μεγάλες ερευνητικές ομάδες προσπάθησαν μέσα από πολύπλοκες προσομοιώσεις να υποδείξουν ποια θα ήταν η εξέλιξη της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη αν δεν υπήρχε η παρέμβαση των ανθρωπογενών δράσεων.
Παρατηρώντας τα αποτελέσματά τους εντοπίζουμε πως η χρονική περίοδος κατά την οποία η θεωρητικά φυσική θερμοκρασία αρχίζει να διαχωρίζεται από την ανθρωπογενώς προκύπτουσα, είναι η δεκαετία του '50, με το 1950 να αποτελεί έτος-ορόσημο που σηματοδοτεί τον διαχωρισμό από την προβιομηχανική στη μεταβιομηχανική εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση της θερμοκρασίας κατά 0,6-0,8 βαθμούς C.
Μάλιστα, το 1952 και το 1954 η ανθρωπότητα ήρθε για πρώτη φορά αντιμέτωπη με έκρηξη υδρογονοβόμβας. Πολλοί επιστήμονες ισχυρίστηκαν (αν και η άποψή τους αντικρούστηκε) ότι αυτές οι εκρήξεις προκάλεσαν αιφνίδια κλιματική αλλαγή, καταστρέφοντας το στρώμα του όζοντος.
Σε τέτοια μεγάλα ερωτήματα δεν είμαστε ακόμη σε θέση να απαντήσουμε γιατί, αφενός η πυροδότηση των κλιματικών αλλαγών αποτελεί πολυπαραγοντικό ζήτημα, αφετέρου οι προσομοιώσεις που χρησιμοποιούνται βασίζονται σε παραδοχές, χωρίς να μπορούν να προβλέψουν με ακρίβεια τις κλιματικές συνθήκες του μέλλοντος.
* Κάθε ημέρα, οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 54.
