Με αφορμή την ημέρα της μητέρας που πέρασε ένα μικρό λεξιλογικό αφιέρωμα στις απανταχού μητέρες, μανούλες ή μαμάδες.
? μήτηρ, τ?ς μητρός ήταν ο αρχικός λεκτικός τύπος, αν και ο δωρικός ήταν μάτερ. Λέξη τόσο παλιά όσο και ο κόσμος που μας περιβάλλει, μια που χωρίς αυτήν δε θα υπήρχε ούτε κόσμος ούτε φως και ομορφιά. Την συναντάμε ήδη στα ομηρικά κείμενα, για να δηλώσει εκείνην που γεννά ανθρώπους, αλλά και όντα του ζωικού βασιλείου.
Η προσφώνηση ? μ?τερ αποτελούσε τρόπο με τον οποίο απευθύνονταν τα παιδιά προς τη μητέρα τους. Καθένας, όμως, από εμάς που επίσης επιθυμούσε να αποκαλέσει ευγενικά μια ηλικιωμένη έτσι θα την προσφωνούσε. Ανάλογα, φωνάζουμε μάνα ή μανίτσα τη δική μας ή μια πρεσβύτιδα κυρία, για να εκφράσουμε το σεβασμό μας.
Ο χαρακτηρισμός μήτηρ δινόταν και σε πόλεις. Άλλες πόλεις ήταν μητέρες ποιμνίων, άλλε μητέρες θηρ?ν (=θηραμάτων), ενώ η γη καλούνταν πάντων μήτηρ.
? Μήτηρ ήταν η θεά Δημήτηρ, επειδή προστάτευε την καρποφορία που προερχόταν από τη μητέρα γη.
Μήτηρ και η πατρίδα και μητρόπολις, η μητέρα πόλη που έστελνε μια ομάδα ανθρώπων, για να αποικίσουν μια καινούργια περιοχή.
Μήτηρ ήταν και η πηγή κάθε θετικού η αρνητικού πράγματος. Γι'' αυτό και η Ολυμπία, μητέρα των αγώνων, ήταν μήτηρ ?έθλων (= μητέρα των άθλων) και η Αφροδίτη μήτηρ ?ρώτων.
Η σημασία της μητέρας φαίνεται από το πλήθος των λέξεων που υπήρχαν στην αρχαιότητα και έχουν ως βάση τους την ινδοευρωπαϊκή ρίζα ma-ter. Προέρχεται μάλλον από ηχομιμητική ρίζα. Μα, μα, μα φώναζαν τα παιδιά τις μανούλες ανά τον κόσμο και έτσι προέκυψε η μήτηρ, η μάμμη, ακόμα και η μαμμή, που βοηθά τη γυναίκα να γίνει μητέρα. Η ινδοευρωπαϊκή ρίζα αποτέλεσε τη βάση για τις μαμάδες και άλλων γλωσσών, την mother, mere, Μutter κ.λ.π. Όσο για παράγωγες και σύνθετες λέξεις, αυτές είναι τόσες πολλές, που θα αναφέρουμε μερικές μόνο που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και κάποιες χρησιμοποιούνται αυτούσιες και στα νέα ελληνικά.
Μήτρα, η κοιλιά και αρχή κάθε πράγματος, μητράζω (μοιάζω στη μητέρα μου), μητροδίδακτος, μητροκτόνος, αλλά και Μητρ?ον. Ειδικά το μητρ?ον ήταν το ιερό της Δήμητρας. Στην Αττική, όμως, το Μητρ?ον ήταν αφιερωμένο στην Κυβέλη, βρισκόταν δίπλα στο Βουλευτήριο και εκεί φυλάσσονταν τα έγγραφα της πόλης. Λειτουργούσε συνεπώς ως αρχείο. Γι'' αυτό κατέληξε η λέξη μητρώο να δηλώνει το αρχείο.
Ας έλθουμε στα δικά μας, για να πούμε ότι η μητέρα μας κυνηγά σε όλη μας τη ζωή με πολλές εκφράσεις. Αργία μήτηρ πάσης κακίας, όταν τεμπελιάζουμε και αποκτάμε κακές συνήθειες. Η μαμά, όμως, έχει το νου της να διαβάσουμε πολλές φορές το μάθημα, για να είμαστε καλοί μαθητές και μας λέει συχνά επανάληψις μήτηρ πάσης μαθήσεως. Επειδή εξάλλου είναι περίοδος εξετάσεων, θα διαβάσουν στην Ιστορία μερικοί για μητέρες μαχών, καθοριστικές δηλαδή για την έκβαση των γεγονότων, όπως η μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.) ή η μάχη στο Ματζικέρτ (1071).
