Η εκπαίδευση δεν αρκεί από μόνη της για την διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Στις ακραίες περιπτώσεις, με προσοχή και με τη σωστή δοσολογία, πρέπει να επιστρατεύεται και η ποινικοποίηση της άρνησης του Ολοκαυτώματος. «Δηλαδή να μην υποκύψουμε στους φόβους κάποιων «οικολόγων» πως τάχα και τα δηλητηριώδη άνθη του κακού έχουν δικαίωμα διασποράς και αναπαραγωγής», τονίζει στο Liberal.gr o γνωστός ιστορικός Χάγκεν Φλάισερ, ένας άνθρωπος που έχει ασχοληθεί όσο λίγοι με την ιστορική μνήμη. Ιδίως οι ιστορικοί, έχουμε τεράστια ευθύνη για να αποφευχθεί κάτι που θα διαιώνιζε την φρίκη και την γενοκτονία. «Μόνο έτσι θα αποτραπούν οι ποικιλόμορφοι βιασμοί της μνήμης και της Ιστορίας», όπως λέει ο «γερμανο-έλληνας» πλέον ιστορικός που γεννήθηκε στην Βιέννη, μεγάλωσε στην Γερμανία, αλλά εδώ και πολλά χρόνια ζει στην Ελλάδα.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Έχετε ασχοληθεί με το ζήτημα της ιστορικής μνήμης. Πιστεύετε ότι από μόνη της η εκπαίδευση αρκεί, ώστε να διατηρηθεί η μνήμη αυτής της φρίκης; Βοηθά η ποινικοποίηση της άρνησης του Ολοκαυτώματος; Ή μήπως χρειάζονται και τα δύο;
Με την ιστορική μνήμη ασχολούμαι σχεδόν όλη τη συνειδητή ζωή μου, τις τελευταίες δεκαετίες και με τους ποικιλόμορφους βιασμούς της μνήμης και της Ιστορίας, ξεκινώντας από την νόμιμη ανα-θεώρηση, την αποσιώπηση και απώθηση μέχρι τη βάναυση διαστρέβλωση, άρνηση και πλαστογραφία με σκοπό να μετατραπεί το παρελθόν σε απατηλό παλίμψηστο… Καταστάλαγμα των σχετικών προβληματισμών και ερευνών μου το ογκώδες βιβλίο «Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στη Δημόσια Ιστορία».
Να σας απαντήσω όμως εν συντομία: Μάλιστα, χρειάζονται και τα δύο, το δεύτερο σκέλος όμως με μεγάλη προσοχή και σε σωστή δοσολογία - ως ultima ratio σε ακραίες περιπτώσεις. Δηλαδή να μην υποκύψουμε στους φόβους κάποιων «οικολόγων» πως τάχα και τα δηλητηριώδη «άνθη του κακού» έχουν δικαίωμα διασποράς και αναπαραγωγής.
Οι τελευταίοι επιζήσαντες σιγά-σιγά πεθαίνουν. Όταν όλοι όσοι έζησαν τη φρίκη θα έχουν χαθεί πώς μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι η μνήμη των γεγονότων δεν θα ατονήσει;
Όλοι μας, και ιδίως οι ιστορικοί, έχουμε τεράστια ευθύνη για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο που θα διαιώνιζε τη φρίκη και τη γενοκτονία. Πρέπει να ζωντανέψουμε τον κριτικό διάλογο με τις πρωτογενείς πηγές, τις αρχειακές, αλλά και με τις δευτερογενείς. Όταν άρχισα, το 1970, τη «δική μου» ερευνητική επταετία για τη διατριβή μου με θέμα την Κατοχή της Ελλάδας, η βαριά μπότα της Χούντας δυσκόλευε πολύ την πρόσβαση. Προσβάσιμοι όμως, έστω με δυσκολίες, ήταν εκατοντάδες αυτόπτες μάρτυρες, επώνυμοι και μη, αν και συχνά με κανόνες (μορφή) «Κρυφού σχολείου».
Και αργότερα όταν ίσως ως πρώτος εισήγαγα και πρώην ταμπού θέματα (Κατοχή, δοσιλογισμός, Ολοκαύτωμα, κλπ) στην διδακτέα και εξεταστέα ύλη, κάλεσα συχνά ζωντανούς μάρτυρες στα μαθήματά μου.
Ο μεγάλος ιστορικός του Ολοκαυτώματος, Ραούλ Χίλμπεργκ σε συνέντευξή του στον Guardian, είχε πει ότι μια τέτοια τραγωδία θα μπορούσε να επαναληφθεί με άλλα θύματα αυτή τη φορά. Σήμερα, βλέπουμε να συμβαίνουν γεγονότα που μέχρι χθες μας φαίνονταν αδιανόητα, όπως για παράδειγμα, η εισβολή στο Καπιτώλιο. Αν και η διεθνής κοινότητα δείχνει θεσμικά θωρακισμένη, πιστεύετε ότι μια θηριωδία παρόμοιου μεγέθους μπορεί να επαναληφθεί και αν ναι, υπό ποιες συνθήκες;
Είχα την τιμή να γνωρίσω από κοντά τον πρόδρομο Χίλμπεργκ. Δυστυχώς αποδείχθηκε πως είχε δίκιο με την επαναληψιμότητα γενοκτονιών, αν και -μέχρι τώρα- μόνο σε «εξωτικές» (για μας) χώρες: π.χ. Ρουάντα, Μιανμάρ.
Η προαναγγελθείσα εισβολή στο Καπιτώλιο και ανάλογα προηγουμένως αδιανόητα «έκτροπα» στη Γερμανία και αλλού μας φανερώνουν μια τρομακτική δυναμική πολλαπλασιασμού και ενδυνάμωσης μόλις χειροτερεύουν «τα πράγματα»…
Πώς αποτιμάτε τον τρόπο που στην Ελλάδα θυμόμαστε το Ολοκαύτωμα; Πιστεύετε ότι χρειάζεται να το συζητάμε περισσότερο και να ενταχθεί στην εκπαίδευση; Ποιος είναι ο τρόπος για να καταλάβουμε ως Έλληνες ότι οι Εβραίοι που εκτοπίστηκαν από τη χώρα μας ήταν Έλληνες και άρα η τραγωδία αφορά και τη χώρα μας, δηλαδή όλους μας, με τον πιο απόλυτο τρόπο;
Πριν από 30 χρόνια το Canadian Jewish Congress - πρώτη φορά σε κοινή εκδήλωση με το Canadian Hellenic Congress (και τον Έλληνα πρόξενο) - με είχαν καλέσει για διάλεξη με θέμα τη Shoah στην Ελλάδα. Ήμουν ανήσυχος, επειδή προέβλεπα επιθέσεις σχετικά με τα μαζικά εγκλήματα των προγόνων μου. Προς έκπληξή μου οι επιθέσεις των παριστάμενων Εβραίων δεν στράφηκαν κατά των Γερμανών που -υποτίθεται- είχαν αναγνωρίσει έμπρακτα το «millenium crime», αλλά κατά των φαινομένων ενός ευρύτερου αντισημιτισμού στη δεύτερη πατρίδα μου.
Στην πραγματικότητα η αλήθεια δεν ήταν και δεν είναι ασπρόμαυρη. Ανακάλυψα ημι-κρυμμένα έγγραφα από το ελληνικό ΥΠΕΞ του 1945/46, τα οποία προδίδουν την επιθυμία ορισμένων αξιωματούχων να αποκλειστεί ο επαναπατρισμός όσο το δυνατό περισσοτέρων Ελληνοεβραίων. Και υπάρχουν μαρτυρίες πολλών που κατόρθωσαν να γυρίσουν αντιμετωπίζοντας όμως στα σπίτια τους νέους κάτοικους που αρνούνταν επίμονα να επιστρέψουν τα «κατεκτημένα». Απ’ την άλλη όμως είναι αναμφισβήτητο γεγονός πως όσοι Εβραίοι επέζησαν από τη ναζιστική λαίλαπα δεν θα το είχαν καταφέρει χωρίς τη βοήθεια Χριστιανών συμπολιτών τους.
Θα ήθελα να κλείσω με άλλο ένα προσωπικό βίωμα. Με μεσολάβηση δική μου και του συναδέλφου Νίκου Αποστολόπουλου, διευθυντή του Κέντρου Ψηφιακών Εφαρμογών του Ελ. Πανεπιστημίου του Βερολίνου απέκτησε το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 2011 πρόσβαση στο Visual History Archive του Shoah Foundation Institute με 52.000 μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος.
Αυτή η τεράστια βάση δεδομένων αποτέλεσε πολύτιμο επιμορφωτικό εργαλείο για μεταπτυχιακά ερευνητικά σεμινάρια. Ανάμεσα στις δύο εκλογές του 2012 - αφού ο «Φύρερ» του νεοναζιστικού μορφώματος είχε αρνηθεί τηλεοπτικά τη γενοκτονία - οργανώσαμε ένα «ανοιχτό» σεμινάριο με συμμετοχή 5 επιζησάντων.
Όπως θυμήθηκε ο συνάδελφος Αντώνης Λιάκος: «Κοσμοσυρροή, ο κόσμος όρθιος, κρεμασμένος από τα παράθυρα, συνωστισμός στις σκάλες. Και μεγάλη απήχηση στον τύπο, ως η αφύπνιση και η απάντηση του πανεπιστημίου, των ιστορικών, του κόσμου του πνεύματος στην επανεμφάνιση του ναζισμού»…
