Δυο εικόνες στοιχειώνουν τη γενιά μου στις δυτικές δημοκρατίες κάθε φορά που ακούει τη λέξη Βιετνάμ. Η μία είναι η φωτογραφία του βιετναμεζο-αμερικάνου φωτογράφου Νικ Ουτ για το Associated Press (AP)» που έγινε γνωστή στον κόσμο με τον τίτλο το «Κορίτσι της Ναπάλμ».
Η φωτογραφία δείχνει ένα γυμνό κοριτσάκι 9 ετών με εγκαύματα να απομακρύνεται από μια περιοχή που επλήγη με τις ομώνυμες εμπρηστικές βόμβες. Η φωτογραφία κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ και έλαβε τεράστια δημοσιότητα δημιουργώντας μεγάλες αντιδράσεις στην κοινή γνώμη των δυτικών δημοκρατιών σε σχέση με την ανάμειξη των ΗΠΑ στον εμφύλιο του Βιετνάμ. Πολλοί πιστεύουν πως ο ρόλος της στάθηκε καθοριστικός για την αποχώρηση των αμερικάνικων στρατευμάτων και την εγκατάλειψη του νότιου Βιετνάμ στα χέρια των κομμουνιστών του Βορρά.
Η δεύτερη φωτογραφία αποτυπώνει ένα αμερικάνικο ελικόπτερο στην ταράτσα του προεδρικού μεγάρου να απογειώνεται εν μέσω ενός πλήθους που προσπαθεί να επιβιβαστεί στην προσπάθεια να εγκαταλείψει το προεδρικό μέγαρο.
Το περιστατικό της πρώτης φωτογραφίας συνέβη στις 8 Ιουνίου του 1972 στο Τράνγκ Μπάνγκ ενώ το δεύτερο στις 29 Απριλίου του 1975 την ημέρα της πτώσης της Σαϊγκόν.
Η ήττα των δυνάμεων του Νοτίου Βιετνάμ και των ΗΠΑ έλαβε χώρα σε μια περίοδο που η επιρροή της ΕΣΣΔ αυξανόταν σε όλον τον κόσμο και αυτή των δυτικών δημοκρατιών υποχωρούσε.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ είχε περί τα 3 εκατ. θύματα από τα οποία περί τις 60 χιλ. ήταν Αμερικάνοι στρατιώτες. Οι δυνάμεις των αμερικάνων στο Βιετνάμ κάποια στιγμή ξεπέρασαν τις 600 χιλ.
Στον εμφύλιο του Βιετνάμ που επί της ουσίας αναμετρήθηκαν η ΕΣΣΔ και η Κίνα με τις ΗΠΑ έλαβε χώρα ένας πόλεμος μέσω αντιπροσώπων και η ισχυρότερη δύναμη του ελεύθερου κόσμου ηττήθηκε.
Η χώρα ενοποιήθηκε υπό την ηγεσία των κομμουνιστών του βορρά και σαν κοινωνία δοκίμασε τους αριστερούς πειραματισμούς.
Δέκα χρόνια αργότερα το Βιετνάμ όπως και οι υπόλοιπες κομμουνιστικές οικονομίες λιμοκτονούσε. Αυτός ήταν και ένας βασικός λόγος που η κομμουνιστική ηγεσία της χώρας «ξέχασε» τον τρόπο που έδιωξε τους Αμερικάνους και έκανε το παν να επιστρέψουν και να αγοράσουν τη χώρα όσο-όσο.
Επισκεπτόμενος το Βιετνάμ περίπου 50 χρόνια μετά την αποχώρηση των Αμερικάνων στρατιωτών η εικόνα που μου έκανε εντύπωση στο κέντρο της Σαϊγκόν είναι τα φωταγωγημένα γραφεία του κόμματος κοντά στο τεράστιο άγαλμα του Χο Τσι Μινχ περιστοιχισμένα από ουρανοξύστες με τις φωτεινές επιγραφές αμερικάνικων τραπεζών και άλλων πολυεθνικών.
Σε αντίθεση με τις περισσότερες κομμουνιστικές χώρες που έχω επισκεφθεί, οι δρόμοι του Βιετνάμ είναι γεμάτοι δυτικά (και εγχώρια) αυτοκίνητα, οι βιτρίνες και τα ράφια γεμάτα και ο κόσμος ευγενικός και καλοντυμένος. Η πορνεία διατηρείται στα φυσιολογικά επίπεδα μιας κοινωνίας που δεν απειλείται με λιμοκτονία κάτι που δεν ισχύει για τις περισσότερες κομμουνιστικές οικονομίες όπου η πορνεία αποτελεί την μοναδική «εύκολη» επιλογή επιβίωσης.
Βέβαια, ενώ κυκλοφορούν πολλά αυτοκίνητα, η πλειοψηφία του κόσμου κινείται με τα πάνω από 60 εκατ. «παπάκια» που υπάρχουν στη χώρα. Το φαινόμενο σε ένα «παπάκι» 50 -120 κυβικών να επιβαίνει μια ολόκληρη τετραμελής οικογένεια, αποτελεί συνηθισμένη εικόνα, όπως και να μην φορούν κράνοι προστασίας, να μην σταματούν στο κόκκινο ή να κινούνται αντίθετα στο ρεύμα.
Οι λευκές λωρίδες των διαβάσεων παίζουν διακοσμητικό ρόλο και η συμβουλή της ξεναγού ήταν να διασχίζουμε το δρόμο εν μέσω της κίνησης οχημάτων χωρίς να αλλάζουμε ρυθμό βαδίσματος. Οι οδηγοί υπολογίζουν που θα βρισκόμαστε όταν μας προσπεράσουν και αν σταματήσουμε απότομα, υπάρχει κίνδυνος να πέσουν πάνω μας.
Προκειμένου να πάρετε μια ιδέα για τη λιμοκτονία στα τέλη της δεκαετίας του ’80 το Βιετνάμ μια χώρα με πληθυσμό περί τα 50 εκατ. είχε ΑΕΠ μικρότερο από 7 δισ. δολάρια. Η Ελλάδα των 10 εκατ. την ίδια περίοδο είχε ΑΕΠ κοντά στα 90 δισ. δολ. Σήμερα, το Βιετνάμ έχει πληθυσμό 100 εκατ. και ΑΕΠ μεγαλύτερο από 400 δισ. δολάρια. Η Ελλάδα φέτος αναμένεται να προσεγγίσει τα 240 δισ. ευρώ.
Σήμερα, ένα Ευρώ αντιστοιχεί σε 27.000 Ντόνκ(VND). To 1986 1 δολάριο ισοδυναμούσε με 23 VND, το 1987 με 78, το 1988 με 630 και το 1989 με 4.500 VND. Κάπως έτσι οι μεταρρυθμίσεις της αποκομμουνιστικοποίησης της οικονομίας επιβλήθηκαν από την πραγματικότητα.
Η οικονομική ανάκαμψη του Βιετνάμ ξεκίνησε με την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων "Đổi Mới" το 1986. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις σηματοδότησαν τη μετάβαση από μια κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία σε μια όπως την ονομάζουν οι ίδιοι «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς». Στην πραγματικότητα είναι για καπιταλιστική ολιγαρχία. Μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των μεταρρυθμίσεων ήταν:
- Απελευθέρωση της οικονομίας: Το Βιετνάμ άνοιξε την οικονομία του σε ιδιωτικές επιχειρήσεις και ξένες επενδύσεις, μειώνοντας τον κρατικό έλεγχο σε πολλούς τομείς.
- Αγροτική μεταρρύθμιση: Επετράπη η ιδιοκτησία και η γη μοιράστηκε σε αγρότες, ενισχύοντας την παραγωγικότητα και την αυτάρκεια σε τρόφιμα. Η χώρα με τα χιλιάδες ποτάμια από τα οποία δεκάδες είναι πλωτά είναι ιδιαίτερα εύφορη.
- Εξαγωγικός προσανατολισμός: Το Βιετνάμ επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη εξαγωγών, όπως ρύζι, καφές και θαλασσινά, που έγιναν βασικοί πυλώνες της οικονομίας. Αργότερα προστέθηκαν και τα βιομηχανικά προϊόντα.
- Ξένες επενδύσεις: Η χώρα προσέλκυσε ξένες επενδύσεις μέσω φορολογικών κινήτρων και βελτίωσης των υποδομών. Κάποιες κατηγορίες ξένων επενδύσεων είχαν μηδενική φορολογία για χρόνια ή δεκαετίες. Στη χώρα δημιουργήθηκαν ελεύθερες οικονομικές ζώνες.
- Αγορά εργασίας: Στον ιδιωτικό τομέα δεν υπάρχουν εθνικές ή κλαδικές συμβάσεις και αυτό που στην Δύση θα ονομάζαμε στοιχειώδη δικαιώματα των εργαζομένων. Ο μέσος μισθός είναι μεταξύ 300 και 400 δολαρίων το μήνα και δεν προβλέπεται πληρωμένη ετήσια άδεια. Στον ιδιωτικό τομέα ισχύει ό,τι προβλέπουν οι ατομικές συμβάσεις. Στον δημόσιο τομέα προβλέπεται ένας μήνας άδεια άνευ αποδοχών. Κάποιος που εργάζεται στο δημόσιο τομέα δικαιούνται μια εβδομάδα το χρόνο εντελώς δωρεάν διακοπών σε κάποιο κρατικό ξενοδοχείο, όχι όμως και η σύζυγος ή τα παιδιά του. Αν σε ένα ζευγάρι εργάζονται και οι δυο για το κράτος, δικαιούνται αμφότεροι και τα παιδιά τους μια εβδομάδα δωρεάν διακοπές. Αν το ξενοδοχείο βρίσκεται στην άλλη άκρη της χώρας το κόστος μεταφοράς επιβαρύνει τους ίδιους. Οι εργαζόμενοι σπάνια κάνουν χρήση τους ενός μηνός αδείας άνευ αποδοχών.
- Το δημόσιο σύστημα υγείας είναι υποτυπώδες και η γενική πεποίθηση είναι πως αν δεν πληρώσεις δεν λαμβάνεις ούτε τις στοιχειώδεις υπηρεσίες. Παράλληλα, το ιδιωτικό σύστημα υγείας ανθεί με υψηλής ποιότητας υπηρεσίες. Μέλος της αποστολής μας που έπαθε μια τροφική δηλητηρίαση με 250 Ευρώ έλαβε πολύ καλή αγωγή σε ένα ιδιωτικό νοσηλευτήριο και μετά από μερικές ώρες ήταν σε θέση να ακολουθήσει την ομάδα.
- Συντάξεις: Η μέση σύνταξη είναι περί τα 100 Ευρώ το μήνα και οι συνταξιούχοι συντηρούνται είτε με την βοήθεια των παιδιών τους είτε απασχολούμενοι στη «μαύρη αγορά» εργασίας που ανθεί καθώς το κομμουνιστικό καθεστώς κάνει τα στραβά μάτια.
Η κόκκινη σημαία με το κίτρινο αστέρι του Βιετνάμ ανεμίζει παντού, δίπλα σε κόκκινες σημαίες με σφυροδρέπανο που είναι το σήμα κατατεθέν ενός κομμουνιστικού καθεστώτος. Δεν υπάρχει αντιπολίτευση, οι αντιφρονούντες διώκονται και στο ίντερνετ για τους ντόπιους δεν υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση παντού.
Το ολιγαρχικό και άναρχο οικονομικό μοντέλο δεν συνδυάζεται με το μονοκομματικό πολιτικό σύστημα μιας κομμουνιστικής δικτατορίας. Παρ' όλα αυτά, συνυπάρχουν ομαλά. Η εξασφάλιση κάποιας υλικής ευημερίας ικανοποιεί το λαό του Βιετνάμ ο οποίος διαθέτει τα χαρακτηριστικά των ασιατικών κοινωνιών που απεχθάνονται τον ατομισμό και λατρεύουν τον δεσποτισμό.
Το οικονομικό μοντέλο μοιάζει με το ρωσικό και κινέζικο κλεπτοκρατικό σύστημα, με μόνη διαφορά τα πολλά κίνητρα προκειμένου να προσελκυστούν ξένες επενδύσεις.
Οι δυο μεγαλύτεροι εγχώριοι επιχειρηματικοί όμιλοι του Βιετνάμ έχουν δημιουργηθεί από γόνους στελεχών του κόμματος που είχαν σταλεί στη Μόσχα για σπουδές.
O Φαμ Νιετ Βουόνγκ και ο Λι Βιετ Λαμ είναι δυο από τους μεγαλύτερους ντόπιους επιχειρηματίες που ελέγχουν πλήθος εταιρειών σε πλήθος κλάδων από την αυτοκινητοβιομηχανία Vinfast, τα νοσοκομεία VinMed συγκροτήματα ακινήτων και τεράστια ψυχαγωγικά πάρκα σαν το Μπάνα Χιλ μπροστά στο οποίο η Ντίσνεϊλαντ ωχριά.
Αμφότεροι, όπως πολλά παιδιά της κομμουνιστικής νομενκλατούρας τη δεκατία του ’80 βρέθηκαν στη Μόσχα για σπουδές. Μαζί με άλλους δύο επινόησαν μια πατέντα, τα dry noodles. Αποξηραμένα ασιατικά ζυμαρικά τα οποία χρειάζονταν μόνο καυτό νερό για να φαγωθούν. Την πατέντα της αγόρασε η Νεστλέ και με τα χρήματα που αποκόμισαν πήγαν στο Χάρκοβο της Ουκρανίας και επένδυσαν σε ένα θεματικό ψυχαγωγικό πάρκο. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ οι δύο μετανάστευσαν στις ΗΠΑ και οι Βουόνγκ και Λαμ επέστρεψαν στο Βιετνάμ που είχε ανοίξει την οικονομία στον ιδιωτικό τομέα.
Με την βοήθεια των κομματικών διασυνδέσεων κατάφεραν να δημιουργήσουν δυο από τους ισχυρότερους οικονομικούς ομίλους της χώρας.
Το κατακεφαλήν ΑΕΠ στο Βιετνάμ δεν ξεπερνά τις 3,5 χιλ. δολ. ενώ στην Ελλάδα π.χ. ξεπερνά τα 20 χιλ. Με όρους αγοραστικής δύναμης όμως το κατακεφαλήν ΑΕΠ στο Βιετνάμ ισοδυναμεί με 16.000 δολ.
Παρά τους εκτεταμένους πολέμους με τη Γαλλία της οποίας ήταν αποικία και τις ΗΠΑ οι Βιετναμέζοι συμπαθούν τους Γάλλους και τους Αμερικάνους. Στις λίγες μέρες που έμεινα είδα δεκάδες γκρουπάκια νεών Βιετναμέζων να παίζουν τζαζ και ροκ σε μπαρ και εστιατόρια ενώ στην κρουαζιέρα στο Χα Λονγκ συνταξίδευα με έναν αμερικάνο πεζοναύτη από κάποια κοντινή στην ευρύτερη περιοχή μονάδα που έκανε ολιγοήμερες διακοπές με τη φίλη του.
Είναι εμφανές πως η χώρα έχει οικονομικές ανισότητες οι οποίες μοιάζουν αδιανόητες για μια ευρωπαϊκή κοινωνία. Οι Βιετναμέζοι και οι Βιετναμέζες (εν αντιθέσει π.χ. με τους Κινέζους) είναι όμορφοι στην όψη, ευγενικοί στη συμπεριφορά και δεν συνηθίζουν να κλέβουν. Η ξεναγός μας έλεγε να προσέχουμε τα πράγματά μας κυρίως εκεί που συνωστιζόμαστε με τουρίστες.
Οι νέοι αρνούνται να εργαστούν στην επαρχία και τον ανεπτυγμένο αγροτικό τομέα. Προτιμούν «μαύρη» απασχόληση με δουλειές του ποδαριού στα αστικά κέντρα. Το καθεστώς κάνει τα «στραβά μάτια» και για να αντιμετωπίσει την έλλειψη εργατικών χεριών στον αγροτικό τομέα φέρνει μετανάστες από το Μπαγκλαντές.
Οι Βιετναμέζοι αντιπαθούν και φοβούνται την Κίνα με τον τρόπο και την αναλογία που εμείς φοβόμαστε την Τουρκία. Αυτό εξηγεί κατά ένα μέρος και τη δυτικοφιλία τους και το πόσο γρήγορα ξέχασαν τον πόλεμο με τις ΗΠΑ.
Η οικονομική επιτυχία του Βιετνάμ προστίθεται σε αυτή της Κίνας αλλά και άλλων χωρών της περιοχής όπως η Σιγκαπούρη, η Ταιβάν, η Νότια Κορέα κλπ. Αν κρύβει κάποιο πολιτικό μήνυμα που μας αφορά είναι πως για η ανάπτυξη και οικονομική ευημερία δεν συνδυάζεται υποχρεωτικά με μια ανοιχτή κοινωνία και μια δημοκρατία δυτικού τύπου.
Το μήνυμα αυτό μας αφορά γιατί στη Δύση εισερχόμαστε σε μια περίοδο «αταξίας» για το τέλος της οποίας θα μας τεθεί το δίλημμα του περιορισμού των δημοκρατικών ελευθεριών.
2) Η αποτυχία του πολιτικού συστήματος
Αγαπητέ κύριε Στούπα,
Με αφορμή το πρόσφατο άρθρο σας, θα ήθελα να επισημάνω πως για ακόμη μία φορά θέτετε με σαφήνεια καίρια ζητήματα της πολιτικής πραγματικότητας.
Ως τεταρτοετής φοιτήτρια Πολιτικής Επιστήμης, που σύντομα θα αποφοιτήσει και θα κληθεί να εφαρμόσει όσα έχει μελετήσει, βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά και ανησυχητικό τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικοί σήμερα απευθύνονται ή αποτυγχάνουν να απευθυνθούν στη νέα γενιά.
Σε πρόσφατη ακαδημαϊκή συζήτηση, μας ζητήθηκε να απαντήσουμε σε ένα απλό ερώτημα: ποιον πολιτικό θα επιθυμούσαμε να συναντήσουμε. Εννέα στους δεκα συμφοιτητές μου απάντησαν εμφατικά τη Ζωή Κωνσταντοπούλου.
Αυτή η απάντηση, αν και φαινομενικά απλή, αποκαλύπτει κάτι πολύ βαθύτερο για τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα. Ως νέοι που ήμασταν μόλις δώδεκα ετών κατά τη διάρκεια του δημοψηφίσματος του 2015, είδαμε τότε, μέσα από τη ματιά των γονιών μας, την αγωνία, το άγχος και την αβεβαιότητα εκείνης της περιόδου. Και όμως, σήμερα, ένα μεγάλο μέρος της νέας γενιάς φαίνεται να έλκεται από μια πολιτικό που συμμετείχε ενεργά σε εκείνες τις κρίσιμες στιγμές.
Η Ζωή Κωνσταντοπούλου έχει καταφέρει ένα επιτυχημένο rebranding. Αποποιήθηκε τα λάθη, τις αστοχίες και τις ακραίες εκφάνσεις του παρελθόντος και εμφανίστηκε στις εκλογές του 2023 με ένα εντελώς νέο αφήγημα. Μέσω των social media, του TikTok, των απλών μηνυμάτων με καρδούλες, της άμεσης γλώσσας και της συναισθηματικής επικοινωνίας, κατάφερε να προσεγγίσει νέους ψηφοφόρους. Δεν παρουσίασε ένα συγκροτημένο κυβερνητικό πρόγραμμα, αλλά μια καθαρά προσωποπαγή, νέα εικόνα κόμματος.
Κι όμως, έπεισε.
Η πολιτική αντιπαράθεση δεν κρίνεται πλέον στο επίπεδο της προγραμματικής ανάλυσης, αλλά στο επίπεδο της ταυτότητας και της συναισθηματικής απεύθυνσης. Οι πολιτικοί που καταφέρνουν να μιλήσουν απευθείας στον ψηφοφόρο, χωρίς θεσμικά φίλτρα και περίπλοκες έννοιες, είναι αυτοί που κερδίζουν έδαφος.
Το ερώτημα είναι αν ακόμα και φοιτητές Πολιτικής Επιστήμης εντυπωσιάζονται από αυτή τη στρατηγική, τι μπορούμε να περιμένουμε από το ευρύτερο εκλογικό σώμα;; Τι σημαίνει αυτό για τον απλο πολίτη, που δεν έχει εξοικειωθεί με τις πολιτικές διαδικασίες και τη θεσμική λειτουργία του κράτους;;;
Το κενό που αφήνουν τα παραδοσιακά κόμματα είναι πλέον εμφανές. Δεν πείθουν με το αφήγημά τους και δεν προβάλλουν ένα σαφές μήνυμα που να απευθύνεται στη νεολαία.
Αν αυτή είναι η πολιτική πραγματικότητα του σήμερα, τότε τα παραδοσιακά κόμματα έχουν δύο επιλογές. Είτε να ανασυντάξουν το αφήγημά τους και να μιλήσουν στη γλώσσα της νέας γενιάς (χωρίς κομματικούς στρατούς) είτε να αποδεχτούν ότι χάνουν την επαφή με το εκλογικό σώμα....
Με εκτίμηση,
ΜΠ
Φοιτήτρια Πολιτικής Επιστήμης
