Σε τρία βασικά σημεία αιχμής που διέπουν τη λειτουργία του τομέα Fintech είναι εστιασμένος ο προβληματισμός της Επιτροπής Ανταγωνισμού, η οποία πρόσφατα έδωσε στη δημοσιότητα έκθεση στην οποία αναλύονται τα στοιχεία που προέκυψαν από έρευνα που διεξήχθη σε 63 επιχειρήσεις του τομέα.
Συγκεκριμένα, το πρώτο σημείο αφορά τη γενικότερη θεώρηση του ρυθμιστικού πλαισίου για την καταπολέμηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Το δεύτερο είναι η απαιτούμενη προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας ή η υιοθέτηση νέας, με στόχο να ενισχυθούν οι πρωτοβουλίες που προβλέπει για τον τομέα η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το τρίτο σημείο αφορά στην ισορροπία της εφαρμογής του δικαίου του ελεύθερου ανταγωνισμού και της τομεακής ρυθμιστικής πολιτικής.
Όπως αναφέρει η Επιτροπή Ανταγωνισμού στην έκθεση της, ο κλάδος των χρηματοοικονομικών τεχνολογιών ή «Fintech», δηλαδή η παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών μέσω καινοτόμων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, αποτελεί μια νέα και διαρκώς αναπτυσσόμενη αγορά, η οποία στη χώρα μας βρίσκεται σε αρχικό στάδιο διαμόρφωσης.
Ο πολλά υποσχόμενος κλάδος Fintech παρέχει σημαντικά οφέλη για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις, καθώς συντελεί στην ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων, τα οποία εμφανίζουν σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των παραδοσιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Από την άλλη πλευρά, τα βασικά χαρακτηριστικά των χρηματοοικονομικών τεχνολογιών, ήτοι η χρήση πλατφορμών, δεδομένων και αλγορίθμων, ενδέχεται να διευκολύνουν την υιοθέτηση πρακτικών ικανών να βλάψουν την ευημερία των καταναλωτών και να εμποδίσουν την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα στο συγκεκριμένο κλάδο.
Σε αυτό το πλαίσιο, υπογραμμίζεται στην έκθεση, η Επιτροπή Ανταγωνισμού ανέλαβε την πρωτοβουλία να ερευνήσει σε βάθος τις ανταγωνιστικές συνθήκες που επικρατούν στον κλάδο των χρηματοοικονομικών τεχνολογιών, προκειμένου να ενισχύσει την ευημερία των καταναλωτών, αλλά και να συνεισφέρει με τη δράση της στην ψηφιακή μετάλλαξη της χώρας και την προώθηση της καινοτομίας.
Σύμφωνα με την Επιτροπή Ανταγωνισμού, η κλαδική έρευνα σχεδιάστηκε με σκοπό τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών (καταναλωτών και επιχειρήσεων). Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΑ αξιοποίησε ποικίλες μεθόδους για τη συλλογή των απαραίτητων δεδομένων, ιδίως με τη διοργάνωση ανοιχτής τηλεδιαβούλευσης την αποστολή σειράς ερωτηματολογίων. Επίσης, διοργανώθηκε έρευνα αγοράς, κατά την οποία απεστάλησαν ερωτηματολόγια παροχής στοιχείων σε 153 επιχειρήσεις, οι οποίες δραστηριοποιούνται στον κλάδο του FinTech μέσω σχετικής διαδικτυακής πλατφόρμας σε εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο.
Το ερωτηματολόγιο απευθύνθηκε σε παραδοσιακούς παρόχους χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (π.χ. τράπεζες), νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups) και FinTech Τεχνολογικές επιχειρήσεις (tech-companies). Ελήφθησαν απαντήσεις από 63 επιχειρήσεις, εκ των οποίων το 34,92% (22 επιχειρήσεις) αποτελούν παραδοσιακούς παρόχους χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, το 25,4% (16 επιχειρήσεις) αποτελούν νεοφυείς (start-up) επιχειρήσεις FinTech, το 14,29% (9 επιχειρήσεις) αποτελούν τεχνολογικές επιχειρήσεις, ενώ το υπόλοιπο 25,4% (16 επιχειρήσεις) αποτελούν παρόχους άλλων υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων 4 ιδρυμάτων πληρωμών, 3 εγχώριων και ενός υποκαταστήματος αδειοδοτημένου ιδρύματος πληρωμών της αλλοδαπής.
Με την δημοσίευση της Ενδιάμεσης Έκθεσης της κλαδικής έρευνας στις 22 Δεκεμβρίου 2021 κηρύχθηκε η έναρξη δημόσιας διαβούλευσης, κατά την οποία δόθηκε η δυνατότητα σε κάθε ενδιαφερόμενο να διατυπώσει τις θέσεις του επί του δημοσιευμένου κειμένου.
«Χρυσή»τομή μεταξύ ανταγωνισμού και ρυθμιστικής πολιτικής
Ένα ευρύτερο ζήτημα σχετιζόμενο με όλες τις διερευνώμενες αγορές και το οποίο βρίσκεται στο σημείο τομής της εφαρμογής του δικαίου του ελεύθερου ανταγωνισμού και της τομεακής ρυθμιστικής πολιτικής, αναφέρει η Επιτροπή Ανταγωνισμού στην έκθεσή της, σχετίζεται με τη δυνατότητα επέκτασης της ισχύος στην αγορά κατεστημένων παρόχων τόσο στον τραπεζικό και τον ασφαλιστικό κλάδο όσο και εταιρειών BigTechs μέσω της χρήσης της ογκώδους και πολυεπίπεδης βάσης δεδομένων την οποία διαθέτουν από μια αγορά σε μια άλλη, ενδεχομένως και μέσω πρακτικών self-preferencing ή envelopping.
Εκτός αυτού, το εν λόγω φαινόμενο δεν αποκλείεται να δημιουργεί, έναντι όσων δεν μπορούν -τουλάχιστον με ίδιο κόστος- να συλλέξουν ή/και να επεξεργαστούν του ίδιου επιπέδου αξιόλογες πληροφορίες, ενδεχόμενες συνθήκες αποκλεισμού. Το ενδεχόμενο για τον εκτοπισμό των μικρών ή/και νεοφυών επιχειρήσεων (π.χ. μέσω άρνησης πρόσβασης σε δεδομένα) ή ακόμα και η εκμετάλλευση τους (π.χ. πρακτικές υπερβολικής χρέωσης πρόσβασης σε δεδομένα) για την πρόσβαση σε δεδομένα χρηστών.
Τα εν λόγω φαινόμενα ενδέχεται κατά περίπτωση να καλύπτονται εν μέρει από την τομεακή νομοθεσία (βλ. χαρακτηριστικά τις ρυθμίσεις πρόσβασης που υιοθετήθηκαν στο πλαίσιο της Οδηγίας για τις Πληρωμές γνωστή και ως «PSD 2» ), ωστόσο, η Επιτροπή Ανταγωνισμού πρέπει να είναι σε εγρήγορση για τη λήψη δράσης κατά συμπεριφορών οι οποίες δεν αντιμετωπίζονται σε όλη τους την έκταση, ιδιαίτερα εφόσον αυτές λαμβάνουν χώρα στο επίπεδο ενός οικοσυστήματος και όχι μόνο μίας σχετικής αγοράς.
Συναφώς, η απουσία αντίστοιχων ρυθμίσεων σε άλλες αγορές (π.χ. insurtech), όπως και το φαινόμενο της «πλατφορμοποίησης» και της ανάπτυξης οικοσυστημάτων το οποίο αναφέρεται σε απαντήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα της Υπηρεσίας, θέτει εκ νέου το ζήτημα της εφαρμογής του δικαίου του ανταγωνισμού ώστε να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα που εγείρονται σε όλη τους την έκταση. Ενδεχομένως θα πρέπει να διευρευνηθεί η ανάγκη σύστασης ενός φορέα υλοποίησης της ανοικτής τραπεζικής, σε συνεργασία με την ΤτΕ, σε περίπτωση που διαπιστωθούν στρεβλώσεις του ανταγωνισμού παρά το υπάρχον ρυθμιστικό πλαίσιο.
Ανάγκη αξιοποίησης της Οδηγίας PSD2
Ειδικώς σε σχέση με τις υπηρεσίες πληρωμών, πρέπει να τονιστεί, πως η εθνική νομοθεσία δεν έχει αξιοποιήσει πλήρως τη διακριτική ευχέρεια που παρέχεται από την Οδηγία PSD2, για την υιοθέτηση μέτρων ευθυγραμμισμένων προς την αρχή της αναλογικότητας κατά τρόπο ώστε να επιτρέπεται μια περισσότερο περιπτωσιολογική προσέγγιση των απαιτήσεων αδειοδότησης.
Αυτό ενδεχομένως να έχει ως αποτέλεσμα τους αυξημένους φραγμούς εισόδου για FinTech startups, των οποίων η αδειοδότηση θα συνεπάγεται αυξημένα κόστη, καθώς δεν υπάρχει η απαιτούμενη ευελιξία για εξαίρεσή τους από υποχρεώσεις οριζοντίου χαρακτήρα, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταστάσεις ανισότητας ευκαιριών μεταξύ των κατεστημένων παρόχων υπηρεσιών πληρωμών και αυτών που βασίζονται στις νέες τεχνολογίες.
Το ίδιο ισχύει και για την εθνική νομοθεσία για το ηλεκτρονικό χρήμα. Δεν παρέχεται γόνιμο έδαφος για μία περιπτωσιολογική προσέγγιση (ενδεχομένως μέσω και του εργαλείου του Sandbox), η οποία θα διευκολύνει την είσοδο νέων παικτών στην αγορά, μέσω μειωμένων υποχρεώσεων, υπό το πρίσμα της αρχής της αναλογικότητας. Αυτές οι ατέλειες θα μπορούσαν να θεραπευτούν σε μια τροποποίηση του νομοθετικού πλαισίου ώστε οι τιθέμενοι περιορισμοί να είναι οι αναγκαίοι και άμεσα συναρτώμενοι με τους λειτουργικούς και χρηματοοικονομικούς κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι FinTech.
Από την έρευνα της Υπηρεσίας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής και τις εγγενείς της αδυναμίες της αλλά και την ανάλυση η οποία έχει προηγηθεί, συνάγεται ότι η τρέχουσα κατάσταση των αγορών εξακολουθεί να είναι ρευστή και υπό διαμόρφωση. Συναφώς, παρά τη διαπιστωμένη εκτεταμένη ρύθμιση των σχετικών αγορών, η οποία κατά περίπτωση δεν αποκλείεται να δημιουργεί εμπόδια στην είσοδο, τυχόν προτάσεις τροποποίησης ή περιορισμού της γίνονται με την επιφύλαξη του ιδιαίτερου ρόλου που η ρύθμιση διαδραματίζει στις αγορές αυτές, ενόψει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους και της προεξάρχουσας σημασίας της ασφάλειας δικαίου. Σε κάθε περίπτωση, οι τελευταίες πρέπει να συνεκτιμούν την εμπειρία και τεχνογνωσία του τομεακού ρυθμιστή αλλά και των αρμόδιων υπερεθνικών οργανισμών.
Απαραίτητη η προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας
Σκόπιμη επίσης κρίνεται η υποστήριξη, ενίσχυση και επιτάχυνση των πρωτοβουλιών που έχουν ανακοινωθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με μια στρατηγική πληρωμών λιανικής για την ΕΕ. Σε περίπτωση διαπίστωσης ολιγωριών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σκόπιμη θα ήταν η αναζήτηση δυνατοτήτων προσαρμογής της εθνικής νομοθεσίας. Ειδικότερα, πρέπει να υποστηριχθεί η υιοθέτηση πρωτοβουλιών και ενδεχομένως νομοθεσίας προς την κατεύθυνση της:
αντιμετώπισης των ζητημάτων τα οποία προκαλούνται από την ύπαρξη πολλών διαφορετικών προτύπων διεπαφής προγραμματισμού εφαρμογών (APIs) και διαφορετικών επιπέδων λειτουργικών δυνατοτήτων των APIs, τα οποία δύνανται να παρεμποδίζουν την παροχή υπηρεσιών εκκίνησης πληρωμών και πληροφοριών λογαριασμού, προς το σκοπό της διασφάλισης προσήκουσας, αποτελεσματικής, ασφαλούς και επί ίσοις όροις πρόσβασης σε δεδομένα λογαριασμών πληρωμών
επέκτασης του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας σχετικά με το αμετάκλητο του διακανονισμού (ΟΑΔ) ώστε να συμπεριλαμβάνονται τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος και τα ιδρύματα πληρωμών, με την προϋπόθεση κατάλληλης εποπτείας και μετριασμού των κινδύνων.
κατάρτισης ενιαίου προτύπου για τους κωδικούς QR που παρουσιάζουν τόσο οι έμποροι όσο και οι καταναλωτές
διασφάλισης δικαιώματος πρόσβασης, υπό δίκαιους, εύλογους και αμερόληπτους όρους, στις τεχνικές υποδομές που κρίνονται απαραίτητες για την υποστήριξη της παροχής υπηρεσιών πληρωμών.
σύστασης στην Ελλάδα ενός Δικτύου Προώθησης Ανοιχτής Τραπεζικής και Πληρωμών, με τη συμμετοχή Αρχών που θα μπορούσαν να συνδράμουν στην προώθηση της Ανοικτής Τραπεζικής. Το δίκτυο αυτό θα μπορούσε να έχει, μεταξύ άλλων, αρμοδιότητα για την υιοθέτηση Κωδίκων Δεοντολογίας (codes of conduct) για επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό, καθώς και για την ανταλλαγή πληροφοριών που άπτονται των αρμοδιοτήτων εκάστης συμμετέχουσας Αρχής.
Ηλεκτρονικές πληρωμές και προστασία καταναλωτή
Επιπλέον, είναι σημαντική η ενθάρρυνση των καταναλωτών να προβαίνουν στη χρήση τεχνολογικών μέσων για την πραγματοποίηση των πληρωμών τους. Αυτό μπορεί να ενισχυθεί τόσο μέσω της υιοθέτησης μίας ξεκάθαρης και λιγότερο κατακερματισμένης νομοθεσίας προστασίας του καταναλωτή και μίας αποτελεσματικής θεσμικής προστασίας του καταναλωτή.
Από τη γενική θεώρηση του ρυθμιστικού πλαισίου για τις υπηρεσίες εμπιστοσύνης, την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και το Know Your Customer προκύπτει ότι η συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του νόμου δεν παύει να είναι ένα κοστοβόρο και απαιτητικό έργο το οποίο προκαλεί ρυθμιστικό κόστος και κόστος συμμόρφωσης για τους παρόχους, ιδίως σε σχέση με τους κατεστημένους παρόχους τραπεζικών υπηρεσιών μέσω παραδοσιακών καναλιών. Ενόψει αυτού, σε μελλοντική νομοθετική επεξεργασία, σκόπιμη θα ήταν η διερεύνηση της δυνατότητας εισαγωγής ειδικότερων ρυθμίσεων προσαρμοσμένων στο νέο ψηφιακό περιβάλλον δυνάμενων να μετριάσουν αναλογικά το κόστος συμμόρφωσης των FinTech και πάντως να προσφέρουν μεγαλύτερη σαφήνεια και ασφάλεια δικαίου με σαφέστερες απαιτήσεις ανάλογα με το επίπεδο κινδύνου του πελάτη. Συναφώς, στις περιπτώσεις που το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο καταλείπεται περιθώριο μερικώς προσαρμοσμένης αντιμετώπισης βάσει της αρχής της αναλογικότητας, αυτή θα πρέπει να προκρίνεται από τις εποπτικές αρχές. Είναι αυτονόητο ότι η εμπειρία από το Regulatory Sandbox της ΤτΕ ως προς αυτό θα είναι πολύτιμη.
Τέλος, σημειώνεται πως, για ζητήματα που άπτονται της τυποποίησης των τεχνικών προτύπων για τα APIs, αλλά και της επέκτασης του ισχύοντος ρυθμιστικού πλαισίου προκειμένου να καλύψει την ανταλλαγή δεδομένων για την παροχή μιας σειράς χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (πέραν των υπηρεσιών πληρωμών που καλύπτονται από την Οδηγία PSD2) στα πλαίσια της προώθησης ενός συστήματος Ανοικτής Χρηματοδότησης (Open Finance), αναμένεται στο εγγύς μέλλον η ανάληψη σχετικών πρωτοβουλιών από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε υπερεθνικό επίπεδο.
