Η αξία των τουρκικών περιουσιακών στοιχείων μειώθηκε μετά τις πρώτες εκλογές στα μέσα Μαΐου. Οι επενδυτές άρχισαν να αμφιβάλουν εάν η νέα ηγεσία θα μπορούσε να επαναφέρει την Τουρκία σε μια συμβατική οικονομική πολιτική και μακριά από την ιδέα του Ερντογάν ότι τα χαμηλά επιτόκια μπορούν να καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό, o οποίος ισχυρίζεται ότι τα χαμηλά επιτόκια θα βοηθούσαν την οικονομία να αναπτυχθεί παρέχοντας φθηνή πίστωση για την αύξηση της τουρκικής μεταποίησης και των φθηνών εξαγωγών λόγω υποτιμημένης λίρας.
Η πολιτική αυτή αναιρείται από τα ανεπίσημα επιτόκια που θα συνεχίσουν να αυξάνονται για να σταθεροποιήσουν το νόμισμα, ώστε να μειωθεί ο πληθωρισμός. Το επιτόκιο τόσο για καταθέσεις όσο και για πιστώσεις, είναι τουλάχιστον 50% υψηλότερο από αυτό της κεντρικής τράπεζας.
Ενώ κάποιο επίπεδο πληθωρισμού θεωρείται στην πραγματικότητα φυσιολογικό και ακόμη και ευεργετικό για μια οικονομία, ο υψηλός ή ο υπερπληθωρισμός βλάπτει την Τουρκία με διάφορους τρόπους:
1. Διαβρώνει την αγοραστική δύναμη: Το πιο άμεσο αποτέλεσμα του υψηλού πληθωρισμού είναι ότι διαβρώνει την αγοραστική δύναμη της λίρας. Όταν οι τιμές αυξάνονται, κάθε μονάδα νομίσματος αγοράζει λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες. Αυτή η μείωση της αγοραστικής δύναμης επηρεάζει την ικανότητα των καταναλωτών να καλύπτουν τις καθημερινές τους ανάγκες, ιδίως εκείνων με σταθερό εισόδημα. Ο επίσημος ετήσιος πληθωρισμός στην Τουρκία ήταν 43,7% τον Απρίλιο. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι δε θα αυξηθεί, καθώς τα επίσημα νούμερα πληθωρισμού σύμφωνα με ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες είναι πιο κοντά στο 100%.
2. Δημιουργεί αβεβαιότητα: Τα υψηλά επίπεδα πληθωρισμού δημιουργούν ένα περιβάλλον αβεβαιότητας, καθώς οι επιχειρήσεις και οι ιδιώτες δεν μπορούν να προβλέψουν τις μελλοντικές τιμές. Αυτό ήδη αποθαρρύνει τις δαπάνες και τις επενδύσεις, και εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη.
3. Αναδιανομή εισοδήματος: Ο πληθωρισμός λειτουργεί ως μηχανισμός αναδιανομής εισοδήματος. Δεν αυξάνονται όλες οι τιμές με τον ίδιο ρυθμό και δεν κατέχουν όλα τα άτομα τα ίδια περιουσιακά στοιχεία ή έχουν το ίδιο εισόδημα. Αυτό οδηγεί σε αλλαγές στην κατανομή του πλούτου εις βάρος των φτωχών.
4. Επιπτώσεις στην αποταμίευση: Όταν ο πληθωρισμός είναι υψηλός, το πραγματικό ποσοστό απόδοσης των αποταμιεύσεων μειώνεται. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι που έχουν αποταμιεύσει λίρες θα δουν την αξία των αποταμιεύσεών τους να διαβρώνεται με την πάροδο του χρόνου. Αυτό μπορεί να αποθαρρύνει τις αποταμιεύσεις και ακόμη και να ενθαρρύνει τις απερίσκεπτες δαπάνες. Οι πολίτες αναζητούν να αγοράσουν δολάρια ή χρυσό για να προστατεύσουν τις αποταμιεύσεις τους. Όμως οι εισαγωγές χρυσού για να καλύψουν τη ζήτηση, αύξησαν το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η τουρκική κεντρική τράπεζα αντίθετα μειώνει τα αποθέματά της σε χρυσό για να τροφοδοτήσει την εγχώρια αγορά.
5. Ανταγωνιστικότητα στο διεθνές εμπόριο: Επειδή ο ρυθμός πληθωρισμού της Τουρκίας είναι υψηλότερος από αυτόν των άλλων χωρών, τα αγαθά και οι υπηρεσίες της γίνονται ακριβότερα σε σχέση με τα ξένα αγαθά και υπηρεσίες. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την ανταγωνιστικότητα των βιομηχανιών μιας χώρας στις διεθνείς αγορές. Τα υψηλότερα επιτόκια των ΗΠΑ σημαίνει ότι το κεφάλαιο που κυνηγούσε υψηλότερες αποδόσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες επιστρέφουν τώρα στις ΗΠΑ. Αυτό οδήγησε σε ανατίμηση του δολαρίου έναντι των περισσότερων νομισμάτων των αναδυόμενων αγορών. Αυτό μπορεί να εξηγήσει ένα μικρό μέρος της υποτίμησης της λίρας. Το μεγαλύτερο μέρος του προβλήματος προκαλείται από την ανορθόδοξη οικονομική πολιτική του Ερντογάν να μειώσει τα επιτόκια σε μια περίοδο υψηλού πληθωρισμού, με την πεποίθηση ότι αυτή η πολιτική θα τονώσει την οικονομική ανάπτυξη και τις εξαγωγές της Τουρκίας. Εάν ήταν τόσο εύκολο μια χώρα να καταστρέφει απλώς την αξία του νομίσματός της, για αναπτύξει την οικονομία της μέσω εξαγωγών, τότε η Ζιμπάμπουε (το 2008 έχει τον υψηλότερο πληθωρισμό στον κόσμο με 2.200.000%) θα έπρεπε να είχε κατακτήσει τις παγκόσμιες αγορές και να ήταν ένα παγκόσμιο εργοστάσιο σήμερα.
6. Επιβλαβείς οικονομικές αποφάσεις: Ο υψηλός πληθωρισμός μπορεί να οδηγήσει να ληφθούν οικονομικές αποφάσεις που διαφορετικά δεν θα λαμβανόταν. Δηλαδή, μπορεί να αγοράσουν αγαθά που δεν χρειάζονται μόνο για να απαλλαγούν από μετρητά που χάνουν γρήγορα αξία. Η τουρκική κυβέρνηση πουλά συναλλαγματικά αποθέματα για να στηρίξει την τιμή της λίρας. Τα καθαρά ξένα περιουσιακά στοιχεία, που αντιστοιχούν στο μέγεθος των διαθεσίμων σε ξένο νόμισμα της Τουρκίας, έχουν μειωθεί κατά 13 δισεκατομμύρια δολάρια από 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια πριν από ένα χρόνο, σύμφωνα με στοιχεία της κεντρικής της τράπεζας. Κατά τη διάρκεια μιας εβδομάδας στις αρχές Μαΐου, τα αποθέματα μειώθηκαν κατά 7,6 δισεκατομμύρια δολάρια, τη μεγαλύτερη τέτοια πτώση σε περισσότερα από είκοσι χρόνια. Δεν έχει νόημα να ξοδεύεται πολύτιμο ξένο συνάλλαγμα για να αυξηθεί η αξία ενός τοπικού νομίσματος που πέφτει, καθώς μπορεί να έχει μόνο πολύ βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα. Έτσι γίνεται σπατάλη του πλούτο για ένα προσωρινό αποτέλεσμα, που εξαφανίζεται μόλις ξεμείνει από συνάλλαγμα ή σταματήσει να αγοράζει λίρες. Δεν έχει νόημα να ανταλλάσεται κάτι πολύτιμο (δολάρια) με κάτι λιγότερο πολύτιμο (λίρα) για να σταθεροποιηθεί η τιμή της λίρας.
7. Δανειστής και δανειζόμενος: Εάν ο πληθωρισμός είναι υψηλότερος από τον αναμενόμενο, πλήττει τους αποταμιευτές και ωφελεί τους δανειολήπτες, καθώς το πραγματικό επιτόκιο θα είναι χαμηλότερο από το ονομαστικό επιτόκιο. Αλλά αν ο πληθωρισμός είναι χαμηλότερος από τον αναμενόμενο, η κατάσταση αντιστρέφεται. Το Κατάρ, η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία δανείζουν κεφάλαια για την στήριξη των αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας με όρους που δεν έχουν δημοσιοποιηθεί. Οι αποφάσεις αυτές είναι μέρος μιας βραχυπρόθεσμης στρατηγικής που επικεντρώνεται περισσότερο στην κατάκτηση του εκλογών παρά στη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης οικονομικής υγείας της χώρας.
Παρά τα αρνητικά, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ένας χαμηλός και σταθερός ρυθμός πληθωρισμού μπορεί να είναι επωφελής. Μπορεί να ενθαρρύνει τις δαπάνες και τις επενδύσεις (δεδομένου ότι οι άνθρωποι αναμένουν ότι οι τιμές θα είναι υψηλότερες στο μέλλον), γεγονός που μπορεί να τονώσει την οικονομική ανάπτυξη. Οι κεντρικές τράπεζες συχνά στοχεύουν σε χαμηλό αλλά θετικό ποσοστό πληθωρισμού για αυτόν τον λόγο.
Ο πληθωρισμός είναι ως επί το πλείστον αποτέλεσμα του σπιράλ τιμών-μισθών και της αλόγιστης κρατικής σπατάλης και πιθανότατα δεν θα σταματήσει σύντομα. Η Τουρκία χειρίζεται τα υψηλότερα ποσοστά πληθωρισμού καλύτερα από τα χαμηλότερα για την ανάπτυξη και την παραγωγικότητά της. Οι μισθοί σχεδόν διπλασιάστηκαν από πέρυσι σε δολάρια ΗΠΑ σε ένα χρόνο.
Ο υψηλός πληθωρισμός διευκολύνει επίσης την αποπληρωμή του χρέους. Η οικονομία της ήταν ήδη δολαριοποιημένη πριν από τη δεκαετία του 2000, αλλά εκτός από τα τρέχοντα προβλήματα, δεν υπήρχε εμπιστοσύνη στις τράπεζες, έτσι οι άνθρωποι κρατούσαν όλο τον ρευστό πλούτο τους σε χρυσό ή δολάρια ΗΠΑ σε χρηματοκιβώτια. Από το 2021 γίνονται προσπάθειες οι αποταμιεύσεις τους να κατατεθούν σε τράπεζες με κάθε δυνατό τρόπο, σε λίρες, ξένα νομίσματα, συμβόλαια χρυσού κ.λπ. έτσι ώστε να αυξηθούν τα διαθέσιμα κεφάλαια στο σύστημα.
Η Τουρκία έχει πολλά θετικά, έχει μια διαφοροποιημένη οικονομία, η ανάπτυξη της είναι σταθερή, έχει καλά δημογραφικά στοιχεία και αρκετά μορφωμένο εργατικό δυναμικό. Εάν η Τουρκία συνεχίσει να ακολουθεί ένα πρόγραμμα μείωσης επιτοκίων, τότε η λίρα θα πέσει περαιτέρω και οι τιμές θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν.
Υπό αυτές τις συνθήκες, ο μόνος τρόπος για τους Τούρκους να υπερασπιστούν τις αποταμιεύσεις τους θα είναι να στραφούν σε ένα νόμισμα εκτός του ελέγχου του Ερντογάν, κάτι που έχουν ήδη κάνει οι περισσότεροι Τούρκοι.
Τα καλά νέα για την Τουρκία είναι ότι είναι μια δυναμική οικονομία, το δημόσιο δεν είναι υπερχρεωμένο και ότι η οικονομία της είναι αρκετά υγιής για να διατηρήσει την ανάπτυξη.
Τα περισσότερα από τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας είναι αποτέλεσμα του πολύ υψηλού επιπέδου διαφθοράς, της μετανάστευσης ειδικευμένου εργατικού δυναμικού ειδικά στον τομέα της υγείας και της πληροφορικής, της εθνικιστικής έξαρσης των οθωμανικών νοσταλγιών, όπου, αντί οι πόροι να κατευθύνεται στον ευημερία του λαού κατευθύνονται στις αμυντικές δαπάνες.
Επιπλέον, με την παράκρουση που συμβαίνει στην οικονομία της, οδηγείται σε κορεσμό ανάπτυξης λόγω ανεπάρκειας σε στρατηγικούς χειρισμούς, όπως συνέβη στην Ιαπωνία από το 1990 και μετά και όπως συμβαίνει τώρα στην Κίνα. Αργά ή γρήγορα, θα αναγκαστεί να αυξήσει τα επιτόκια για να μειώσει τον πληθωρισμό και θα «σκοτώσει» την ανάπτυξη.
*Ατσαλάκης Γιώργος, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
