Του Γιώργου Φιντικάκη
Κλίμα αβεβαιότητας επικρατεί στον κατασκευαστικό κλάδο, που βαδίζει δίχως πυξίδα για την επόμενη ημέρα, και ενώ τα μηνύματα από το εξωτερικό δεν είναι καλά, με κερασάκι στην τούρτα την πρόσφατη κρίση στη Μέση Ανατολή.
Αναλυτές και άνθρωποι του χώρου δεν συμμερίζονται τη διάχυτη ευφορία των κυβερνώντων για το πλήθος των επενδύσεων που πρόκειται να πραγματοποιηθούν στην Ελλάδα μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης, αφού γνωρίζουν ότι δίχως τις κατασκευές η ανάπτυξη δεν μπορεί να επανεκκινήσει. Στην αγορά ζουν σε ένα μεταίχμιο, όπου τα μεγάλα οδικά έργα τελειώνουν, και τα καινούργια δεν έχουν καν ξεκινήσει, ενώ ταυτόχρονα η έξοδος των ελληνικών τραπεζών από την ΝΑ Ευρώπη στερεί τον κλάδο από ένα στήριγμα για τη διεκδίκηση μεγάλων projects στην ευρύτερη γειτονιά μας.
Σε αυτή την μεταβατική φάση, ο κλάδος έχει μπει ξανά στον αυτοκαταστροφικό φαύλο κύκλο των πολύ μεγάλων εκπτώσεων, οι οποίες ξεπερνούν ακόμη και το 70%, τάση που παρατηρείται πλέον όλο και πιο συχνά ακόμη και στα μικρά έργα που προκηρύσσουν οι Δήμοι. Χαρακτηριστικό είναι ότι για κατασκευή αγωγών ομβρίων υδάτων στο Χαλάνδρι η έκπτωση έφτασε στο 70,1% του αρχικού προϋπολογισμού, για υδραυλικά έργα και οδοποιία στα Άνω Λιόσια ανήλθε στο 72,89%, και για αποκατάσταση οδοστρωμάτων στις λεωφόρους Πέτρου Ράλλη και Γρηγορίου Λαμπράκη, ξεπέρασε το 74%. Η εμπειρία έχει δείξει ότι εκπτώσεις σαν αυτές οδηγούν μαθηματικά στην μη εκτέλεση των έργων, σε αύξηση του κόστους, και κάποιες φορές ακόμη και στην χρεοκοπία των αναδόχων εταιρειών.
Σε αυτή την φάση ανισορροπίας όπου το παλιό τελειώνει, και το καινούργιο δεν λέει να έρθει, βρίσκονται σήμερα οι κατασκευές, που συνεχίζουν να απασχολούν περίπου 150.000 εργαζόμενους. Το τέλος των μεγάλων έργων εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε απώλεια 13.000 θέσεων εργασίας και 39.000 σε όλη την οικονομία (μελέτη ΙΟΒΕ 2015), όπως και σε μείωση των άμεσων επενδύσεων κατά ένα δισ. ευρώ ετησίως.
Το κακό, όπως λένε άνθρωποι του χώρου, είναι ότι οι εποχές όπου το εξωτερικό μπορούσε να καλύψει τη μειωμένη ζήτηση της εγχώριας αγοράς επίσης μοιάζει να τελειώνουν. Η μείωση για παράδειγμα της παρουσίας των τεσσάρων ελληνικών συστημικών τραπεζών στη ΝΑ Ευρώπη χτυπάει και τον κλάδο των μεγάλων έργων στις γειτονικές χώρες. Το γεγονός ότι οι τράπεζες έχουν αναγκαστεί να πουλήσουν το μεγαλύτερο μέρος των διεθνών τους δραστηριοτήτων, αρχής γενομένης από τα Βαλκάνια, περιορίζει την χρηματοδοτική στήριξη που παρείχαν όλα τα προηγούμενα χρόνια στην εκεί παρουσία ελληνικών εταιρειών. Η απουσία αυτή δεν μπορεί να αποκατασταθεί από τις ξένες τράπεζες, καθώς συνεχίζουν να βλέπουν με αποστροφή τον “κίνδυνο Ελλάδα” και τον δανεισμό ελληνικών εταιρειών. Το παιχνίδι γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο, με τις ελληνικές τράπεζες να πρέπει μέχρι και τα μέσα του 2018 να έχουν περιορίσει περαιτέρω την παρουσία τους στο εξωτερικό, εγκαταλείποντας μετά την Πολωνία (Eurobank), Τουρκία (Εθνική, Eurobank), Ουκρανία (Alpha, Eurobank), Βουλγαρία (Alpha, Εθνική), FYROM (Alpha), και Αίγυπτο (Πειραιώς), εντελώς τις χώρες των Βαλκανίων.
Σε αυτούς και άλλους λόγους στηρίζονται οι εκτιμήσεις αρκετών αναλυτών ότι δύσκολα ο κλάδος των κατασκευών θα παίξει όπως στο παρελθόν πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσπάθεια της οικονομίας να γυρίσει το παιχνίδι, γεγονός ωστόσο που έρχεται σε αντίφαση με τις εκτιμήσεις για δυναμικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Αν μπορεί από κάπου να επανεκκινήσει η οικονομία, όπως εξηγούν άνθρωποι με γνώση του ελληνικού προβλήματος, είναι από τις κατασκευές, τις υποδομές και τα μεγάλα ιδιωτικά έργα. Χωρίς αυτά η ευφορία για την επόμενη ημέρα δεν τεκμαίρεται, όταν όλα τα μεγάλα ιδιωτικά projects είτε ακόμη καθυστερούν, είτε βρίσκονται στην φάση του σχεδιασμού ή ακόμη χειρότερα των προθέσεων. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Από το τμήμα Πύργος-Πάτρα, τα ΣΔΙΤ απορριμμάτων και το Ελληνικό που το καθένα για διαφορετικούς λόγους πάνε με βήμα σημειωτόν, μέχρι τα ενεργειακά projects, σαν την διασύνδεση Αττικής-Δωδεκανήσων-Κρήτης, τα τέρμιναλ υγροποίησης φυσικού αερίου στην Αλεξανδρούπολη και την Καβάλα, καθώς και τα έργα του μετρό Θεσσαλονίκης και Αθήνας, και της ΕΡΓΟΣΕ.
Το Κατάρ
Η κρίση επομένως στο Κατάρ δεν ήταν παρά το κερασάκι στην τούρτα για ένα κλάδο, ο οποίος είναι αρκετά εκτεθειμένος στην αγορά του εμιράτου. Η ΑΚΤΩΡ έχει το 32% της κοινοπραξίας που υλοποιεί την γραμμή “Gold Line” του μετρό στην Ντόχα, ενώ η J&P Άβαξ συμμετέχει με 25% στην κοινοπραξία που έχει αναλάβει την μελέτη και κατασκευή του μήκους 45 χιλιομέτρων οδικού έργου “New Orbital Highway and Truck Route”. Μαζί με τη μητρική της υλοποιεί επίσης τον λεγόμενο “West Corridor - P010” προϋπολογισμού περίπου 350 εκατ. ευρώ, και σύμφωνα με δημοσιευμένες πληροφορίες έχει συνάψει συμφωνία για την κατασκευή του νέου σταδίου Qatar Foundation που προορίζεται να φιλοξενήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022. Όσο για την ΤΕΡΝΑ έχει ένα ακόμα χρόνο (από τα τρία της αρχικής της σύμβασης), προκειμένου να ολοκληρώσει έργο οδοποιίας και δικτύων που ανέλαβε το 2015, σε κοινοπραξία με τοπική εταιρεία.
Μετανάστευση
Σωρευτικά, οι Έλληνες που εργάζονται στο Κατάρ ξεπερνούν τους 3.000 εκ των οποίων πολλές εκατοντάδες είναι μηχανικοί. Όπως και οι γιατροί που κατά χιλιάδες αναζητούν τα τελευταία χρόνια εργασία στη Βρετανία και αλλού, έτσι και οι μηχανικοί είναι από τους κλάδους με τα μεγαλύτερα ποσοστά μετανάστευσης στο εξωτερικό από το 2009 έως σήμερα. Τα τελευταία χρόνια είχαμε μια μαζική έξοδο εκτός Ελλάδας χιλιάδων μηχανικών, αφού εντός συνόρων η ανεργία στον κλάδο υπολογίζεται σε 60%-70%. Ταυτόχρονα από τους περίπου 70.000 ελεύθερους επαγγελματίες-μηχανικούς, εκτιμάται σύμφωνα με στοιχεία του ΤΕΕ ότι οι 68.000 χρωστούν εισφορές, δηλαδή πάνω από το 95%. Σωρευτικά οι οφειλές φτάνουν στα περίπου 880 εκατ. ευρώ, ενώ γύρω στους 55.000 επαγγελματίες, ακριβώς επειδή δεν τις έχουν ρυθμίσει ακόμη, αδυνατούν να εξασκήσουν το επάγγελμα.
Τα νούμερα λένε την δική τους αλήθεια. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το 2008 οι επενδύσεις σε κατασκευές ανήλθαν σε 10,9 δισ. ευρώ και αντιπροσώπευαν το 19% του συνόλου των επενδύσεων που έγιναν την χρονιά εκείνη στην Ελλάδα. Το 2015 είχαν πέσει σε 6,5 δισ. ή στο 11%, ποσοστό που πέρυσι υποχώρησε περαιτέρω. Όπως ανέφερε πρόσφατα και ο ινδο-καναδός επενδυτής Prem Watsa από το βήμα της γενικής συνέλευσης του ΣΕΒ, ο ελληνικός κατασκευαστικός κλάδος έχασε στην διάρκεια της κρίσης συνολικά το 87% της δραστηριότητάς του.
Το έλλειμμα
Το ερώτημα είναι κατά πόσο η ανάπτυξη μπορεί να έρθει χωρίς ένα σοκ επενδύσεων στο χώρο των υποδομών. Αρκετοί αναλυτές κρατούν μικρό καλάθι, πολλώ δε μάλλον όταν ακούνε για τα νέα αναπτυξιακά υποδείγματα, βασισμένα σε ένα νέο εξωστρεφές, και με υψηλή προστιθέμενη αξία μοντέλο. Δεν απαντούν αυτά, όπως λένε οι συνομιλητές μας, πέρα από τα ευχολόγια και τις γενικόλογες ρήσεις, σε τι χρονικό διάστημα και με ποιο τρόπο θα αντικατασταθεί για παράδειγμα το έλλειμμα από την κατάρρευση της αγοράς κατοικίας. Ποιος δηλαδή θα πραγματοποιήσει ετησίως έργα περίπου 18 δισ. ευρώ- τόσο ήταν το ύψος των επενδύσεων στην κατοικία προ κρίσης- με τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα που αυτά προκαλούν στην οικονομία.
Ουδείς υπερασπίζεται το αναπτυξιακό υπόδειγμα της περιόδου έως το 2008, η αλήθεια ωστόσο είναι ότι οι πραγματικές δυνατότητες της οικονομίας δεν προσφέρονται για μαζικές άμεσες ξένες επενδύσεις, πολλών δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ. Και όλα αυτά όταν η τάση τον τομέα των δημοσίων επενδύσεων είναι συνεχώς πτωτική, με την υποχώρηση να κινείται στο 50% για την περίοδο 2009-2015. Η κατάσταση δεν πρόκειται να μεταβληθεί δραστικά τα επόμενα έτη.
(Φωτογραφία: Sooc)
