Οι τελευταίες δύο μεγάλες χρηματιστηριακές κρίσεις, αυτή του 2000 και εκείνη του 2008, όπως και πολλές πριν από αυτές, δημιουργήθηκαν από έναν συνδυασμό πτωτικών οικονομικών μεγεθών με υπερβολικά φουσκωμένες τιμές. Ενώ ποτέ δύο πτωτικές αγορές δεν είναι ολόιδιες, υπάρχουν μερικά σημάδια τα οποία αν συνυπάρξουν κατά την ίδια περίοδο, μπορεί να υποδείξουν την έναρξη μιας πτωτικής αγοράς. Πάμε να δούμε μερικά από αυτά και σε κάθε ένα να εξετάσουμε την τωρινή τους κατάσταση.
1. Πτωτικά εταιρικά αποτελέσματα.
Ενα βασικό οικονομικό μέγεθος, το οποίο μας προειδοποιεί για μια επικείμενη πτώση των τιμών, όπως είναι λογικό, όταν συρρικνώνεται ένας ισολογισμός, η τιμή της μετοχής ακολουθεί. Από το 2018, οι μετοχές του δείκτη S&P500 προσπαθούσαν να ξεπεράσουν τα προηγούμενα τρίμηνα. Με εξαίρεση το τέταρτο τρίμηνο του 2019, όπου είδαμε μια ισχνή νίκη έναντι των προηγούμενων τριμήνων, όλα τα προηγούμενα ήταν είτε ίδια είτε χειρότερα. Αν μιλήσουμε, δε, για την τωρινή πραγματικότητα, έχουν χαθεί μέσα στο 2020 περίπου 400 δισ. δολάρια σε εταιρικά κέρδη. Μελετώντας την πορεία των αποτελεσμάτων από το 2000 μέχρι σήμερα, η αύξηση μέσα σε μια 20ετία είναι εντυπωσιακή, αφού από τα 600 δισ. του 2000 έχουμε φτάσει το 2019 στα 2 τρισ., αλλά η μεγάλη πτώση του 2020, λόγω της πανδημίας, μας έχει φέρει πίσω στο 2015.
Σκορ: 0-1
2. Υποαπόδοση των εταιρειών με χαμηλό P/E σε σχέση με τα μεγάλα ονόματα των αγορών.
Οταν οι μετοχές των εταιρειών με χαμηλό P/E καταγράφουν χαμηλότερη απόδοση από την αγορά αυτό σημαίνει πως οι επενδυτές έχουν προσδεθεί επενδυτικά μόνο στα μεγάλα ονόματα των αγορών εκείνη τη στιγμή, συσσωρεύοντας όλα τα κεφάλαια προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό που συμβαίνει είναι πως οι πιο ακριβοί τίτλοι παράγουν τα περισσότερα έσοδα στην αγορά. Υπο-εκτιμημένες μετοχές ξεχνιούνται. Τότε, συνήθως, αρχίζει η μπόρα.
Συγκρίνοντας την απόδοση του δείκτη εταιρειών με χαμηλό P/E, του επονομαζόμενου Wisdom Tree Low P/E Index, με τις τρεις μεγάλες αγορές των ΗΠΑ, θα δούμε πως ο πρώτος υπολείπεται αυτή τη στιγμή πολύ και από τους τρεις.
Σκορ:0-2
3. Με την πανδημία να χτυπάει την αμερικανική οικονομία, η πτώση του ΑΕΠ είναι δικαιολογημένη και αναμενόμενη.
Μάλιστα τα αποτελέσματα του δευτέρου τριμήνου ήταν τα χειρότερα που έχουμε δει μετά τον Β' Π.Π. Αν και αναμένεται ένα ισχυρό rebound στη χρονιά που έρχεται, η αμερικανική αλλά και η παγκόσμια οικονομία γενικότερα είχαν περιέλθει και πριν από την έναρξη της πανδημίας σε μια περίοδο όπου η ανάπτυξη των οικονομιών ήταν ασθενής. Μάλιστα, οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα αλλά και το ΔΝΤ, εξέδιδαν και στην προ πανδημίας περίοδο μελέτες, στις οποίες εξέφραζαν τις ανησυχίες τους για την πορεία ανάπτυξης του παγκόσμιου ΑΕΠ, ρίχνοντας τις εκτιμήσεις τους για το 2020 αλλά και για τα επόμενα χρόνια. Από το 2014 έχουμε να δούμε ισχυρή τάση ανόδου στο αμερικανικό ΑΕΠ και αν εξετάσουμε προσεκτικά την πορεία του από το 2015 και μετά θα δούμε μια σχετικά αναιμική πορεία μέχρι το 2019, με πτωτική τάση, όμοια με αυτήν της περιόδου 2003-2008.
Σκορ: 0-3
4. Ανάποδη πορεία μεταξύ του βραχυχρόνιου και μακροχρόνιου αμερικανικού ομολόγου.
Η περίπτωση δηλαδή κατά την οποία η απόδοση του μονοετούς ομολόγου είναι μεγαλύτερη από αυτή του δεκαετούς. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται inverted yield curve. Αποτελεί έναν από τους αγαπημένους λόγους των επενδυτών για να βγαίνουν από (ή να «πουλάνε») την αγορά. Στο γράφημα, βλέπουμε όλες τις περιπτώσεις όπου είδαμε αυτό το φαινόμενο να συμβαίνει. Είναι σημειωμένες σε κύκλο. Με τις διακεκομμένες γραμμές βλέπουμε ποια ήταν και η αντίδραση της αγοράς αμέσως μετά. Σε όλες τις περιπτώσεις είχαμε πτώση. Τελευταία φορά που το είδαμε αυτό ήταν το 2008, αλλά φτάσαμε πολύ κοντά και στο τέλος του 2018, όταν και η αγορά έκανε μια πολύ επιθετική βουτιά μέσα στον Δεκέμβριο του 2018 κλείνοντας με μεγάλη πτώση. Επειτα, η σχέση απόδοσης διορθώθηκε και η αγορά πήρε πάλι τον ανοδικό της δρόμο για το 2019.
Αυτή τη στιγμή δεν βρισκόμαστε σε περίοδο inverted yield curve. Βρσικόμαστε όμως πάλι σε μια μηδενική επιτοκιακή κατάσταση, την οποία θα συζητήσουμε λίγο πιο κάτω.
Σκορ: 1-3
5. Δυσκολία ανοίγματος νέων πιστώσεων ή, αλλιώς, δυσκολία στην εξεύρεση δανεισμού από τις επιχειρήσεις.
Ανατρέξαμε σε σχετική έρευνα η οποία αξιολογεί πόσο εύκολα δανείζουν οι τράπεζες σήμερα και τι έκαναν στο παρελθόν. Σήμερα, οι αμερικανικές τράπεζες έχουν δυσκολέψει κατά 70% τη διαδικασία λήψης δανείων από τις επιχειρήσεις. Τελευταία τέτοια περίσταση φυσικά το 2008, όπου το ποσοστό ήταν λίγο μεγαλύτερο, αλλά και την περίοδο 2000-2002, όπου είχαμε την ίδια κατάσταση, αλλά σε μικρότερο βαθμό. Σε όλες τις περιόδους αυτές ακολούθησε bear market. Φυσικά στη σημερινή περίπτωση έχουμε το μεγαλύτερο πακέτο διάσωσης που έχει δοθεί ποτέ και μάλιστα με σαφείς οδηγίες και τρόπους ώστε τα χρήματα να βγουν από τις τράπεζες και να βρουν τη βάση της οικονομίας ακόμα και μέσω απ’ ευθείας βοηθημάτων, με σκοπό να τονώσουν την κατανάλωση. Ακόμα κι έτσι, όμως, βλέπουμε πως η διάθεση των τραπεζών να δανείσουν τα δικά τους χρήματα είναι όχι τόσο μεγάλη. Μάλιστα βρισκόμαστε στη δεύτερη χειρότερη συγκυρία τραπεζικής δυσκολίας ως προς τον δανεισμό από το 2008.
Σκορ: 1-4
6. Δείκτης Αμεσων Ιδιωτικών Επενδύσεων.
Αυτός ο δείκτης μετράει σε δισ. δολάρια τις επενδύσεις των αμερικανικών επιχειρήσεων στη χώρα. Δύο φορές μόνο από το 1965 έχουμε να δούμε αρνητικό πρόσημο, δηλαδή αποεπένδυση και όχι απλώς μείωση επενδύσεων. Το 2009 προς 2010, και τώρα.
Αυτός ο δείκτης μπορεί βέβαια να έχει και λίγο πιο επιβραδυντική ισχύ ή μάλλον καλύτερα να λέει την ιστορία αφού έχει τελειώσει η πτωτική αγορά. Το σίγουρο πάντως είναι πως αν συνεχίσει την πτωτική του πορεία, ακόμα κι έπειτα από τόση βοήθεια, ενδέχεται να τον ακολουθήσουν και οι αγορές, αφού χωρίς νέες επενδύσεις δεν δημιουργούνται συνθήκες για νέες θέσεις εργασίας και νέο κύκλο κατανάλωσης.
Σκορ: 1-5
7. Πτώση του δείκτη Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης.
Η μηχανή. Αν δεν λειτουργεί η μηχανή της κατανάλωσης στις ΗΠΑ, ουδέν λειτουργεί σωστά. Η τόνωση της κατανάλωσης εν μέσω πανδημίας, αλλά και η επιστροφή της στα προ πανδημίας επίπεδα είναι μια επιβεβλημένη ανάγκη πια για την αγορά. Αν δεν στεφθεί με επιτυχία αυτό το εγχείρημα, θα υπάρχει με μεγάλη βεβαιότητα σοβαρό πρόβλημα. Αυτό που έχει αξία να τονίσει κανείς είναι η άνοδος του δείκτη εμπιστοσύνης από το 2010 και μέχρι το 2015 και η μη συνέχιση της ανόδου του δείκτη εμπιστοσύνης από το 2015 και μετά. Αλλο ένα σημάδι, που μαζί με το ΑΕΠ που συζητήσαμε πιο πριν, το βλέπουμε καιρό. Εννοείται πως η πανδημία έφερε μαζί της και μια τεράστια πτώση στην κατανάλωση, άρα και στον δείκτη εμπιστοσύνης, το rebound είναι όμως το ζητούμενο. Μέχρι τώρα, δεν έχει έρθει.
Τελικό σκορ... 1-6. Συντριπτική ήττα, και μάλιστα το «1» αποτελεί οριακή νίκη, μιας και δεν είναι δύσκολο σ' αυτή τη συγκυρία να ξαναδούμε ένα inverted yield curve. Αλλά μιας και πιάσαμε τα επιτόκια, ας δούμε και μια μεγάλη αλήθεια, η οποία μπορεί να εξηγεί -σε μεγάλο βαθμό- για ποιο λόγο έχουμε τόσο πολύ μεγάλη και παρατεταμένη περίοδο Bull Markets.
Στο σχετικό γράφημα παρακολουθούμε την πορεία επιτοκιακής απόδοσης και χρηματιστηριακής απόδοσης των τελευταίων 50 χρόνων. Από τη μια βλέπουμε την απόδοση των χρημάτων μας εάν απολαμβάναμε μια καταθετική απόδοση του μέσου ετήσιου αμερικανικού επιτοκίου συν 20% που θα μας πρόσφερε μια τράπεζα, ενώ από την άλλη βλέπουμε πώς θα απέδιδαν τα χρήματά μας εάν λάμβαναν την απόδοση του δείκτη S&P500.
Μέχρι το 1980, η σχέση απόδοσης ήταν 2,2 φορές μεγαλύτερη για τις μετοχές. Από το 1980 μέχρι το 2007 η σχέση αυτή μεγάλωσε υπέρ των μετοχών και έφτασε στο 3,9. Από το 2007 μέχρι σήμερα... η σχέση αυτή έχει φτάσει στις 17 φορές... Η επένδυση στις μετοχικές επενδύσεις υπεραποδίδει της κατάθεσης κατά 17 φορές παραπάνω. Επί της ουσίας, από το 1980 και μετά, τα επιτόκια έχουν μόνο καθοδική τροχιά.
Αν ανατρέξετε στο γράφημα που εξηγούσαμε την υπόθεση του inverted yield, θα δείτε πώς από το 1980 και μετά, από το 15%, επιτόκιο για το δεκαετές και το μονοετές, φτάσαμε στο μηδέν το 2011, όπου και παραμείναμε μέχρι το 2018, όπου ανεβήκαμε λίγο μέχρι το 3%. Μετά τα συμβάντα του Δεκεμβρίου του 2018, η Fed ξαναόπλισε, άρχισε να τα ρίχνει και φυσικά με την πανδημία και την ανάγκη διάσωσης, ξαναμηδενίσαμε.
Η ολοένα και μειούμενη πορεία των επιτοκίων, σε συνδυασμό με την ποσοτική χαλάρωση από τη μια και το πακέτο μαμούθ της πανδημίας από την άλλη δημιούργησαν νέα δεδομένα στην επιλογή επενδύσεων των ανθρώπων. Με λίγα λόγια, η Fed από το 1980 μέχρι τώρα φαίνεται να «σπρώχνει» το χρήμα προς τις αγορές μετοχών. Βιώσαμε και βιώνουμε και, όπως φαίνεται, θα βιώσουμε εκ νέου ομόλογα με αρνητικές αποδόσεις. Καταθετικά επιτόκια στο μηδέν, ή στην καλύτερη με απόδοση μερικών μονάδων βάσης.
Βέβαια, τώρα πια, η μείωση των επιτοκίων είναι μια λύση η οποία δεν υπάρχει, αφού έχουμε φτάσει ήδη στο μηδέν. Αν θα βιώσουμε περιβάλλοντα αρνητικών επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες, δεν το γνωρίζω, αλλά μέχρι τώρα αυτό που έχουμε ακούσει από το στόμα των κεντρικών τραπεζιτών είναι μια παρατεταμένη περίοδος όπου τα επιτόκια δεν θα κουνήσουν από το μηδέν.
Τα μάκρο στοιχεία που αναλύσαμε, δείχνουν πως αυτή τη στιγμή έχουμε όλα όσα χρειαζόμαστε για να πειστούμε πως η αγορά αναμένει μια πτώση, από την αλλη όμως βλέπουμε και κάποιες αγορές να έχουν κάνει και νέα υψηλά... Από την άλλη, υπάρχει και η ρήση don’t fight the Fed, μην πας δηλαδή ενάντια στη βούληση της κεντρικής τράπεζας. Αν αυτό από μόνο του αποτελεί λόγο για τη συνέχιση της ανόδου, ή τα μάκρο θα κερδίσουν την μάχη με την αρχή μιας νέας πτώσης, θα το δούμε σύντομα.
Το κρίσιμο πάντως είναι να είμαστε σε διαρκή επαγρύπνηση. Τα στοιχεία που αναφέραμε πιο πάνω αν συνεχίσουν να δείχνουν τα ίδια ευρήματα όσο ο χρόνος περνάει αυτό θα σημαίνει πως η μάχη με την πανδημία ή τέλος πάντων η ανάκαμψη στη μετά πανδημία εποχή έχει τα θέματά της.
*Αναδημοσίευση απο τον Φιλελεύθερο του σαββατοκύριακου 10-11 Οκτωβρίου.
