Η ιστορία δεν είναι η μελέτη του παρελθόντος, είναι η μελέτη των αλλαγών που έχουν συμβεί και δείχνουν, πώς αλλάζουν τα πράγματα. Σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τις μεγαλύτερες και πιο εκθετικές αλλαγές που έγιναν ποτέ. Χρειαζόμαστε λοιπόν μια πραγματικά βαθιά κατανόηση του μηχανισμού των ιστορικών αλλαγών. Το 2024 είναι από τα πιο σημαντικά έτη αυτού του αιώνα καθώς θα είναι το τέλους του τρέχοντος οικονομικού παγκοσμίου μεγακύκλου και η έναρξη του επόμενου.
Στο παρακάτω σχήμα εμφανίζονται οι μακροχρόνιοι οικονομικοί μεγάκυκλοι διάρκειας 56 ετών. Οι κύκλοι έχουν υπολογιστεί με βάση τις αποκλίσεις της κατανάλωσης ενέργειας από την αθροιστική καμπύλη (σιγμοειδή) κατανάλωσης ενέργειας από το έτος 1800.
Σχήμα: Οι οικονομικοί κύκλοι διάρκειας 56 ετών
Κάθε κύκλος αποτελείται από 28 έτη στασιμότητας ή και ύφεσης με μειωτική απόκλιση της κατανάλωσης ενέργειας από τη σιγμοειδή καμπύλη, όπου πραγματοποιούνται βαθιές και εκτεταμένες αλλαγές εξαιτίας της εμφάνισης νέων τεχνολογιών που επιφέρουν δραστικές μεταβολές στην οικονομία και την κοινωνία αυξάνοντας την παραγωγικότητα πυροδοτώντας τον επόμενο ανοδικό κύκλο των 28 ετών, όπου παρουσιάζεται αυξητική απόκλιση της κατανάλωσης ενέργειας από τη σιγμοειδή καμπύλη. Κατά τη διάρκεια των 28 ετών παρουσιάζονται μικρότεροι υπό-περίοδοι στην οικονομία περίπου επτά ετών.
Η έναρξη κάθε οικονομικού κύκλου συνδέεται με την εμφάνιση νέων βασικών τεχνολογιών (υπό μορφή τεχνολογικών-βιομηχανικών επαναστάσεων) που οδηγούν σε μια νέα φθηνότερη πηγή ενέργειας, μια νέα υποδομή μεταφοράς, ένα νέο μεταφορικό μέσο, και σε μια πλειάδα νέων τεχνολογικών εφαρμογών που εμφανίζονται και αναπτύσσονται στα πρώτα 28 χρόνια, όπου στην οικονομία κυριαρχεί στασιμότητα, στασιμοπληθωρισμός ή αναιμική ανάπτυξη.
Χρειάζονται αρκετά έτη έως ότου οι νέες τεχνολογίες διαδοθούν παντού για να αυξήσουν αλματωδώς την παραγωγικότητα δημιουργώντας τα επόμενα 28 έτη ανάπτυξης. Διαφορετικές υποδομές μεταφορικών μέσων αναπτύσσονται σε κάθε κύκλο, πρώτα αναπτύχθηκαν τα κανάλια μεταξύ των ποταμών, στη συνέχεια οι γραμμές τραίνων, οι αυτοκινητόδρομοι, οι αερογραμμές, και σήμερα εμφανίζονται οι μαγνητικές γραμμές τραίνων που θα είναι η νέα υποδομή μεταφορών του επόμενου κύκλου. Παρόμοιες ήταν και οι εναλλαγές στα μεταφορικά μέσα στους χερσαίους χώρους: ποταμόπλοια, τραίνα, αυτοκίνητα, αεροπλάνα, και σήμερα η εμφάνιση των τραίνων Maglev που αναπτύσσουν ταχύτητα 600 χιλ. την ώρα. Σε κάθε κύκλο, μια νέα χώρα εμφανίζεται ως ανερχόμενη δύναμη.
1800-1856: Πριν το 1800 οι άνθρωποι έκαιγαν ξύλα και αποξηραμένα κοπριά για να ζεστάνουν τα σπίτια και να μαγειρέψουν φαγητό, ενώ βασίζονταν στη μυϊκή δύναμη, τον άνεμο και τους νερόμυλους για να αλέσουν τα σιτηρά.
Η εμφάνιση των νέων τεχνολογιών το 1800-1828 επέτρεψαν την παραγωγή ενέργειας από το νερό και τον άνεμο, την κατασκευή εργοστασίων, της άμαξας που τραβούσαν τα άλογα κλπ. Αναδύθηκε η Αγγλία ως ισχυρή δύναμη.
1856-1912: Η εμφάνιση των νέων τεχνολογιών την περίοδο 1856-1884 με την ευρεία διάδοση των ατμομηχανών και του κάρβουνου, έδωσε την ανάπτυξη του οικονομικού κύκλου 1884-1912 όπου το κάρβουνο συμμετείχε κατά 50% στο ενεργειακό μίγμα. Αναδύθηκαν οι ΗΠΑ ως νέα δύναμη.
1912-1968: Η εμφάνιση των νέων τεχνολογιών την περίοδο 1912-1940 με την ευρεία διάδοση των μηχανών εσωτερικής καύσεως και του πετρελαίου έδωσε την ανάπτυξη του οικονομικού κύκλου 1940-1968 όπου το πετρέλαιο συμμετείχε στο ενεργειακό μίγμα περίπου με 40%. Αναδύθηκαν η Ευρώπη & Ιαπωνία ως ισχυρές δυνάμεις.
1968-2024: Η ευρεία διάδοση της πληροφορικής και των αναρίθμητων εφαρμογών της κατά τη στασιμότητα του 1968-1996 μαζί με την εμφάνιση του φθηνού φυσικού αερίου έδωσε την ώθηση του νέου κύκλου ανάπτυξης μέχρι το 2024. Όπου το 2022 το ενεργειακό μίγμα αποτελείται περίπου κατά 27% από άνθρακα, 31% από πετρέλαιο, 24% από φυσικό αέριο και 12% ανανεώσιμες πηγές. Αναδύθηκε η Κίνα ως νέα δύναμη.
Μετά το 1996 εμφανίστηκαν εταιρίες που δεν υπήρχαν πριν και σηματοδότησαν νέους οικονομικούς τομείς, όπως: iPhone, Facebook, YouTube, Instagram, Twitter, tick tock, Android, Bitcoin, Tesla, iPad, Gmail, Netflix Reddit, WhatsApp, Messenger, Google maps, Snapchat, LinkedIn, Skype, Airbnb κλπ.
2024-2080:Το 2024 είναι το σημαντικότερο έτος του παρόντα αιώνα. Είναι η αρχή των νέων εκθετικών αλλαγών που θα συγκλονίσουν τον κόσμο. Κατά τη στασιμότητα που θα ακολουθήσει το 2024-2052 η ανθρωπότητα θα ανακαλύψει και θα εφαρμόσει νέες τεχνολογίες που όταν διαδοθούν ευρέως σε κάθε επιχείρηση και κάθε νοικοκυριό θα οδηγήσουν στο νέο κύκλο οικονομικής ανάπτυξης των ετών 2052-2080. Όπως μετά το 1996 η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες είχαν φθάσει να χρησιμοποιούνται από όλες τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά και ώθησαν την ανάπτυξη των τελευταίων 3 δεκαετιών, έτσι τις επόμενες τρεις δεκαετίες, άλλες νέες τεχνολογίες θα διαδοθούν και υιοθετηθούν από κάθε επιχείρηση και κάθε νοικοκυριό για να δημιουργήσουν την επόμενο αναπτυξιακό κύκλο.
Μερικές από αυτές τις νέες τεχνολογίες θα επιτρέψουν την ευρεία διάδοση και την ενσωμάτωση στην παγκόσμια παραγωγική υποδομή του φθηνού, «καθαρού» και ανεξάντλητου καυσίμου παραγωγής ενέργειας από την πυρηνική σύντηξη (ήδη τον Νοέμβριο του 2022 έγινε η πρώτη επιτυχή δοκιμή από τις ΗΠΑ). Τη δεκαετία του 2040 θα εμφανιστεί η εμπορική χρήση της πυρηνικής σύντηξης. Χωρίς φθηνή ενέργεια δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη των κρατών και αξιοπρεπή επιβίωση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Η ελπίδα για φθηνή και σταθερή ενέργεια και φιλική στο περιβάλλον θα είναι η πυρηνική σύντηξη. Η εμφάνιση της θα αποδυναμώσει πολλές σημαντικές χώρες καθώς θα απωλέσουν τεράστια έσοδα που είχαν από τα ορυκτά καύσιμα.
Καθώς συγχρόνως βρισκόμαστε στην τέλος του κύκλου χρέους, πολλά νομίσματα θα υποτιμηθούν και η ζήτηση για χρυσό θα αυξάνεται ως καταφύγιο αποθήκευσης του υπάρχοντος πλούτου. Όπως είχε συμβεί επανειλημμένα για χιλιάδες χρόνια, οι πολύ μεγαλύτερες οικονομικές απαιτήσεις για χρήματα, από τα πραγματικά χρήματα στην τράπεζα, οδήγησαν τον κόσμο σε μια φυγή κεφαλαίων για να πάρουν τα χρήματα και να αγοράσουν χρυσό. Αυτό οδηγεί στον πληθωρισμό και οι πληρωμές των χρεών θα γίνονται με υποτιμημένο νόμισμα.
Ο κάθε κύκλος ήταν μέρος της δημιουργίας ενός κύκλου γεωπολιτικής, η νέα δύναμη που θα αναδυθεί στον νέο κύκλο θα είναι η Ινδία.
Στον νέο κύκλο θα αναπτυχθούν νέοι τομείς της οικονομίας βασιζόμενοι στην υψηλή τεχνολογία των μικροτσίπ, που θα παραγκωνίσουν ή θα φέρουν στο προσκήνιο νέες εταίρες, οικονομίες και χώρες. Η Ιαπωνία τη δεκαετία του 1990 είχε 32 εταιρίες στις 50 μεγαλύτερες εταιρίες του κόσμου. Μέχρι πρόσφατα είχε μόνο την Toyota στην 42η θέση. Τέτοιες τεκτονικές αλλαγές θα συμβούν στον νέο οικονομικό κύκλο που ξεκινά το 2024.
Νέες εταίρες ήδη εμφανίστηκαν (Nvidia, OpenAI, κλπ.). Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), η τρισδιάστατη εκτύπωση, οι τεχνολογίες νέων υλικών, η βιοτεχνολογία, κβαντική υπολογιστική κλπ., θα μεταμορφώσουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες στις επόμενες δεκαετίες. Μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας θα υπάρχουν δύο είδη εταιρειών: αυτές που χρησιμοποιούν πλήρως την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) και εκείνες που είναι εκτός λειτουργίας. Τα παιδιά θα έχουν προσωπικούς δασκάλους ΤΝ με απέραντη γνώση, οι επαγγελματίες θα έχουν προσωπικούς συμβούλους- βοηθούς ΤΝ, κάθε άτομο θα έχει ένα βοηθό να αυξάνει την αποτελεσματικότητα του.
Θα μπορούμε να δημιουργήσουμε άφθονη νοημοσύνη για τον κόσμο και άφθονη ενέργεια, που θα συμβάλουν να έχουμε εκπληκτικές ιδέες, τα παιδιά μας να διδάσκονται περισσότερο από ποτέ, οι άνθρωποι θα είναι πιο παραγωγικοί, θα υπάρχει καλύτερη υγειονομική περίθαλψη κλπ. Όλα αυτά θα μορφώσουν και θα κάνουν πιο σοφές τις κοινωνίες, θα αναπτύξουν την αφθονία στα πάντα, και με τη βοήθεια της φθηνής ενέργειας, θα δημιουργήσουν τον επόμενο μεγάκυκλο οικονομικής ανάπτυξης. Όμως θα υπάρχουν και οι «κακοί» που θα χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία για να βλάψουν την ανθρωπότητα.
Ο νέος κύκλος θα συμβαίνει σε ένα περιβάλλον όπου η διαπολιτισμική διαμάχη μεταξύ δημοκρατικών συστημάτων διακυβέρνησης και ανελεύθερων καθεστώτων, (μερικές φορές και με θρησκευτικά χαρακτηριστικά), γίνεται ολοένα και πιο εμφανής. Τα κράτη με ανελεύθερα καθεστώτα, την όποια, οικονομική ευημερία επιτυγχάνουν, δεν τη διαχέουν στον λαό για να αυξηθεί το επίπεδο διαβίωσης, αλλά είτε την καρπώνονται ολιγάρχες ή τη διοχετεύον σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς, απειλώντας δημοκρατικές χώρες και δημιουργώντας γεωπολιτικούς κινδύνους.
Από την άλλη πλευρά στο εσωτερικό πολλών χωρών γίνεται ολοένα πιο εμφανής η εσωτερική διαμάχη ακραίων πολιτικών από δεξιά και αριστερά. Τα δύο άκρα μάχονται χωρίς ηθικούς φραγμούς και αναστολές τρέφοντας το ένα το άλλο, αλλά και τα δύο έχουν κοινό στόχο την κατάκτηση της εξουσίας του κράτους για να επιτεθούν στις ατομικές ελευθερίες και στους θεσμούς της δημοκρατίας. Όλα αυτά όμως, επηρεάζουν τις χώρες αλλά, δεν επηρεάζουν τους μεγακύκλους της οικονομίας που εξελίσσονται κανονικά με εξαιρετική ακρίβεια περίπου κάθε 5,5 δεκαετίες.
Η χώρα μας έχει μια εξαιρετική ευκαιρία να εισέλθει δυναμικά στον επόμενο μεγάκυκλο μέσω των νέων τεχνολογιών, να δημιουργήσει καινοτόμες υπηρεσίες και προϊόντα, διεθνώς εμπορεύσιμα, να αναπτύξει την οικονομία της, να συσσωρεύσει πλούτο από το διεθνές εμπόριο λόγω της γεωγραφικής της θέσης, να βελτιώσει την παιδεία της, να ισχυροποίηση την άμυνα της, και αξιοποιώντας επάξια την πολιτιστική της κληρονομιά, και την πολιτιστική διπλωματία, να λάβει τη θέση που τις αξίζει στο διεθνές περιβάλλον.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
