Από το τέλος του 2020, η έλλειψη μικροεπεξεργαστών αποτελεί έναν εφιάλτη για διάφορους βιομηχανικούς κλάδους, ειδικά την αυτοκινητοβιομηχανία. Η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή που κάποιοι κανιβαλίζουν πλυντήρια για να χρησιμοποιήσουν τους μικροεπεξεργαστές τους. Οι ελπίδες για βελτίωση της κατάστασης διαψεύδονται συνεχώς, δείχνοντας πως η ανισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης ίσως είναι χρόνια. Μπορούμε άραγε να αποκλείσουμε την εμφάνιση παρόμοιων προβλημάτων στον τομέα των μπαταριών των ηλεκτρικών οχημάτων;
Ο Πέτερ Βέννινκ είναι ένας από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους στον χώρο της βιομηχανίας μικροεπεξεργαστών, αφού είναι ο διευθύνων σύμβουλος της ολλανδικής ASML Holding (ASML, AMSTERDAM, NYSE). Η εταιρεία του κατασκευάζει τις λιθογραφικές μηχανές που χρησιμοποιούνται σε όλα τα εργοστάσια κατασκευής μικροεπεξεργαστών ανά τον κόσμο, κατέχοντας σχεδόν μονοπωλιακή θέση. Κάθε μηχάνημά της κοστίζει δεκάδες εκατομμύρια δολάρια και παίρνει πολλούς μήνες, ή και χρόνια, για να παραχθεί από τα εργοστάσιά της. Πελάτες της είναι όλοι οι κολοσσοί των μικροεπεξεργαστών, όπως η αμερικανική Intel, η ταϊβανέζικη Taiwan Semiconductor, η κορεατική Samsung.
Από την θέση του, ο Βέννινκ μπορεί να εκτιμήσει την κατάσταση στην βιομηχανία μικροεπεξεργαστών καλύτερα από κάθε άλλον. Μιλώντας στους αναλυτές μετά την ανακοίνωση των οικονομικών αποτελεσμάτων της εταιρείας του, την Μεγάλη Τετάρτη, ο αξιωματούχος της Ολλανδικής εταιρείας βρήκε την ευκαιρία να μιλήσει για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η, τόσο κρίσιμη πλέον για την παγκόσμια οικονομία και ανάπτυξη, βιομηχανία. Όπως είπε λοιπόν, το πρόβλημα έχει να κάνει περισσότερο με μόνιμη υστέρηση της προσφοράς σε σχέση με την ζήτηση και λιγότερο με τις συνέπειες της πανδημίας, όπως είχε υποτεθεί αρχικά. Πρόσθεσε μάλιστα πως, πολύ απλά, έχει γίνει σημαντική υποεκτίμηση της ζήτησης για μικροεπεξεργαστές από διάφορους κλάδους.
Ο Βέννινκ πρόσθεσε πως δυσκολεύεται να βρει τον τρόπο να ικανοποιήσει την ζήτηση και να κατασκευάσει τις λιθογραφικές μηχανές που έχουν παραγγείλει οι πελάτες, λέγοντας μάλιστα πως θα είναι ευτυχής αν καταφέρει να ικανοποιήσει έστω και το 60% των παραγγελιών για το 2022. Αναλυτές που παρακολούθησαν την τηλεδιάσκεψη της ASML μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, εκτίμησαν πως ο γίγαντας των λιθογραφικών μηχανών δεν θα μπορεί να ικανοποιήσει την ζήτηση μέχρι και το τέλος του 2023.
Στην προσπάθειά του να δείξει το μέγεθος του προβλήματος της έλλειψης των μικροεπεξεργαστών, ο Βέννινκ αναφέρθηκε σε μεγάλη βιομηχανική επιχείρηση (την οποία βέβαια δεν κατονόμασε), η οποία προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση αγοράζοντας πλυντήρια, τα οποία στην συνέχεια αποσυναρμολογεί για να αφαιρέσει όλους τους μικροεπεξεργαστές που βρίσκονται μέσα σε αυτά. Στην συνέχεια παίρνει αυτά τα τσιπάκια και τα τοποθετεί σε δικά της προϊόντα. Πηγαίνοντας παραπέρα, ο Βέννινκ υποστήριξε πως αυτό δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό, καθώς οι μικροεπεξεργαστές βρίσκονται πλέον μέσα σε δισεκατομμύρια συσκευές κάθε είδους και, ειδικά όσοι είναι σχετικά χαμηλής τεχνολογίας, μπορούν να χρησιμοποιηθούν με διάφορους τρόπους σε ένα πλήθος συσκευών, μηχανημάτων, αυτοκινήτων κ.α.
Αυτός ο ιδιότυπος «κανιβαλισμός», στον οποίον καταφεύγουν οι επιχειρήσεις που δεν μπορούν να προμηθευθούν τους απαραίτητους μικροεπεξεργαστές μας δείχνει πως, κατά πάσα πιθανότητα, η μείωση της παραγωγής αυτοκινήτων και φορτηγών εξαιτίας της έλλειψης μικροεπεξεργαστών θα συνεχιστεί για αρκετούς μήνες ή και χρόνια, αφού η αύξηση της παραγωγικής δυναμικότητας των εργοστασίων που κατασκευάζουν τα microchips δεν είναι κάτι που μπορεί να διορθωθεί γρήγορα, δεδομένης της δομικής, όπως υποστηρίζει ο Βέννινκ, ανισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης.
Μιλώντας για αυτοκίνητα και ανισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, μας έρχονται στο μυαλό οι πρόσφατες εκτιμήσεις του R.J. Scaringe, διευθύνοντος συμβούλου της ανερχόμενης βιομηχανίας ηλεκτρικών αυτοκινήτων Rivian (https://www.liberal.gr/economy/oi-prokliseis-gia-ti-biomichania-ilektrikon-autokiniton/444472), σχετικά με το κατά πόσον θα υπάρχουν αρκετές μπαταρίες για να τροφοδοτήσουν τα εκατομμύρια ηλεκτρικών αυτοκινήτων που φιλοδοξούν να παράγουν στα υπό ανέγερση εργοστάσια όλες οι αυτοκινητοβιομηχανίες του κόσμου, παλαιές και νέες. Όπως ξέρουμε, σε όλο τον κόσμο γίνεται μεγάλη προσπάθεια για την κατασκευή εργοστασίων μπαταριών.
Η σουηδική εταιρεία Northvolt κάνει αγώνα δρόμου για να φτιάξει τουλάχιστον τρία εργοστάσια μέσα στην Ευρώπη, η Tesla ετοιμάζει το δικό της εργοστάσιο στην Γερμανία, η General Motors προχωρά τα δικά της σχέδια στις ΗΠΑ. Μπορούμε να πούμε πως δεκάδες εργοστάσια κατασκευής μπαταριών για αυτοκίνητα βρίσκονται έχουν ήδη αρχίσει να κατασκευάζονται, κάποια δεν θα αργήσουν να λειτουργήσουν και κάποια άλλα είναι ακόμα στο στάδιο του σχεδιασμού. Το Black Box μας ενημέρωσε πρόσφατα για την τεράστια προσπάθεια της Ινδονησίας, σε συνεργασία με κινεζικές και κορεατικές κατασκευάστριες μπαταριών, να μπει δυναμικά στον τομέα και να κατασκευάζει στο έδαφός της αρκετές μπαταρίες για να τροφοδοτήσουν όλα τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα που θα κυκλοφορούν στο έδαφός της και να εξάγει άλλες τόσες.
Το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη σχεδιασμού. Αν όλα αυτά τα εργοστάσια ολοκληρωθούν μέσα στα προβλεπόμενα χρονοδιαγράμματα, τότε θα υπάρχουν αρκετές μπαταρίες για να τροφοδοτήσουν τα πολλά εκατομμύρια ηλεκτρικά αυτοκίνητα που προβλέπεται να κατασκευάζονται παγκοσμίως από το 2025 και μετά. Τουλάχιστον θεωρητικά, γιατί κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος πως θα υπάρχουν αρκετά υλικά και εξαρτήματα για την κατασκευή αυτών των μπαταριών. Για ένα σημαντικό μέρος αυτών των υλικών υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες, και για την μελλοντική τους επάρκεια και για το κόστος τους.
Ξέρουμε πως γίνεται αγώνας δρόμου για την αύξηση της παραγωγής λιθίου, καθώς η τιμή του έχει φθάσει ήδη σε πολύ υψηλά επίπεδα προκαλώντας την δυσαρέσκεια τουλάχιστον της Κίνας. Αυτό δεν είναι όμως τόσο εύκολο, αφού η δημιουργία νέων ορυχείων σε δυτικές χώρες δεν είναι πολύ εύκολη, λόγω των αντιδράσεων των κατοίκων, όπως είδαμε πρόσφατα με την προσπάθεια της Rio Tinto να ξεκινήσει την μεγάλη σχετική επένδυσή της στην Σερβία. Ένα άλλο πιθανό πρόβλημα με το λίθιο είναι η κυριαρχία της Κίνας στον τομέα της επεξεργασίας του, πράγμα που σημαίνει πως οι δυτικές χώρες θα πρέπει άμεσα να κάνουν μεγάλες επενδύσεις για να μειώσουν την εξάρτησή τους, πράγμα που δεν έχει ξεκινήσει ακόμα.
Μιλώντας για εξάρτηση από χώρες που ίσως να μην αποδειχθούν «φιλικές», το παράδειγμα του νικελίου είναι πολύ φρέσκο. Με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία η τιμή του αυξήθηκε αμέσως, ανεβάζοντας αμέσως και το εκτιμώμενο κόστος κατασκευής των μπαταριών. Η προβλεπόμενη σημαντική αύξηση της ινδονησιακής παραγωγής νικελίου λογικά θα μειώσει την εξάρτηση της βιομηχανίας μπαταριών από το ρωσικό νικέλιο αλλά και πάλι, όσον αφορά στις δυτικές εταιρείες, η πηγή θα βρίσκεται αρκετά μακριά από αυτές. Παρόμοια ζητήματα υπάρχουν και με άλλα υλικά που μπαίνουν μέσα στις μπαταρίες των οχημάτων, υλικά όχι και τόσο διαδεδομένα, όπως το κοβάλτιο και ο γραφίτης.
Η ανησυχία των αυτοκινητοβιομηχανιών είναι τόσο μεγάλη που αναγκάζονται να συνάπτουν απ’ ευθείας συμφωνίες με τις εταιρείες που τα εξορύσσουν, όπως είδαμε πρόσφατα με την Tesla και τον γραφίτη στην Μοζαμβίκη και την συμφωνία της General Motors με την Glencore για το κοβάλτιο. Είναι σχεδόν προφανές πως η επάρκεια υλικών για την κατασκευή των μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων δεν μπορεί να θεωρηθεί σε καμία περίπτωση δεδομένη. Για να επιστρέψουμε στους φόβους του R.J. Scaringe και άλλων παραγόντων της αυτοκινητοβιομηχανίας, για να αποφύγουμε στον τομέα των μπαταριών αυτοκινήτων καταστάσεις όπως αυτές που ζούμε τώρα με τους μικροεπεξεργαστές, θα πρέπει όλα τα σχέδια για την ανέγερση των εργοστασίων μπαταριών, καθώς και αυτά για την προμήθεια των απαραίτητων πρώτων υλών, να εκτελεστούν με απόλυτη επιτυχία.
Καθυστερήσεις στην λειτουργία των εργοστασίων ή προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα των πρώτων υλών θα «ρίξουν έξω» όλο τον σχεδιασμό. Μπορεί να ακούγεται σενάριο καταστροφής, αλλά σε μία τέτοια περίπτωση μπορεί πραγματικά να εμφανιστεί σοβαρή έλλειψη αυτοκινήτων, αφού οι περισσότερες αυτοκινητοβιομηχανίες εγκαταλείπουν σταδιακά την παραγωγή οχημάτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης και η μειωμένη παραγωγή λόγω έλλειψης μπαταριών δεν θα μπορεί να αναπληρωθεί εύκολα. Σε μία τέτοια περίπτωση είναι σίγουρο πως κανένα πλυντήριο δεν θα μπορεί να ξελασπώσει μία αυτοκινητοβιομηχανία.
