Τα Ινστιτούτα Cato και Fraser, όπως κάθε χρονιά εδώ και επτά χρόνια, δημοσίευσαν πριν λίγες εβδομάδες τον ετήσιο Δείκτη Ανθρώπινης Ελευθερίας (Human Freedom Index - HFI) που παρουσιάζει την κατάσταση των ατομικών ελευθεριών σε 165 χώρες με στοιχεία του έτους 2019. Σε αυτόν τον δείκτη η Ελλάδα καταλαμβάνει την 56η θέση, πίσω από σχεδόν όλες τις βαλκανικές χώρες όπως Σλοβενία (32η), η Κροατία (42η), η Ρουμανία (35η), η Αλβανία (43η), η Βουλγαρία (45η), και το Μοντενέγκρο (54η) – μόνον βαλκανικές χώρες που προέκυψαν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας βρίσκονται σε χαμηλότερες από την Ελλάδα θέσεις στον Δείκτη αυτόν.
Πώς είναι δυνατόν η πιο «δυτική» χώρα των Βαλκανίων, η μόνη που δε γεύθηκε την εμπειρία του υπαρκτού κομουνισμού, να έχει προσπεραστεί από σχεδόν όλους του βόρειους γείτονές της σε θέματα ατομικών ελευθεριών; Πώς είναι δυνατόν ένας λαός που τείνει να ταυτίζει τη «πειθαρχία» με τον φασισμό, και κάθε περιορισμό στην ατομική συμπεριφορά «κατάφορη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» να απολαμβάνει λιγότερες ελευθερίες από τους βόρειους γείτονές του;
Ο γρίφος αρχίζει να λύνεται όταν εξετάσουμε τους επί μέρους δείκτες των ατομικών ελευθεριών στην Ελλάδα οι οποίοι, αθροιστικά, μας δίνουν τον βαθμό 8,37/10.
- Κράτος δικαίου (ευνομία): 5,8 (πηγή: World Justice Project, Rule of Law Index)
- Προστασία και ασφάλεια: 9,4
- Ελευθερία κινήσεων: 9,9
- Θρησκεία: 8,2
- Σύλλογοι, συνελεύσεις, κοινωνία των πολιτών: 9,4
- Έκφραση και πληροφόρηση: 8,4
- Προσωπικές σχέσεις: 7,5
- Μέγεθος της κυβέρνησης: 5,4
- Δικαιϊκό σύστημα και δικαιώματα ιδιοκτησίας: 5,9 (πηγή: World Justice Project, Rule of Law Index)
- Υγιής νομισματική πολιτική: 9,3
- Ελευθερία διεθνών εμπορικών συναλλαγών:7,9
- Κρατικός έλεγχος αγορών: 7,2
Οι θεσμοί που συγκεντρώνουν τις χαμηλότερες βαθμολογήσεις και είναι υπεύθυνες για αυτήν τη χαμηλή βαθμολόγηση είναι: (α) το Μέγεθος της Κυβέρνησης (5,4), (β) το Κράτος Δικαίου, και (γ) το Δικαιϊκό σύστημα και δικαιώματα ιδιοκτησίας (5,9). Αν θεωρήσουμε το «μέγεθος της κυβέρνησης» ως ζήτημα πολιτικής ιδεολογίας, και ως εκ τούτου ζήτημα θεμιτής αντιπαράθεσης, δύο είναι τα θεσμικά πεδία που κρατούν την Ελλάδα σε τριτοκοσμικά επίπεδα ατομικών ελευθεριών: το Κράτος Δικαίου και το Δικαιϊκό Σύστημα και Δικαιώματα Ιδιοκτησίας, δηλαδή ό,τι συμπεριλαμβάνει τον γενικότερο τομέα Νόμος και Τάξη.
Πιο αναλυτικά, ο όρος Κράτος Δικαίου συμπεριλαμβάνει το Δικονομικό Δίκαιο (6,6/10), το Αστικό Δίκαιο (5,9/10), και το Ποινικό Δίκαιο (5/10) καθώς και την απονομή της δικαιοσύνης βάσει αυτών των Δικαίων. Όσον αφορά το Δικαιϊκό Σύστημα και Δικαιώματα Ιδιοκτησίας, ο όρος αυτός συμπεριλαμβάνει τα ακόλουθα: Δικαστική ανεξαρτησία (6,2/10), Αμερόληπτα δικαστήρια (4,8/10), Προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας (5,0/10), Ακεραιότητα του νομικού συστήματος (7/10), Νομική επιβολή συμβάσεων (3,1/10), Ρυθμιστικό κόστος (7,9/10) και Αξιοπιστία της αστυνομίας (5,1/10).
Επί της ουσίας, λοιπόν, βάσει των μετρήσεων του World Justice Project, Rule of Law Index, τον οποίον αναπαράγει το HFI, στην Ελλάδα δεν αποδίδεται δικαιοσύνη και ο πολίτης δεν προστατεύεται ούτε ποινικά, ούτε αστικά από παράνομες πράξεις εις βάρος του, η αστυνομία δεν επιβάλει το νόμιμο μονοπώλιο της βίας αλλά είτε ανέχεται άλλες πηγές και φορείς βίας εις βάρος πολιτών, είτε η ίδια ασκεί έκνομη βία, ενώ το ίδιο το κράτος δεν προστατεύει τους πολίτες από καταπάτηση της περιουσίας του ή αθέτηση συμβάσεων και υποχρεώσεων τρίτων.
Αν το σύμπλεγμα Νόμος και Τάξη, σε όλες αυτές τις εκφάνσεις του, είναι τόσο προβληματικό, δεν είναι να απορεί κανείς για την ένταση της ανομίας που επικρατεί στην Ελλάδα – «ανομία» όχι μόνον ως περιφρόνηση και καταπάτηση του Νόμου, αλλά εν τέλει και ως άγνοια της διαφοράς μεταξύ ηθικής και ανήθικης συμπεριφοράς.
Υπάρχει ελπίδα; Ας μην παραβλέπουμε ότι αυτή ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα το 2019, ενώ σήμερα είμαστε στο 2022 με κυβέρνηση Μητσοτάκη που μόλις πριν λίγο εισήγαγε και εφαρμόζει ένα πιο αυστηρό πλαίσιο απονομής δικαιοσύνης. Όμως επιτρέψτε μου να είμαι απαισιόδοξος.
Ο Νόμος και η Τάξη στην Ελλάδα είναι ένα από τα πιο επιεική προς την παρανομία και την έκνομη συμπεριφορά συστήματα παγκοσμίως – μία ακόμη συνέπεια του Μεταπολιτευτικού έθους και του Μεταπολιτευτικού ορισμού της Δημοκρατίας ως η ελευθερία κάποιου να κάνει ό,τι θέλει. Γύρω από αυτόν τον λόγο περί Δημοκρατίας έχουν συγκροτηθεί οργανωμένα δίκτυα μη απονομής της δικαιοσύνης – δίκτυα με ερείσματα τόσο στην Εκτελεστική, όσο και στη Δικαστική και τη Νομοθετική εξουσία, τα οποία έχουν κάθε συμφέρον να διαιωνίζουν αυτήν την κατάσταση «στο όνομα της δημοκρατίας» αλλά προς ίδιον όφελος.
Όσον αυτά τα δίκτυα και αυτό το έθος παραμένουν ζωντανά, τόσο ο Νόμος και η Τάξη θα κρατούν την Ελλάδα σε κατάσταση ημι-δημοκρατίας. Θα αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τις αποτιμήσεις του δικαιϊκού συστήματος στην Ελλάδα των επόμενων ετών, όπου θα μετρηθούν τα πεπραγμένα της διακυβέρνησης της παρούσης κυβέρνησης.
*Ο Μανούσος Μαραγκουδάκης είναι Καθηγητής Συγκριτικής Κοινωνιολογίας του Πολιτισμού, Πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνιολογίας, Καθηγητής Συγκριτικής Κοινωνιολογίας του Πολιτισμού και Διευθυντής του Διεθνούς Θερινού Σχολείου Cultural Trauma
