Επιφανής αρθρογράφος του εβδομαδιαίου τύπου, σε σχόλιο του προς 20ετίας είχε αναφέρει ότι ο πιο σημαντικός πολιτικός ηγέτης της Μεταπολίτευσης ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου γιατί ήταν αυτός που με τις πολιτικές του προκάλεσε τον μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας. Όχι ο καλύτερος ηγέτης. Ο πιο σημαντικός: δηλαδή αυτός που είχε τη μεγαλύτερη σημασία, αυτός που επηρέασε περισσότερο την Ελληνική κοινωνία. Αυτό που στον αγγλόφωνο κόσμο αποκαλείται consequential.
Ο «μετασχηματισμός» στον οποίο αναφερόταν ήταν, καταρχήν, η μετατροπή της ευρύτερης δημοσιοϋπαλληλίας στην προτιμώμενη επαγγελματική επιλογή της πλειοψηφίας των Ελλήνων μετά το 1981, και, κατά δεύτερον, η «κανονικοποίηση» της διαφθοράς.
Όσον αφορά στην ανάδειξη μιας θέσης στο δημόσιο ως το «Ελληνικό όνειρο», από το 1982 μέχρι το 1990 η απασχόληση στον στενό και στον ευρύτερο (ΔΕΚΟ, κλπ) δημόσιο τομέα σχεδόν τριπλασιάσθηκε. Όπως γνωρίζουμε πλέον από μαρτυρίες και καταγραφές των ιστορικών γεγονότων που διαδραματίσθηκαν προ 40ετίας, η εξέλιξη συνέβη βάσει σχεδίου: η πρόσληψη στο δημόσιο και η προοπτική πρόσληψης στο δημόσιο δημιούργησε όχι μόνο ευγνώμονες και πιστούς ψηφοφόρους αλλά και μια κοινωνική ομάδα που θα αντιστεκόταν με πάθος σε οποιαδήποτε απόπειρα αντιστροφής της πορείας αυτής – όπως αποδείχθηκε την τριετία 1990-93.
Οι όροι απασχόλησης στο δημόσιο εξελίχθηκαν με τέτοιον τρόπο σε εκείνη τη δεκαετία που η αγορά εργασίας στην Ελλάδα ουσιαστικά είχε σχεδόν πάψει να λειτουργεί: οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι εργαζόμενοι σε ΔΕΚΟ, κλπ., απολάμβαναν (α) υψηλότερες αποδοχές από τον αντίστοιχο εργαζόμενο στον ιδιωτικό τομέα, (β) καλύτερες παροχές, όπως ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κλπ., και (γ) καλύτερες συντάξεις, ενώ (α) είχαν σημαντικά χαμηλότερη παραγωγικότητα και (β) αδιατάραχτη μονιμότητα.
Με τον τρόπο αυτό, καταλύθηκαν οι βασικές παραδοχές της αγοράς εργασίας όσον αφορά στην επιλογή μεταξύ μιας καριέρας στον ιδιωτικό σε σύγκριση με τον δημόσιο τομέα: όταν όλοι οι όροι απασχόλησης στο δημόσιο υπερτερούν των όρων απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, μόνο όσοι δεν μπορούν να εξασφαλίσουν μια θέση στο δημόσιο (με την ευρύτερη έννοια του) θα κάνουν την ορθολογική επιλογή να επιδιώξουν καριέρες στον ιδιωτικό τομέα.
Η κανονικοποίηση της διαφθοράς προήλθε από τον ίδιο τον Ανδρέα Παπανδρέου με το περίφημο σχόλιο του στη συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ στο Σπόρτινγκ το 1986, αναφερόμενος στον τότε διοικητή της ΔΕΗ: «Είπαμε να κάνει ένα δωράκι στον εαυτό του αλλά όχι και 500 εκατομμύρια». Μετά τη διακήρυξη αυτή, άνοιξε ο ασκός του Αιόλου και η χώρα βουτήχτηκε στη διαφθορά με έναν πρωτοφανή και χυδαίο τρόπο. Αφού ο πρωθυπουργός όρισε ως το πλαφόν στα «δωράκια» τα 500 εκατομμύρια δραχμές, ήταν λογικό να σκεφτεί κανείς ότι οτιδήποτε έως το ποσό εκείνο ήταν όχι μόνο αποδεκτό αλλά και απόδειξη επαγγελματικής και κοινωνικής προόδου.
Μετά την πρώτη 8ετία του ΠΑΣΟΚ, η κυβέρνηση Μητσοτάκη 1990-93 προσπάθησε (ή έκανε ότι προσπάθησε...) να επιχειρηματολογήσει προς τον ελληνικό λαό ότι το μονοπάτι που έχει μπει η χώρα είναι μεσομακροπρόθεσμα καταστροφικό και ότι οι στρεβλώσεις που έχουν επέλθει στην οικονομία και στα δημόσια οικονομικά θα καταλήξουν σε δάκρυα.
Όμως, η Ελλάδα είχε μπει στην εποχή της ανέξοδης πλειοδοσίας λαϊκισμού και έτρεχε προς τη δημοσιονομική χρεωκοπία με σπασμένα φρένα. Η ΝΔ συνετρίβη στις εκλογές του 1993 και του 1996 και, όντας κόμμα εξουσίας, ενεργώντας ορθολογικά αποφάσισε ότι η αυτοσυντήρηση επιβάλλει την υιοθέτηση της συνταγής που έκανε το ΠΑΣΟΚ τόσο επιτυχημένο εκλογικά: μετεξελίχθηκε σε «γαλάζιο ΠΑΣΟΚ». Εξέλεξε ηγέτη που θεωρούσε τον Ανδρέα Παπανδρέου ως πολιτικό του πρότυπο και ανέδειξε στελέχη που δε δίσταζαν να λένε στη Βουλή ότι «τώρα βολεύουμε τα ‘δικά μας παιδιά’».
Ευτυχώς για το μέλλον των δικών μας παιδιών (χωρίς εισαγωγικά...), τα 28 χρόνια επικράτησης της νοοτροπίας ΠΑΣΟΚ κατέρρευσαν σαν πύργος από τραπουλόχαρτα τον Ιανουάριο του 2010 στο Νταβός. Και το συμβολικό κερασάκι στην τούρτα ήταν ότι η οικονομική κατάρρευση που βίωσε η ελληνική κοινωνία είχε σαν άμεσο αποτέλεσμα το τέλος του ΠΑΣΟΚ ως βιώσιμου κόμματος εξουσίας. Η βίαιη προσαρμογή των εισοδημάτων σε επίπεδα που εγγυούνται πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα και η μόνιμη φύση των μέτρων που επιβλήθηκαν από τα μνημόνια έχουν λειτουργήσει μέχρι στιγμής ως ανάχωμα τόσο στις φιλοδοξίες πολλών Ελλήνων για «βόλεμα» στο δημόσιο, όσο και σε εξόφθαλμα κρούσματα διαφθοράς. Επιπλέον, οι ταχείες αποκρατικοποιήσεις των τελευταίων ετών και η συρρίκνωση του τραπεζικού τομέα έχουν μειώσει δραστικά, αν όχι την ελκυστικότητα του δημοσίου ως καριέρας, σίγουρα τη διαθεσιμότητα θέσεων εργασίας στο δημόσιο – στενό και ευρύτερο.
Όμως, δυστυχώς, δεν έχουμε ξεφύγει ακόμη από τις νοοτροπίες των δεκαετιών που προηγήθηκαν της οικονομικής και κοινωνικής καταστροφής του 2010. Σημαντικές πολιτικές δυνάμεις, των οποίων βασικά στελέχη προέρχονται από τα σκοτεινά δωμάτια της περιόδου 1981-2010, στέκονται «με το όπλο παρά πόδα» για να κυριαρχήσουν πάλι πολιτικά εμπορευόμενες θέσεις στο δημόσιο και κρατικές προμήθειες.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει μια ιστορική ευκαιρία να κάνει αυτό που πρέσβευε ότι ήθελε να κάνει ο πατέρας του το 1990-93 αλλά, στην πραγματικότητα, ούτε το προσπάθησε σοβαρά: να σβήσει τη δημοσιοϋπαλληλία και την κρατικοδίαιτη «επιχειρηματικότητα» από τον κατάλογο ελκυστικών επαγγελματικών επιλογών των Ελλήνων. Ο μόνος τρόπος να γίνει αυτό είναι να αναδειχθεί η απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα και η εξωστρεφής επιχειρηματικότητα ως σαφώς πιο ελκυστική προοπτική.
Ένα παράδειγμα από τις ΗΠΑ για το τι ακριβώς σημαίνει αυτό. Τα επενδυτικά κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών (venture capital funds) άρχισαν να εμφανίζονται γύρω από το Πανεπιστήμιο Stanford στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Χρηματοδότησαν τη δημιουργία της Hewlett Packard, της Digital Equipment, της Intel, κλπ. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80, τα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών ήταν μια μικρή, αδιάφορη γωνιά του χρηματοπιστωτικού συστήματος, που θεωρείτο χόμπι παρά καριέρα ή επενδυτική κλάση. Όλα άλλαξαν με την είσοδο στο χρηματιστήριο της Apple, το 1980, και, κυρίως, της Microsoft, το 1986. Ξαφνικά, εταιρίες που δε γνώριζε κανείς και είχαν μέχρι τότε χρηματοδοτηθεί από venture capital, γίνονται οι πρωταθλητές των χρηματιστηριακών αποδόσεων και οι πρωτοπόροι της νέας οικονομίας της πληροφορικής. Από εκείνη τη στιγμή, τα επενδυτικά κεφάλαια που τοποθετούνται σε venture capital funds μετρούνται σε ΤΡΙΣεκατομμύρια δολλάρια, από μερικά εκατομμύρια μέχρι τη δεκαετία του ’70. Η ασύλληπτη κερδοφορία της νέας επενδυτικής κλάσης άλλαξε την οικονομική συμπεριφορά, στην αρχή των Αμερικανών και συν τω χρόνω όλων των επενδυτών.
Τα κηρύγματα και οι ηθικολογίες δεν μπορούν να αλλάξουν την ανθρώπινη συμπεριφορά: τα οικονομικά κίνητρα μπορούν. Δεν αρκούν τα λόγια, οι θεωρίες και οι διακηρύξεις. Για να αλλάξει η νοοτροπία πρέπει να βγαίνουν περισσότερα λεφτά μακριά απ’ το δημόσιο παρά με το δημόσιο. Η απασχόληση στο δημόσιο πρέπει να προσφέρει μονιμότητα σε αντάλλαγμα για χαμηλότερες αποδοχές από τον ιδιωτικό τομέα. Αυτό πρέπει να γίνει όχι με την εξαθλίωση των δημοσίων υπαλλήλων αλλά με τη δραματική αύξηση των αποδοχών του ιδιωτικού τομέα.
Η κυβέρνηση αυτή είναι αναμφισβήτητα η πιο ριζοσπαστική και ωφέλιμη για τη χώρα από το 1963. Οι μεταρρυθμίσεις που έχει δρομολογήσει και η αναπτυξιακή πορεία που έχει εγκαινιάσει δεν έχουν προηγούμενο τα τελευταία 60 χρόνια. Το μόνο που έχει να κάνει για να αναστρέψει τη νοοτροπία που κυριάρχησε στη χώρα μετά το 1981 είναι να συνεχίσει με τον ίδιο ή και εντονότερο ρυθμό ό,τι έχει ήδη ξεκινήσει, προγραμματίσει και εξαγγείλει. Όσοι αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη χώρα και σε ποια τροχιά έχουμε εισέλθει, είναι αυτονόητο ότι τα επόμενα 10 χρόνια (εκτός εάν το εκλογικό σώμα αποφασίσει να αυτοκτονήσει...) η Ελλάδα θα βρεθεί από ουραγός σε πρωτοπόρο στην Ευρώπη, πλάι σε χώρες όπως η Ισπανία και η Ιρλανδία.
Οι οικονομικές ευκαιρίες που θα δοθούν σε ένα ευρύ φάσμα του πληθυσμού και τα εισοδήματα που θα είναι διαθέσιμα, ειδικά ανάμεσα στους νέους, είναι βέβαιο ότι θα διευρύνουν σημαντικά την εκλογική βάση που θα απαιτεί χαμηλούς φόρους, ανοιχτή οικονομία, απλουστευμένες διαδικασίες, καλύτερη δημόσια παιδεία, κλπ. Και με τον τρόπο αυτό θα μπει η ταφόπλακα στην κρατικοδίαιτη παρακμή που ξεκίνησε το 1981 και κατέληξε στο Νταβός του 2010, στην «πλατεία» του 2011 και στο δημοψήφισμα του 2015...
Η ΝΔ δεν είναι «σύλλογος φιλελεύθερης σκέψης», αλλά κόμμα εξουσίας. Το μόνο πραγματικό, λαϊκό κόμμα εξουσίας της χώρας. Και ο δρόμος που επιλέγει να παίρνει κάθε φορά δεν καθορίζεται από ιδεολογικά κριτήρια και αμπελοφιλοσοφίες. Καθορίζεται από τις εκάστοτε εκλογικές αναγκαιότητες και είναι η συνισταμένη των επιθυμιών της εκλογικής της βάσης: όλοι θα δυσαρεστηθούν λίγο για να μην κυβερνήσει η αντιπολίτευση και δυσαρεστηθούν πολύ. Αυτή είναι η απογοήτευση και η μεγαλοφυΐα της δημοκρατίας.
Ας ελπίσουμε ότι οι καλοπροαίρετοι μεταξύ όσων γκρινιάζουν γιατί η πολιτική της κυβέρνησης μέχρι σήμερα δεν παίρνει άριστα 10 στις εξετάσεις «φιλελεύθερης καθαρότητας» θα συμπαραταχθούν με τον πρωθυπουργό και την ομάδα του για να σπρώξουμε τη χώρα προς τα εμπρός, ο καθένας με τον τρόπο του και από τη θέση του. Εάν πραγματικά εννοούσαν τα όσα έλεγαν όλα αυτά τα χρόνια για την επικράτηση της κρατικοδίαιτης υπαλληλίας και διαφθοράς στην ελληνική κοινωνία, αυτή είναι η μοναδική ευκαιρία να αναστρέψουμε αυτήν την καταστροφική νοοτροπία και να ξεφύγουμε από τον βάλτο της μετριότητας και της ήσσονος προσπάθειας. Στην πραγματικότητα, είναι η πρώτη φορά μετά το 1981 που έχουμε τον τρόπο και την ευκαιρία να απαντήσουμε εμφατικά: «Όχι. Το ποτάμι, για την ακρίβεια, μπορεί να γυρίσει πίσω»...
*Ο Περικλής Φ. Κωνσταντινίδης είναι ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της επενδυτικής εταιρίας Syracuse Main, Inc.
