Ένα νέο φιλόδοξο ξεκίνημα για το Μεταναστευτικό με την υιοθέτηση μιας αποτελεσματικής κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής προκειμένου να ανακτήσει την τρωθείσα εμπιστοσύνη της και να επιτύχει μια νέα λειτουργική ισορροπία ανάμεσα στην ευθύνη και την αλληλεγγύη, επιχειρεί η Κομισιόν με το νέο σύμφωνο που κατέθεσε, λίγες μέρες μετά από την καταστροφή της Μόριας.
Η πρόταση αυτή, την οποία αρκετοί στις Βρυξέλλες – ανάμεσα τους και η ηγεσία των ευρωπαϊκών θεσμών- χαρακτηρίζουν “ιστορική”, σε ευθεία συνέχεια της συμφωνίας για το Ταμείο Ανάκαμψης για την αντιμετώπιση της πανδημίας, είναι αποτέλεσμα πολύμηνης καταγραφής των επιμέρους θέσεων των κρατών- μελών. Η οποία έγινε σε αλλεπάλληλα ταξίδια του αντιπροέδρου της Κομισιόν Μ. Σχοινά και της αρμόδιας Επιτρόπου Ίλβα Γιόχανσον στις πρωτεύουσες των 27, και τώρα, θα τεθεί εκ νέου σε διαπραγμάτευση, έως ότου η Ένωση καταλήξει στο τελικό κείμενο, κάτι που δεν αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν από τα τέλη του 2021.
Υπάρχει όμως, ήδη, ένα νέο κεκτημένο. Η διαπραγμάτευση εκκινεί από μια εντελώς διαφορετική βάση η οποία αποδομεί στην ουσία το υφιστάμενο σύστημα του Δουβλίνου που τόσα προβλήματα δημιούργησε. Για πρώτη φορά βρίσκεται στο τραπέζι ένα πλαίσιο που προτείνει η ίδια η ηγεσία της Ευρώπης. Για πρώτη φορά αυτή η ηγεσία αποτελεί ή πιο σωστά, εκφράζει την πολιτική βούληση να αποτελέσει, τον τελικό θεματοφύλακα τόσο της ευθύνης όσο και της έμπρακτης αλληλεγγύης.
Στην κατεύθυνση αυτή, απέναντι στις πιθανές νέες αιτιάσεις των “γνωστών- άγνωστων” κρατών της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης που μέχρι σήμερα κατάφερναν να λειτουργούν στη λογική του ανθρωπιστικού, πολιτικού και οικονομικού “απεταξάμην”, η Επιτροπή προτάσσει τρεις νέους επιθετικούς προσδιορισμούς που θα συνοδεύουν πλέον την “πολύφερνη” αλληλεγγύη προς τα κράτη που σηκώνουν και θα εξακολουθήσουν να σηκώνουν το βάρος του Μεταναστευτικού: Μόνιμη, αποτελεσματική και εξασφαλισμένη αλληλεγγύη. Υπογραμμίζοντας τη “θεσμική θωράκιση” που θα περιβάλλει πλέον το αίτημα για βοήθεια κάθε κράτους που δέχεται πίεση από ροές, μιας και θα είναι η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έχει τη δυνατότητα να παρέμβει “ως έσχατος κριτής”, και με πράξεις ακόμα και νομικές, “να επιβάλει το ποσοστό αλληλεγγύης που λείπει”.
Με άλλα λόγια, κι αυτή είναι ίσως η πιο ελπιδοφόρα νέα παράμετρος στο κοινό μεταναστευτικό οικοδόμημα, η αλληλεγγύη δεν θα επαφίεται πια στην … καλή θέληση όσων θέλουν να λάβουν μέρος στο σύστημα, και φυσικά να επωμιστούν βάρη που τους αναλογούν. Σημαντικός βεβαίως, είναι και ο ρόλος της κάθε χώρας πρώτης υποδοχής, μιας και αυτή είναι που θα πρέπει να εκκινήσει τη διαδικασία αίτησης βοήθειας. Σε κάθε περίπτωση, στο τέλος της ημέρας, έστω και μετά από διαδικασίες που θα λαμβάνονται σε ένα βάθος χρόνου, θα υπάρχει συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Εδώ, είναι που έγινε ο “συμβιβασμός”. Η αλληλεγγύη δεν θα εκφράζεται μόνο δια της μετεγκατάστασης προσφύγων. Θα μπορεί να εκφραστεί είτε με μια διαδικασία εναλλακτικών συνεισφορών από κράτη- μέλη που δεν θα επιθυμούν να αναλάβουν την φιλοξενία μεταναστών που δικαιούνται ασύλου, είτε, στην περίπτωση που αυτές οι συνεισφορές είναι ατελέσφορες, δια της παρέμβασης της ίδιας της Επιτροπής.
Το έτερο σημαντικό συστατικό του νέου πλαισίου, της υπό διαμόρφωση κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής μετανάστευσης και ασύλου, είναι η επιτάχυνση των διαδικασιών επιστροφών για μετανάστες οι οποίοι δεν πληρούν τα κριτήρια που τίθενται. Οι επιστροφές, δεσμεύεται πλέον και η Κομισιόν, θα είναι άμεσες και θα αποτελούν το αποτέλεσμα των αυστηρών ελέγχων που θα πραγματοποιούνται στα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης.
Ειδικότερα προτείνεται:
1. Η θέσπιση ολοκληρωμένης διαδικασίας στα σύνορα, η οποία περιλαμβάνει για πρώτη φορά έλεγχο διαλογής πριν από την είσοδο, ο οποίος συνεπάγεται την ταυτοποίηση όλων των ατόμων που διέρχονται τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ χωρίς άδεια ή έχουν αποβιβαστεί μετά από επιχείρηση έρευνας και διάσωσης.
Ο εν λόγω έλεγχος διαλογής συνεπάγεται επίσης υγειονομικό έλεγχο και έλεγχο ασφαλείας, λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων και καταχώρηση στη βάση δεδομένων Eurodac. Μετά τον έλεγχο διαλογής, τα άτομα μπορούν να κατευθυνθούν στη σωστή διαδικασία, είτε στα σύνορα για ορισμένες κατηγορίες αιτούντων είτε σε συνήθη διαδικασία ασύλου. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας στα σύνορα, θα λαμβάνονται ταχείες αποφάσεις σχετικά με το άσυλο ή την επιστροφή, οι οποίες θα παρέχουν άμεση βεβαιότητα στα άτομα των οποίων οι υποθέσεις μπορούν να εξεταστούν ταχέως.
Ταυτόχρονα, όλες οι λοιπές διαδικασίες θα βελτιωθούν και θα υπόκεινται σε εντεταμένη παρακολούθηση και επιχειρησιακή στήριξη από τους οργανισμούς της ΕΕ. Οι ψηφιακές υποδομές της ΕΕ για τη διαχείριση της μετανάστευσης θα εκσυγχρονιστούν ώστε να αντικατοπτρίζουν και να στηρίζουν τις εν λόγω διαδικασίες.
Στην ίδια κατεύθυνση, για την αποτελεσματικότερη φύλαξη των συνόρων, έμφαση δίνεται και στην θέσπιση μόνιμου σώματος Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, που έχει προγραμματιστεί να αναπτυχθεί από την 1η Ιανουαρίου 2021.
2. Προκειμένου να εξασφαλιστεί εμπράκτως η δίκαιη κατανομή ευθύνης και αλληλεγγύης, κάθε κράτος μέλος, χωρίς καμία εξαίρεση, πρέπει να συμβάλλει με αλληλεγγύη σε περιόδους πίεσης, μέσω ενός συστήματος ευέλικτων συνεισφορών. Οι οποίες μπορεί να κυμαίνονται από τη μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο από τη χώρα πρώτης εισόδου, έως την ανάληψη της ευθύνης για την επιστροφή ατόμων που δεν έχουν δικαίωμα παραμονής, ή διάφορες μορφές επιχειρησιακής στήριξης. Προβλέπεται μάλιστα μηχανισμοί που καλύπτουν διάφορες καταστάσεις — συμπεριλαμβανομένων της αποβίβασης ατόμων μετά από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.
Βεβαίως, το νέο σύστημα δίνει έμφαση και στη συνεργασία με τρίτες χώρες προκειμένου να αμβλυνθούν άλλες κρίσιμες παράμετροι, όπως η παράνομη διακίνηση μεταναστών και η αποτελεσματική εφαρμογή των συμφωνιών και των ρυθμίσεων επανεισδοχής. Αλλά, και η εταιρικές σχέσεις προσέλκυσης ταλέντων με βασικές τρίτες χώρες, που θα αντιστοιχούν στις ανάγκες σε εργατικό δυναμικό και δεξιότητες στην ΕΕ, την ανάπτυξη ευρωπαϊκού μοντέλου κοινοτικής ή ιδιωτικής χορηγίας, καθώς και ένα νέο εξίσου φιλόδοξο σχέδιο δράσης για την ενσωμάτωση και την ένταξη στις ευρωπαϊκές κοινωνίες όλων όσοι δικαιούνται προστασίας.
Οι αποκλίνουσες απόψεις και τα συμφέροντα των κρατών μελών είναι ακόμα εδώ. Όμως, κάτι καινούριο διαφαίνεται ότι κυοφορείται. Εξάλλου, οι ευκαιρίες, τις περισσότερες φορές, γεννιούνται μέσα από κρίσεις. Η ίδια η Ευρώπη προχωρά μέσα από κρίσεις. Και το Μεταναστευτικό αποτελεί όχι μόνο μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις της μεταπολεμικής Γηραιάς Ηπείρου, αλλά και ένα από τα πιο δύσκολα στοιχήματα του 21ου αιώνα. Όπως είπε και ο Μ. Σχοινάς “ Η Μόρια είναι μια έντονη υπενθύμιση ότι ο χρόνος έχει τελειώσει σχετικά με το πόσο καιρό μπορούμε να ζήσουμε σε ένα σπίτι μισοκτισμένο”. Το ευρωπαϊκό Σπίτι ή θα είναι ολοκληρωμένο ή δεν θα έχει λόγο ύπαρξης. Και η Κοινή Πολιτική Μετανάστευσης και Ασύλου αποτελεί δομικό στοιχείο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Φαίνεται ότι αρχίζει και το καταλαβαίνει και η ηγεσία της Ευρώπης.
