Των Γιάννη Μαστρογεωργίου και Γιώργου Παπούλια*
Το ΔΙΚΤΥΟ εδώ και 2 μήνες επέμενε, εν αντιθέσει με αρκετούς, ότι η διαπραγμάτευση θα ολοκληρωθεί, όπερ και εγένετο.
Το 90% του δρόμου έχει διανυθεί. Η Κυβέρνηση έχει αποδεχθεί – και έχει ψηφίσει ή πρόκειται να ψηφίσει – το σύνολο των μέτρων με τα οποία διαφωνούσε έως τις εκλογές του Σεπτεμβρίου.
Η Κυβέρνηση κλείνει τη συμφωνία με τους «θεσμούς» και αντί νέου Μνημονίου (MEFP) με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, θα υπογράψει μια νέα Διεθνή Σύμβαση με τον ESM την οποία θα κυρώσει η Βουλή αργότερα.
Με την υπερψήφιση του ασφαλιστικού και φορολογικού νομοσχεδίου από τη Βουλή, και με όσα επίκεινται να ψηφιστούν, παράλληλα με την υιοθέτηση του κόφτη, η Ελλάδα συνεισφέρει το δικό της μερίδιο στην εξέλιξη της διαπραγμάτευσης. Η Ελλάδα αποδέχεται τη δημιουργία ενός νέου ανεξάρτητου Μόνιμου Μηχανισμού Επιτήρησης του Προϋπολογισμού υπό την εποπτεία του ΕSM και την «τεχνική» συμμετοχή του ΔΝΤ. Ο Μηχανισμός αυτός, κατ' απαίτηση της Γερμανίας, θα λειτουργεί ως Εγγύηση για την Εξυπηρέτηση του Δημοσίου Χρέους σε συνδυασμό με το νέο Ταμείο Αποκρατικοποιήσεων. Για την λειτουργία αυτού του νέου Μηχανισμού δεν θα υπάρχει χρονικός περιορισμός (π.χ. 2018) αλλά θα λειτουργεί ad infinitum και θα εξασφαλίζει ότι η Ελλάδα στο εξής, κάθε χρόνο, θα παρουσιάζει πρωτογενή πλεονάσματα.
Μετά το Eurogroup της 24ηςΜάϊου, για να εκταμιευθεί η δόση πρέπει να υπάρχει έγκριση από 7 διαφορετικά κοινοβούλια και θα απαιτηθεί χρονικό διάστημα 5 έως 7 εβδομάδων. Η νέα Σύμβαση που θα υπογράψει η Κυβέρνηση, δεν καταργεί το Μνημόνιο 3, αλλά το συμπληρώνει με την διαχείριση του Χρέους, που όμως, δεν πρόκειται να πάρει απτό περιεχόμενο πριν από το 2018 και σίγουρα πριν από τις γερμανικές εκλογές το 2017.
Όλα τα παραπάνω τερματίζουν μια μακρά περίοδο αβεβαιότητας και ενισχύουν το αίσθημα εμπιστοσύνης προς την ελληνική οικονομία. Ως προς αυτό, δεν υπάρχει αμφιβολία. Ταυτόχρονα, αρχίζει μία ιδιαίτερα σημαντική περίοδος, κατά την οποία η κυβέρνηση του κ. Τσίπρα θα πρέπει, πρώτον, να φανεί συνεπής ως προς τις δημοσιονομικές της δεσμεύσεις και κυρίως να κατορθώσει να πείσει το εγχώριο και διεθνές επενδυτικό κοινό πως η Ελλάδα και ότι πλέον είναι διατεθειμένη να καταστεί φιλόξενη προς τις επενδύσεις. Το βαρύ φορολογικό πακέτο, καθιστά ακόμη επιτακτικότερη την προώθηση των δομικών μεταρρυθμίσεων για την ανάπτυξη της οικονομίας, ως αντιστάθμισμα στις υφεσιακές επιπτώσεις που αυτό θα έχει στην πορεία της. Είναι σε θέση η Κυβέρνηση να καταστήσει το έδαφος φιλόξενο στην επιχειρηματικότητα, μικρή ή μεγάλη, απελευθερώνοντας αγορές και επαγγέλματα, αντιμετωπίζοντας συντεχνίες, ολιγοπώλια και καθυστερήσεις στην απονομή Δικαιοσύνης, αλλά και να τονώσει τους όρους υγιούς ανταγωνισμού;
Σπάνια συμφωνούμε με τον Πρωθυπουργό στις οικονομικές του εκτιμήσεις. Όταν όμως, ισχυρίζεται ότι η οικονομία είναι ένα συμπιεσμένο ελατήριο έχει εν μέρει δίκιο. Υπό την προϋπόθεση πάντα, ότι το άνοιγμα στις επενδύσεις θα έρθει πιο γρήγορα από τη γκιλοτίνα του περιβόητου κόφτη και τη μέγγενη των φόρων.
Η αλήθεια για το χρέος
Το ΔΙΚΤΥΟ έχει εκπονήσει εδώ και 3 χρόνια μελέτη για τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους. Είναι σαφές ότι σε αντίθεση με όσα ισχυρίζονταν παράγοντες του δημόσιου βίου τα προηγούμενα χρόνια, το χρέος δεν είναι βιώσιμο. Επειδή η υπόθεση αυτή δεν θα κριθεί σε επίπεδο πολιτικής ρητορείας, αλλά σε επίπεδο πραγματικής απεικόνισης της εξέλιξης και της δυναμικής της ελληνικής οικονομίας, πρέπει να καταστεί σαφές προς όλους το εξής.
Οι αναλύσεις για το χρέος και τη βιώσιμότητα του (DSA) πάνω στις οποίες βασίζονται σε σημαντικό βαθμό οι αποφάσεις για τη διευθέτησή του είναι πρακτικά ασκήσεις επί χάρτου. Εκείνο που έχει σημασία είναι ποια άποψη έχουν οι ιδιώτες επενδυτές και οι αγορές, όχι οι κατά καιρούς υπουργοί. Αν λοιπόν, οι αγορές εμπιστεύονται τις προοπτικές της χώρας και θεωρούν πως θα πάρουν πίσω τα χρήματα τους, λαμβάνοντας μια ικανοποιητική απόδοση για το ρίσκο που αναλαμβάνουν, θα τη δανείσουν αγοράζοντας ομόλογά της. Αν όχι, δεν θα το κάνουν. Αυτό είναι το πραγματικό τεστ για να διαπιστώσει κάποιος αν το χρέος μιας χώρας είναι διαχειρίσιμο ή όχι. Και το τεστ αυτό ακόμα δεν έχει αρχίσει να το δίνει η Κυβέρνηση…
Αυτός είναι ο λόγος που οι εκθέσεις και τα σενάρια που εκπονούνται για το ελληνικό χρέος, έχουν ένα περιθώριο εκτίμησης αρκετά μεγάλο μεταξύ τους. Το βασικό σενάριο της έκθεσης βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους που συνέταξαν οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί αναφέρει πως το χρέος της Ελλάδας θα κορυφωθεί στο 182,9% του ΑΕΠ το 2019 και θα υποχωρήσει στο 104,9% του ΑΕΠ το 2060.
Το σενάριο αυτό έχει συνταχθεί στη βάση της παραδοχής ότι η Ελλάδα θα έχει σε βάθος χρόνους πρωτογενή πλεονάσματα άνω του 3% και θα καταγράφει ρυθμούς ανάπτυξης άνω του 2,5% του ΑΕΠ. Αλλά οι παραδοχές αυτές είναι έωλες, ειδικά σε μια οικονομία που τελεί μονίμως υπό δημοσιονομική σύσφιγξη, τα εισοδήματα διαρκώς μειώνονται και η πολιτική κατάσταση είναι έκρυθμη.
Η Ελλάδα, όποια ελαφρυντικά μέτρα και αν συμφωνηθούν για το χρέος της θα έχει μπροστά της αποπληρωμές χρέους που δεν θα μπορεί να καλύψει ούτε με τα τεράστια ετήσια πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ, ούτε με το δανεισμό από τις αγορές, αν δεν δοθεί σήμα από την Κυβέρνηση ότι είναι διατεθειμένη να προσελκύσει επενδύσεις πάση θυσία.
Δάνεια 16 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ θα πρέπει να επιστραφούν έως το 2021, ενώ άλλα 20 δισ. ευρώ πρέπει να επιστραφούν στην ΕΚΤ και στις εθνικές κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης έως το 2026. Ενδιάμεσα θα πρέπει να αποπληρωθούν 3 δισ. ευρώ ομολόγων που δεν είχαν αναδιαρθρωθεί το 2012 στο PSI, ενώ το 2023 θα αρχίσουν να αποπληρώνονται τα ομόλογα 31 δισ. ευρώ που προέκυψαν από την αναδιάρθρωση του χρέους το 2012. Σύμφωνα με το ισχύον χρονοδιάγραμμα, τα διμερή δάνεια ύψους 53 δισ. ευρώ που χορηγήθηκαν από τους εταίρους της ζώνης του ευρώ κατά το πρώτο πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας θα πρέπει να επιστραφούν μεταξύ 2020-2041.
Κράτη-μέλη όπως η Ελλάδα με το δημόσιο τους χρέος να παραμένει σε δυσθεώρητα ύψη, δεν έχουν την παραμικρή δυνατότητα να μειώσουν το χρέος (σε απόλυτα μεγέθη και ως ποσοστό του ΑΕΠ) στο επίπεδο που απαιτούν οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες αποκλειστικά και μόνο με εθνικές προσπάθειες. Αν το επιχειρήσουν θα πρέπει να εφαρμόσουν και στο μέλλον «τυφλή» λιτότητα που όμως θα επιδεινώσει την κρίση χωρίς να λύσει το πρόβλημα της υπερχρέωσης. Επομένως, λογικό είναι να αναζητούνται εναλλακτικές λύσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε εδώ και δύο χρόνια τη σύσταση ομάδας εργασίας που εξετάζει τα πλεονεκτήματα και τους κινδύνους, τις νομικές προϋποθέσεις και τις οικονομικές επιπτώσεις πρωτοβουλιών για την κοινή ευρωπαϊκή έκδοση χρέους υπό τη μορφή ενός ταμείου απόσβεσης των δημοσίων χρεών (debt redemption fund) και ευρωομολόγων, αλλά εξαιτίας της αντίθεσης ορισμένων Κρατών η συζήτηση δεν έχει προχωρήσει.
Μόνο ένα ισχυρό επενδυτικό σοκ μπορεί να βγάλει τη χώρα από τη στενωπό των φόρων και των δεσμεύων αποπληρωμής τόκων και χρεολυσίων.
Ένας κόφτης με ιστορία
Πολλά έχουν λεχθεί και γραφεί για την υπόθεση με την υιοθέτηση του «κόφτη» δαπανών. Σε προηγούμενο μας Δελτίο είχαμε επισημάνει ότι ο κόφτης δεν συνιστά καινοτομία. Είναι ήδη μέτρο και υποχρέωση της χώρας ψηφισμένη εδώ και 2 χρόνια.
Παρόλαυτά, καλό είναι να θυμίσουμε ότι ο κόφτης εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της δημοσιονομικής επιτήρησης σε επίπεδο Ευρωζώνης.
Μετά την κρίση και αρχής γενομένης από την ελληνική κρίση χρηματοδότησης του 2009-10, το σύστημα διακυβέρνησης άλλαξε. Το σύστημα έγινε πολυπλοκότερο και το ερώτημα εξακολουθεί να αιωρείται αν και πώς θα λειτουργήσει.
- Τροποποιήθηκε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης με μια δέσμη οδηγιών και έναν κανονισμό (six-pack),
- Ιδρύθηκαν νέοι μηχανισμοί στήριξης κρατών μελών (αρχικά το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοδοτικής Σταθερότητας (EFSF), σήμερα ο Eυρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας ( Ε.S.M.),
- Υιοθετήθηκε ένα «δημοσιονομικό σύμφωνο» (Fiscal Compact),
- Εντάθηκε η οικονομική συνεργασία (και αμοιβαία εποπτεία) σε ζητήματα γενικότερης οικονομικής πολιτικής (Euro-Plus-Pact και διαδικασία εποπτείας μακροοικονομικών ανισορροπιών), που όμως παραμένει πιο χαλαρή,
- Ενισχύθηκε η κεντρική εποπτεία των εθνικών προϋπολογισμών (two-pack) και
- Τροποποιήθηκαν οι κανονισμοί των διαρθρωτικών ταμείων ώστε να συνάδουν προς τη νέα λογική.
Το νέο πλαίσιο της δημοσιονομικής πειθαρχίας διαμορφώθηκε με σειρά ολόκληρη οδηγιών, κανονισμών και διακρατικών συμφωνιών και αποτελεί το Δημοσιονομικό Σύμφωνο.
Κάθε κράτος μέλος θεσμοθετεί και τηρεί τον κανόνα του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού («χρυσός κανόνας»): Αυτή είναι η σπουδαιότερη καινοτομία του Δημοσιονομικού Συμφώνου. Τα κράτη μέλη πρέπει να υιοθετήσουν κανόνες αυξημένης (συνταγματικής) ισχύος που περιορίζουν το διαρθρωτικό έλλειμμα των προϋπολογισμών στο 0,5% του ΑΕΠ (golden rule).
Εθνικός νόμος θα πρέπει να προβλέπει μηχανισμό αυτόματης διόρθωσης τυχόν αποκλίσεων από δημοσιονομικούς στόχους. Το δημοσιονομικό σύμφωνο ενισχύει τις διαδικασίες συμμόρφωσης, υποχρεώνοντας τα κράτη μέλη να καθιερώσουν αυτόματους διορθωτικούς μηχανισμούς σε περίπτωση απόκλισης από το ποσοτικό όριο.
Το πλαίσιο της δημοσιονομικής επιτήρησης στην Ευρωζώνη περιλαμβάνει και άλλα μέτρα που δεν είναι της παρούσης να αναφερθούν. Η Ελλάδα έχει υποχρέωση να ενσωματώσει στο δίκαιο της όλα τα μέτρα. Στο πλαίσιο αυτό θεσπίστηκε το νέο δημοσιονομικό συμβούλιο, ενώ μεταφέρονται στο εσωτερικό δίκαιο ο χρυσός κανόνας και η δέσμευση για συνεχή μείωση του χρέους: όταν ο λόγος χρέος ξεπερνά το όριο του 60% η δεσμευτική διορθωτική δράση όταν σημειώνονται αποκλίσεις, η δεσμευτικότητα του Μεσοπρόθεσμου για τους ετήσιους προϋπολογισμούς κ.α.
Το πιο σημαντικό ζήτημα ως προς τον κόφτη για το ΔΙΚΤΥΟ συνίσταται στην ανορθολογική του παρέμβαση όπως φαίνεται να την προωθεί η Κυβέρνηση.
Ένας τέτοιος μηχανισμός έχει σημασία να λειτουργεί ως Προμηθέας και όχι ως Επιμηθέας. Να προλαμβάνει προβλέποντας και όχι να επεμβαίνει εκ των υστέρων.
Για το λόγο αυτό θα ήταν πιο χρήσιμο το ρόλο αυτόν να τον εκτελούν το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής και το Δημοσιονομικό Συμβούλιο και όχι ένας αναδρομικός κόφτης.
Ο Ευρωπαίος ασθενής
Η βραχύβια ανάκαμψη της ευρωζώνης έχει ήδη χάσει τη δυναμική της και αργοσβήνει, αυξάνοντας τους φόβους για μια ακόμα απατηλή αναπτυξιακή αίσθηση παράλληλα με τον κίνδυνο της παγίδας του αποπληθωρισμού.
Η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε 1,3% στη Γερμανία και 0.3 στη Γαλλία τον Μάρτιο. Η υποτροπή της οικονομίας σε μια σειρά από χώρες δείχνει ότι οι εκτιμήσεις περί της αύξησης του ΑΕΠ 0.6% κατά το πρώτο τρίμηνο ήταν υπερβολικά αισιόδοξες και μπορεί να χρειαστεί να αναθεωρηθούν.
Οι αγορές έχουν αρχίσει να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ότι μπορεί να προσφέρει ερεθίσματα ανάπτυξης, και βλέπουμε την επιστροφή των προβλημάτων στα δημόσια οικονομικά στην Πορτογαλία, την Ισπανία, και την Ιταλία.
Η ευρωζώνη είχε όλους τους θετικούς οικονομικούς οιωνούς με το μέρος της. Φθηνό πετρέλαιο, ένα ασθενέστερο ευρώ, οι αγορές ομολόγων από την ΕΚΤ, και το τέλος της δημοσιονομικής λιτότητας. Αν όλα αυτά δεν έχουν καταφέρει να παράξουν ανάπτυξη τότε χρειάζεται άλλο μείγμα πολιτικής.
Ο καθηγητής Paul de Grauwe από το London School of Economics, δήλωσε το πρόγραμμα QE μπορεί να κρατήσει την κυκλική ύφεση μακριά από την πόρτα για ένα ακόμη έτος, αλλά αυτό δεν αποτελεί λύση από μόνη της. «Δεν είναι αρκετό για να στηρίξει την ανάπτυξη», είπε.
Υπάρχουν πολλά προβληματικά σημεία στον ορίζοντα. Η Ιταλία αγωνίζεται να διαχειριστεί μια τραπεζική κρίση με τις επισφάλειες να φθάνουν το 19% των ισολογισμών των τραπεζών, ενώ η Ισπανία και η Πορτογαλία βρίσκονται σε πολιτική αναταραχή και περιφρονούν τους κανόνες για το έλλειμμα της ΕΕ - αφήνοντας ασαφές αν η ΕΚΤ θα μπορούσε να τις στηρίξει σε μια κρίση υπό το μηχανισμό OMT για αγορά ομολόγων τους.
Η ευρωζώνη είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από ό, τι ήταν το 2011 και το 2012 πριν από τον Mario Draghi. Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμα η δημοσιονομική ένωση και οι εκκλήσεις για ευρωομόλογα έχουν αποκλειστεί από τη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Φινλανδία και την Αυστρία. Ούτε όμως, έχουμε ακόμα μια πραγματική τραπεζική ένωση για να κοπεί ο ομφάλιος λώρος μεταξύ των τραπεζών και των κρατών. Τα Κράτη εξακολουθούν να είναι εκτεθειμένα στον κίνδυνο να επωμιστούν το κόστος της διάσωσης του τραπεζικού συστήματος. Αυτό που έχει σημασία για τις αγορές είναι ποιος θα υποστεί το τελικό ρίσκο, δήλωσε ο Jean Pisani-Ferry, Επίτροπος της Γενικής Διεύθυνσης Σχεδιασμού Πολιτικής της Γαλλίας.
Αυτή η αχίλλειος πτέρνα ευρωζώνης και είναι βέβαιο ότι θα δοκιμαστεί στην επόμενη παγκόσμια υφεσιακή περίοδο.
Ο αναγκαίος – ζωογόνος κυματισμός στο λιμνάζοντα χώρο του Κέντρου
Εδώ και μήνες στα Δελτία ανάλυσης του ΔΙΚΤΥΟΥ έχουμε υπογραμμίσει ότι ο ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα ΣΥΡΙΖΑ – ΝΔ ή θα κάνει άλμα μεγαλύτερο από τη φθορά, όπως γράφει ο ποιητής, ή θα εκμετρήσει το ζην σταδιακά.
Το άλμα προφανώς είναι ένα ιδρυτικό συνέδριο για τη δημιουργία ενός νέου κόμματος με ταυτόχρονη αυτοδιάλυση των υπαρχόντων κομμάτων. Ύστερα από 6 χρόνια σε Μνημόνια με τα κόμματα όλου του ιδεολογικού φάσματος να έχουν στηρίξει ή ψηφίσει Μνημόνια, οι ταμπέλες του παρελθόντος ανήκουν οριστικά στην Ιστορία και στις αναμνήσεις λίγων ρομαντικών που δεν έχουν κοιτάξει πρόσφατα το ημερολόγιο…
Έχουμε επίσης τονίσει ότι όσο ο ενδιάμεσος χώρος δεν αποφασίζει να κάνει το άλμα, οι ανέστιοι κομματικά πολίτες που εν πολλοίς προέρχονται από αυτό τον κεντρώο προοδευτικό χώρο και που στις προηγούμενες εκλογές – κυρίως του Σεπτεμβρίου – προτίμησαν την αποχή, δεν θα συγκινηθούν από κανένα υποκατάστατο. Οι απέχοντες ήταν απέχοντες ακριβώς γιατί δεν είδαν προοπτική στα υπάρχοντα κόμματα του χώρου, αλλιώς θα τα ψήφιζαν!
Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται κάθε φορά που επιχειρείται κάθε είδους κομματική διαδικασία «συσπείρωσης» ή «συνένωσης» δυνάμεων, με πρόσημο, όμως, την ηγεμονία ενός υπάρχοντος κομματικού σχήματος και το αποτέλεσμα καταλήγει περισσότερο αφαιρετικό παρά προσθετικό. Το είδαμε να συμβαίνει σε όλες τις κομματικές διοργανώσεις των κοινοβουλευτικών κομμάτων με κύρια αναφορά το «κέντρο».
Καλώς ή κακώς όσο δεν γίνεται το άλμα, η υπέρβαση από τους πρωταγωνιστές, το τέμπο θα το ορίζουν τα δύο μεγάλα κόμματα που γνωρίζουν καλύτερα φαίνεται από τους ίδιους τους κεντρώους προοδευτικούς, ότι χωρίς το δυναμικό κέντρο δεν θα μπορέσουν να ξεπεράσουν το όριο της απήχησης τους. Υπ' αυτή την έννοια τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ με τον επικείμενο ανασχηματισμό όσο και η ΝΔ μέσα από άλλες διαδικασίες, θα προσπαθήσουν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των κεντρώων.
Λένε πολλοί ότι πρέπει πρώτα να βρεθεί ο ηγέτης του χώρου και μετά να γίνει η νέα προσπάθεια. Η λαϊκή σοφία απαντά ότι όποιος δεν θέλει να ζυμώσει δέκα μέρες κοσκινίζει. Ο ηγέτης είναι σαν τον σέρφερ. Χρειάζεται κύμα για να σηκωθεί και τότε ο καλύτερος θα αναδειχθεί εκ των πραγμάτων. Το κύμα είναι η δυναμική ενός νέου κόμματος. Αν προκύψει τέτοιο κόμμα – κύμα, θα προκαλέσει δυναμική και ηγέτης θα προκύψει και νέα στελέχη θα αναδειχθούν και νέος κόσμος θα μπει. Τα υπόλοιπα είναι προφάσεις, κούφια ευχολόγια και παραπολιτικά σχόλια.
* Ο κ. Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι Διευθυντής του Δικτύου. Ο κ. Γιώργος Παπούλιας είναι Πολιτικός Επιστήμονας, συνεργάτης του Δικτύου.
